გავრცელებული ოპერაციები

ქირურგიული მეთოდების მრავალფეროვნებას უწინარესად, ცხადია, თვით დაავადებათა მრავალფეროვნება განაპირობებს. ლოგიკურად თუ ვიმსჯელებთ, ყველაზე ხშირად ის ოპერაცია ტარდება, რომელიც ყველაზე ხშირად არის საჭირო ადამიანის გადასარჩენად. თუ, მაგალითად, რეგიონში გულით ავადობაა მაღალი, გულის ქირურგიული მკურნალობის მაჩვენებელიც მაღალი იქნება. მაგრამ არსებობს ოპერაციები, რომლებიც ყოველგვარი ლოგიკის გარეშე საოცრად პოპულარულია.
სტატისტიკის დაუმოწმებლადაც იოლი მისახვედრია, რა ტენდენციებს ამჟღავნებს ოპერაციების “ქართული მოდა”: რინოპლასტიკით საქართველო უდავოდ პირველობს, თუმცა არც ტონზილექტომიით ჩამოუვარდება ბევრ ქვეყანას. პოპულარული ოპერაციების ნუსხაშია ქოლეცისტექტომია, აპენდექტომია... ბოლო ხანს უფრო და უფრო ხშირად კეთდება სტენტირება-შუნტირების ურთულესი ოპერაციები. მოდის ბრალია, ტექნოლოგიების განვითარებისა თუ საჭიროებისა, არსებითი მნიშვნელობა არ აქვს – ფაქტია, ჩვენს ქვეყანაში ამ ტიპის ქირურგიული ჩარევების ბუმია. მარტის ნომრის მთავარ თემაში სწორედ მათ შესახებ მოგითხრობთ.
მოდაშია პლასტიკა
რამდენიმე წლის წინ ამერიკაში ჩატარდა გამოკითხვა, რომლის შედეგადაც გაირკვა: ამერიკელ მამაკაცთა 70%-ს არ სურს, მათმა საყვარელმა ქალმა გარეგნობა პლასტიკური ქირურგის მეშვეობით შეიცვალოს! 
სილამაზე მსხვერპლს ჯერ კიდევ მოითხოვს
მსოფლიო სტატისტიკის თანახმად, სხეულის კორექციისთვის ჩატარებულ ოპერაციებს შორის ლიპოსაქცია ლიდერობს. მეორე ადგილს ცხვირისა და მკერდის ოპერაციები იყოფენ, მესამე კი იმ ქირურგიულ ჩარევებს უკავია, რომლებიც გასაახალგაზრდავებლად ტარდება (მაგალითად, კანის დაჭიმვას). ბევრი ლიპოსაქციას წონის დაკლებისა და ცელულიტთან ბრძოლის საშუალებად მიიჩნევს. სინამდვილეში მისი მიზანი მხოლოდ და მხოლოდ სხეულის ფორმის კორექციაა. ეს ოპერაცია სხეულის ყველა იმ უბანზე კეთდება, სადაც ცხიმი გროვდება: ბარძაყებზე, მუცელზე, ნიკაპზე, ზედა კიდურებზე, ზურგზე…
არსებობს ლიპოსაქციის სამი ძირითადი მეთოდი: ტრადიციული, ულტრაბგერითი და ლაზერულ-ულტრაბგერითი. ამ მეთოდებს შორის განსხვავება უფრო იოლად რომ დავინახოთ, წარმოვიდგინოთ, რომ კანქვეშა ცხიმოვანი ქსოვილი ფიჭას ჰგავს. ტრადიციული ლიპოსაქციის დროს ქირურგი “ფიჭას” მთლიანად იღებს. ამ შემთხვევაში კანს საყრდენი ეცლება და ვარდება. ულტრაბგერითი მეთოდის გამოყენებისას ფიჭის მსგავსი შემაერთებელქსოვილოვანი სტრუქტურა ხელუხლებელი რჩება, ხოლო მისი შიგთავსი – ცხიმი – იდევნება. კიდევ უფრო ეფექტური და დახვეწილი მეთოდია ლაზერულ-ულტრაბგერითი ლიპოსაქცია. ოპერაციას, რომელშიც ულტრაბგერასთან ერთად ლაზერიც არის ჩართული, აქვს აშკარა უპირატესობათა მთელი წყება: მინიმალური ტრავმულობა და დისკომფორტი, სისხლძარღვების, ლიმფური სადინარებისა და ნერვული დაბოლოებების დაზოგვა, ჭარბი ცხიმის მოცილების შესაძლებლობა სხეულის ნებისმიერი უბნიდან, იდეალური შედეგი და ძალზე ხანმოკლე სარეაბილიტაციო პერიოდი.    ულტრაბგერითი ლიპოსაქციის დროს ადგილობრივ ანესთეზიას იყენებენ. ამრიგად, პაციენტი გონზეა, თუმცა დისკომფორტს არ განიცდის. ხშირად თვითონვე ეხმარება ქირურგს: ბარძაყების, ზედა კიდურების ლიპოსაქციისას გვერდს იცვლის, საჭირო მხარეს ბრუნდება.
ძალიან იშვიათად, პაციენტის მოთხოვნით, ტარდება მედიკამენტური სედაცია (პაციენტს აძინებენ). მას უმეტესად აბდომინოპლასტიკის, მკერდისა და ცხვირის ოპერაციების დროს მიმართავენ. ულტრაბგერითი ლიპოსაქციის შემდეგ პაციენტი კლინიკას სულ რაღაც 2-3 საათში ტოვებს და, პრაქტიკულად, მეორე დღიდანვე შრომისუნარიანია. მართალია, პერიოდულად პროცედურებზე სიარული და  რამდენიმე (დახლოებით 2-4) კვირის განმავლობაში ელასტიკური თეთრეულის (ბანდაჟის) ტარება უწევს, მაგრამ ეს დიდ უხერხულობას არ უქმნის, ვინაიდან ბანდაჟი კომფორტულია, ხოლო პროცედურები – ხანმოკლე, დაახლოებით 15-წუთიანი. მამოპლასტიკა უმთავრესად სამი სახისაა: მკერდის გაზრდა, დაპატარავება და რეკონსტრუქცია. ეს უკანასკნელი მაშინ ტარდება, როდესაც ქალს სარძევე ჯირკვალი მოკვეთილი აქვს და იქმნება “ახალი” მკერდის შექმნის აუცილებლობა. სილიკონის ჟელეს, ისევე, როგორც საკუთარ ცხიმს, დღეს არც ერთი თავმოყვარე ქირურგი აღარ იყენებს. ამ დროს სიმეტრიის დაცვა შეუძლებელია. დროთა განმავლობაში ცხიმოვანი ქსოვილი გაიწოვება და მის ნაცვლად წარმოიქმნება ფიბროზული ქსოვილი, რომლის სიმსივნურისგან გარჩევა მამოგრაფიული კვლევით შეუძლებელია. დიდია სარძევე ჯირკვალში კისტოზური ჩანართების წარმოქმნის ალბათობაც. ამდენად, ცხიმგადანერგილი ადამიანი მუდამ შიშში უნდა იყოს, განუწყვეტლივ აკონტროლოს საკუთარი ჯანმრთელობა, რათა გართულებებს გადაურჩეს. ამ ოპერაციის ყველაზე დიდი და შესამჩნევი ნაკლი კი ის გახლავთ, რომ ფორმა, რომელიც ოპერაციის შედეგად იქნა მიღწეული, რამდენიმე თვეში იკარგება. მკერდის გასადიდებლად ყველაზე უსაფრთხო და შედეგიანი მეთოდი სილიკონის იმპლანტის გამოყენებაა. 
გაითვალისწინეთ: გართულებისა და გვერდითი მოვლენების გარეშე ოპერაცია არ არსებობს, მაგრამ სილიკონის იმპლანტის გამოყენების შემთხვევაში გართულებათა ალბათობა მინიმალურია.
იმპლანტი ლაქტაციას ხელს არ უშლის. ქალს შეუძლია, ბავშვს თამამად აწოვოს ძუძუ. ერთი რამ კი გასათვალისწინებელია: ორსულობისას მკერდი იზრდება, შემდეგ კვლავ პატარავდება, ამიტომ შესაძლოა, ნაოპერაციევი, აწეული მკერდი დაეშვას და ისევ დაკარგოს ფორმა.
მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში ესთეტიკური მედიცინის ცენტრების პაციენტთა 15% მამაკაცია. ასეთივეა სტატისტიკა საქართველოში. მამაკაცები ესთეტიკურ მედიცინას უმთავრესად ლიპოსაქციისა და ცხვირის პლასტიკური ოპერაციისთვის მიმართავენ. თუ მამაკაცს აბდომინოპლასტიკა სურს, მას ყოველთვის სჭირდება წონის დაკლება და, სულ მცირე, 20-40 კილოგრამის მოცილება, პლასტიკური ქირურგია კი, როგორც გითხარით, სიმსუქნესთან ბრძოლის საშუალება არ არის. სხეულის ფორმის კორექცია ამ დროსაც მნიშვნელოვანია, მაგრამ სიმსუქნესთან ბრძოლა სხვა მეთოდებით, მაგალითად, კუჭის ბანდაჟირებით უნდა წარიმართოს.
ძველი ცხვირის ახალი შტრიხები
ცხვირის ფორმის შეცვლა საქართველოში რამდენიმე ათეული წლის წინ გახდა მოდური. მას შემდეგ ეს ტენდენცია არ განელებულა. რინოპლასტიკის სიხშირემაც იმატა. შეიცვალა მხოლოდ ტექნოლოგიები, რომელთა წყალობით თანამედროვე მედიცინა უფრო და უფრო იოლად ახერხებს ცხვირის ფორმით უკმაყოფილო ქალების დაკმაყოფილებას.
რინოპლასტიკის მსურველთა ასაკი 16-დან 45 წლამდე მერყეობს. ცხვირის პლასტიკას შედარებით მცირე ასაკის გოგონები იკეთებენ, მუცლის ფორმის კორექცია უფრო 35 წელს გადაცილებულ ქალბატონებს სურთ.
ამჟამად ცხვირის ოპერაციის ორი ძირითადი მეთოდია მიღებული: დახურული და ღია. ღია შედარებით ახალია, 15-20 წლის წინ დაინერგა და მეტი სიზუსტის საშუალებას იძლევა. უსიამოვნო ის არის, რომ დიდხანს გრძელდება, ამასთანავე, თუ ქირურგი კარგად არ ფლობს ტექნოლოგიას, შესაძლოა, პაციენტს ცხვირის წვერი დაუზიანოს. დახურული მეთოდით ოპერაცია ბრმა ოპერაციაა, თუმცა საქართველოში ჯერაც არიან დარგის კორიფეები, რომლებიც ამ მეთოდითაც სასურველ შედეგს აღწევენ.
ოპერაციის გაკეთება შეიძლება როგორც ადგილობრივი, ასევე ინტრავენური ან ზოგადი ანესთეზიით. განსაკუთრებით მოხერხებულია ინტრავენური სედაციისა და ადგილობრივი ანესთეზიის კომბინაცია. 
ტამპონი უმთავრესად სისხლდენის შესაჩერებლად იხმარება. უსისხლო ოპერაციისას ტამპონის ჩადება საჭირო არ არის. ასეთი ოპერაციის შემდეგ (თუმცა არა ყოველთვის) მოსალოდნელია მცირე სისხლდენა, უფრო ზუსტად, სისხლის ჟონვა, რომელიც იმავე დღეს წყდება. ოპერაციის შემდეგ შესაძლოა, პაციენტს თავის ტკივილის გამო გამაყუჩებლის აბი დასჭირდეს. რა თქმა უნდა, არის სხვაგვარი დისკომფორტიც: სახე შეშუპებულია, უპეები – ჩალურჯებული, სუნთქვა ჭირს. ეს რამდენიმე დღეს გრძელდება. მეხუთე დღეს ექიმი ხსნის თაბაშირს და გარეთა ნაკერებს. სილურჯე რვა-ათ დღეში გაივლის, შეშუპება – ოდნავ უფრო გვიან. ექიმი პერმანენტულად აკვირდება, როგორ იღებს ცხვირი საბოლოო ფორმას (საკონტროლო გასინჯვა ტარდება ერთი თვის, სამი თვის, ექვსი თვის შემდეგ). თანამედროვე ადამიანს იმდენი დრო არ აქვს, რომ ხანგრძლივ სარეაბილიტაციო პერიოდს გაუძლოს. ესთეტიკური ქირურგიის მეთოდიკაც ამ რიტმს არის მისადაგებული: მართალია, ოპერაცია 2-4 საათს გრძელდება, მაგრამ უმტკივნეულოა და პოსტოპერაციული პერიოდიც შედარებით ხანმოკლე გახლავთ. ცხვირის ოპერაციისას მოსალოდნელია ნებისმიერი გართულება, რომელიც, საზოგადოდ, ქირურგიულ ჩარევას შეიძლება მოჰყვეს: სისხლდენა, ინფიცირება, სპეციფიკური გართულებები, რომელთა განხილვა შორს წაგვიყვანს. რისკი მცირეა, მაგრამ მაინც არსებობს, ამიტომ პაციენტებს ექიმი წინასწარ აცნობებს ამ ალბათობის შესახებ. 
რა სახის დიაგნოზს აღარ წააწყდება დღეს ადამიანი! დისმორფომანია  – ასე ეწოდება პათოლოგიურ მდგომარეობას, რომელიც პლასტიკური ოპერაციების კეთების დაუძლეველი სურვილით ვლინდება. ამ სენით ქალები პირველი წარმატებული პლასტიკური ოპერაციის შემდეგ ავადდებიან – უჩნდებათ პათოლოგიური მოთხოვნილება, კიდევ და კიდევ დაწვნენ საოპერაციო მაგიდაზე. ალბათ ხვდებით, რომ ამ სიტუაციიდან საუკეთესო გამოსავალი არა პლასტიკურ ქირურგთან, არამედ ფსიქოლოგთან ვიზიტია.
თამამად გააღე პირი
ბავშვებს ყველაზე ხშირად ნუშურების ოპერაციას უკეთებენ. ტონზილექტომიას დიდი ფილოსოფია არ სჭირდება: ერთი პირის გაღება და ქირურგის მარჯვე ხელებს დაჩირქებული ნუშურები გარეთ გამოაქვს. ასეთი იოლი რომ არ ყოფილიყო ამ პატარა, ჭირვეულ ჯირკვლებთან გამოთხოვება, ყელშეხვეული ბავშვების უზარმაზარ არმიას ძნელად თუ გაუმკლავდებოდნენ ექიმები.
მგრძნობიარე ნუშურები
ნუშურები ჩვენი იმუნური სისტემის ნაწილია, თანაც უბრალო ნაწილი კი არა, წინა ხაზი – ცხვირსა თუ პირს ხომ ორგანიზმში მოსახვედრ კარიბჭედ მრავალი ბაქტერია თუ ვირუსი ირჩევს.
პირს ფართოდ თუ გააღებთ, ტონზილებს, სასის ნუშურებს, ადვილად დაინახავთ. ალბათ იცით – ეს ორი მცირე მორგვია სასის წინა და უკანა რკალებს შორის, ხახის ორივე მხარეს. ადენოიდური ვეგეტაციები, რომლებიც სხვა არაფერია, თუ არა ცხვირ-ხახის გადიდებული ნუშურები, გაცილებით ძნელი შესამჩნევია – ისინი რბილი სასის უკან, ცხვირ-ხახაშია განლაგებული.
ნუშურები იოლად ზიანდება, რადგან პირველი ეგებება ყოველგვარ ინფექციას. ქრონიკული ტონზილიტის ჩამოყალიბება და ადენოიდური ვეგეტაციების წარმოქმნა უფრო მეტად მოსალოდნელია ზედა სასუნთქი გზების ხშირი ინფექციის, ბავშვთა ინფექციური დაავადებების, არასათანადო კვების ფონზე, ცუდ საყოფაცხოვრებო პირობებში და, საზოგადოდ, ყველა იმ ფაქტორის ზემოქმედებისას, რომლებიც ორგანიზმის თავდაცვით ფუნქციას ასუსტებს, რის შედეგადაც ჩვენს დასაცავად შექმნილი ორგანოები თვითონვე ხდებიან საფრთხის მატარებელნი. ქრონიკული ინფექციის კერა ორგანიზმის ინტოქსიკაციას იწვევს, რაც საერთო სისუსტით, სწრაფად დაღლით, სახსრების პერიოდული ტკივილით, გულის არეში უსიამოვნო შეგრძნებით, ნორმასთან შედარებით ოდნავ მომატებული ტემპერატურით (37.1-37.5 0 C) ვლინდება. ამასთანავე, ქრონიკული ტონზილიტის დროს ნუშურებში ხშირად სტრეპტოკოკის ის ნაირსახეობა იდებს ბინას, რომელსაც რევმატიზმისა და თირკმელების ანთების გამოწვევა შეუძლია. შეგახსენებთ, რევმატიზმი მხოლოდ სახსრების გარდამავალი ტკივილი არ არის – ის გულის მანკის მიზეზადაც შეიძლება იქცეს. ქრონიკულ ტონზილიტს შესაძლოა თან ახლდეს დიფუზური გლომერულონეფრიტი, რევმატოიდული ართრიტი, ქოლეცისტიტი, თირეოტოქსიკოზი, აპენდიციტი და კაპილაროტოქსიკოზიც. დიდი ზომის ადენოიდები, ბუნებრივია, ცხვირით სუნთქვას აძნელებს, მუდმივად პირით სუნთქვა კი ანგინას, ლარინგიტს, ტრაქეიტსა და ბრონქიტს იწვევს. ბავშვს ცუდად სძინავს, უჩივის მეხსიერების დაქვეითებას, გონებაგაფანტულობას, თავის ტკივილს. ეს იმიტომ, რომ პირით სუნთქვისას ტვინში სისხლის მიმოქცევა ირღვევა და ტვინს ნაკლები ჟანგბადი მიეწოდება. გარდა ამისა, შეშუპებული და გადიდებული ადენოიდები ახშობს ევსტაქის მილის (შუა ყურის ღრუს ცხვირ-ხახასთან შემაერთებელი ხვრელის) შესასვლელს, რაც შუა ყურის ხშირი და ძნელად სამკურნალო ანთების განვითარებას უწყობს ხელს, თავად ადენოიდების ინფიცირება კი გართულებათა ალბათობას უფრო მეტად ზრდის.
გაითვალისწინეთ, რომ ნუშურების ზომას გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს. ქრონიკული ტონზილიტის დროს სასის ნუშურები გადიდებულიც შეიძლება იყოს, ნორმალური ზომისაც და დაპატარავებულიც კი, თუმცა მათი მცირე ზომა გართულებას არ გამორიცხავს. გადიდებული ნუშურები, თუ გადიდებას ქრონიკული ინფექცია არ ახლავს თან, შედარებით მოზრდილ ასაკში თავისთავად პატარავდება, ადენოიდები კი 14-16 წლისთვის საერთოდ ქრება.
ასე აღმოვაჩენთ
ქრონიკული ტონზილიტის დიაგნოზს ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ანამნეზის, ობიექტური გამოკვლევებისა და კლინიკური მიმდინარეობის საფუძველზე სვამენ. ბავშვებს ქრონიკული ტონზილიტის სუბიექტური ნიშნები (უცხო სხეულის შეგრძნება ყლაპვისას, სიმშრალე, ჩხვლეტა) სუსტად აქვთ გამოხატული ან სრულიად არ აწუხებთ. მშობლები უმეტესად ზოგადი ინტოქსიკაციის ნიშნებს აღწერენ. რა თქმა უნდა, დიდი მნიშვნელობა აქვს ნუშურების მდგომარეობას (ქრონიკული ტონზილიტის დროს სასის ნუშურები გაფაშრებულია, მიხორცებულია სასის რკალებთან, სასის წინა რკალები გასქელებული და ჰიპერემიულია, ქვედა ყბისქვეშა ჯირკვლები – გადიდებული და რამდენადმე მტკივნეული), ნუშურების ლაკუნების შიგთავსს (ის ნუშურის ზედა პოლუსზე შპატელის დაჭერისას გამოედინება). სამწუხაროდ, ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომები ყოველთვის კლასიკური ფორმით არ გვხვდება. სწორედ ეს ქმნის სირთულეს დიაგნოზის დასმისას და იწვევს აზრთა სხვადასხვაობას. არ არსებობს კრიტერიუმი, ერთმნიშვნელოვნად ოპერაციის საჭიროებაზე რომ მიუთითებდეს. ოპერაციის მთავარ ჩვენებად ვერც ხშირი ანგინა ჩაითვლება. არის შემთხვევები, როდესაც ტონზილიტი თავიდანვე ქრონიკულად, მაღალი სიცხეების გარეშე მიმდინარეობს. ამ დროს ჩივილი შედარებით ნაკლებია, ვთქვათ, უსიამოვნო სუნი პირიდან, ადვილად დაღლა, რაც მშობლებს შესაძლოა გამოეპაროთ კიდეც და ყურადღება მოგვიანებით, რევმატული პრობლემების აღმოცენების შემდეგ მიიპყროს. იგივე შეიძლება ითქვას ანალიზებზე: სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი გვიჩვენებს, რამდენად აქტიურია რევმატული პროცესი, ეს უკანასკნელი კი, როგორც უკვე გითხარით, ქრონიკული ტონზილიტის გართულებაა. ალბათ დაგვეთანხმებით – არ იქნება მართებული, გართულებას დაველოდოთ. რევმატული ცვლილებების დროს ოპერაცია რომ გასაკეთებელია, ამაზე არავინ დავობს, მაგრამ ამ დროს მხოლოდ ტონზილექტომია პრობლემას ვერ მოაგვარებს – მკურნალობაც არის საჭირო, ოპერაციის გაკეთებაც მხოლოდ აქტიური პროცესის ჩაცხრობის შემდეგ შეიძლება, თანაც აუცილებლად კარდიორევმატოლოგთან შეთანხმებით და სათანადო წინასაოპერაციო მომზადების შემდეგ. ორგანიზმისთვის ოპერაცია სტრესია, რომელმაც შესაძლოა გაააქტიუროს ყველა ფარული პროცესი, რევმოკარდიტი იქნება ეს თუ გლომერულონეფრიტი. ადრეულ ასაკში ასეთი გართულებები შედარებით იშვიათია, ამიტომაც გადადებას და გართულებების ლოდინს არ გირჩევთ. რაც შეეხება ადენოიდებს, მათი დათვალიერება მხოლოდ სპეციალური სარკით ან ენდოსკოპით შეიძლება, პატარა ბავშვებთან კი ამ მანიპულაციების ჩატარება პრაქტიკულად შეუძლებელია, ამიტომაც სადიაგნოზოდ გვერდით პროექციაში გადაღებულ რენტგენის სურათს იყენებენ. გარდა ზომებისა, დიდი მნიშვნელობა აქვს კლინიკურ სიმპტომებსა და გართულებებსაც. ასეა თუ ისე, ოპერაციის საკითხს ოტორინოლარინგოლოგი და პედიატრი ერთად წყვეტენ.
ოპერაციის შესახებ
ზოგს მიაჩნია, რომ სასისა თუ ცხვირ-ხახის ნუშურების ოპერაციის გაკეთება სამ წლამდე არასასურველია, ამიტომ ამ ასაკის ბავშვებთან ოპერაციული ჩარევისგან თავს იკავებენ. ალბათ დამეთანხმებით, ჯანმრთელი ნუშურების ამოკვეთა არც ერთ ასაკში არ არის სასურველი, აი, დაავადებული კი დროულად უნდა ამოიკვეთოს. არის შემთხვევები, სამ წლამდე ასაკის ბავშვსაც კი ორ კვირაში ერთხელ ანგინა აქვს, ექიმებს უძლიერესი ანტიბიოტიკების გამოყენება უხდებათ. ზოგჯერ მდგომარეობა პრაქტიკულად აღარც კი ექვემდებარება მკურნალობას. ნათელი პერიოდის პოვნაც კი ჭირს, რომ ოპერაცია გაკეთდეს... ამ შემთხვევაში, ბუნებრივია, სამ წლამდე ლოდინი ზედმეტია.
ტონზილექტომია და ადენოტომია, ერთად თუ ცალ-ცალკე, მარტივი ოპერაციაა, თუმცა, ისევე როგორც ნებისმიერი სამედიცინო ჩარევა, ისიც შეიძლება გართულდეს. ყველაზე ხშირი გართულება პოსტოპერაციული სისხლდენაა. რაც უნდა დამზოგველად ჩატარდეს ოპერაცია, სისხლდენისგან დაზღვეული ვერ ვიქნებით. ოპერაციის ტექნიკასთან ერთად ბევრი რამ არის დამოკიდებული ბავშვის ორგანიზმზეც. ერთადერთი, რაც მშობელს მოეთხოვება, ყურადღება და სისხლდენის შემთხვევაში ექიმთან დაუყოვნებლივ დაკავშირებაა. დროული კვალიფიციური ჩარევის შემთხვევაში ბავშვის ჯანმრთელობას ეს გართულება საფრთხეს არ შეუქმნის.
ტონზილექტომიის კიდევ ერთი ხშირი და შორეული გართულებაა ქრონიკული ფარინგიტი (რომელიც ყელის სიმშრალით გამოიხატება). მის თავიდან ასაცილებლად დიდი მნიშვნელობა აქვს ქირურგის ოსტატობას. რაც უფრო ნაკლებად დაზიანდება ლორწოვანი და მეტად შენარჩუნდება სასის რკალები, მით უფრო ნაკლებია ატროფიის განვითარების ალბათობა. თუმცა საშიშროება ვირტუოზულად გაკეთებული ოპერაციის შემდეგაც არსებობს.
იშვიათად, თუმცა ყოფილა ოპერაციის შემდეგ სახმო იოგების დაზიანებისა და ხმის დაკარგვის შემთხვევებიც.
სასის ტონზილები ოპერაციის შემდეგ აღარ იზრდება. აი, ადენოიდებზე კი იმავეს ვერ ვიტყვით. მათი რეციდივის საშიშროება არსებობს. მედიცინას ამის მიზეზი ჯერჯერობით ვერ უპოვია. განმეორება უფრო ხშირია ალერგიულ და ხშირად მოავადე ბავშვებში. რაც უფრო მცირე ასაკში ჩატარდება ადენოტომია, მით მეტია ადენოიდების ხელახლა წამოზრდის ალბათობა.
საჭიროა თუ არა ნარკოზი
საზღვარგარეთ ამ ოპერაციას ადგილობრივი ანესთეზიით არც ერთ ასაკში არ აკეთებენ, ბავშვებში – მით უმეტეს. ტონზილექტომია უმტკივნეულო, მაგრამ სტრესული, უსიამოვნო ოპერაციაა. ქალს მშობიარობის ტკივილებიც კი ავიწყდება, ადგილობრივი ანესთეზიით ჩატარებული ტონზილექტომია კი ყველას ახსოვს. სხვათა შორის, ოპერაციის დროს მიღებულმა სტრესმა ბავშვის ფსიქიკას შესაძლოა ზიანი მიაყენოს. ოპერაციის შემდეგ ბევრს შიშები, უნებლიე მოძრაობები უჩნდება.
 რაც შეეხება ადენოტომიას, ამ დროს ადგილობრივი გაუტკივარება პრაქტიკულად შეუძლებელია. ასე რომ, თუ რაიმე განსაკუთრებული პრობლემა არ არსებობს, გირჩევთ, ზოგად ანესთეზიას მიანიჭოთ უპირატესობა. ის ქირურგს მშვიდად მუშაობის საშუალებას აძლევს და, ამის კვალობაზე, გართულებების ალბათობასაც ამცირებს.
ჭირვეული ჭიანაწლავი
მუცლის ღრუში უამრავი ორგანოა თავმოყრილი. ყურადღება ყველას სჭირდება, თუმცა არიან განსაკუთრებით პრეტენზიული ორგანოებიც. ერთ-ერთი მათგანია აპენდიქსი – ჭიაყელა დანამატი, რომელიც მართლაც ჭიასავით არის ჩამოზრდილი ბრმა ნაწლავის კედლიდან. მისი ანთების თანმხლები მწვავე ტკივილი საკმაო საფუძველია, რომ ქირურგმა მუცლის ღრუ გაკვეთოს და გაჭირვეულებული ორგანო სკალპელის ერთი მოსმით მოაცილოს სხეულს.
პრობლემის დასაწყისი
აპენდიციტი ჭიაყელა დანამატის ანთებაა. მიიჩნევა, რომ ის მაშინ იწყება, როცა იხშობა ჭიაყელა ნაწლავსა და ბრმა ნაწლავს შორის არსებული ხვრელი. დახშობა შესაძლოა გამოიწვიოს ბრმა ნაწლავიდან აპენდიქსში მოხვედრილმა სქელმა ლორწომ ან განავლოვანმა მასამ. არც ის არის გამორიცხული, თავად ჭიაყელა გამონაზარდის ლიმფური ქსოვილი შეშუპდეს და ხვრელი დაახშოს. დახშულ სივრცეში ბაქტერიები იწყებენ გამრავლებას, ხოლო ორგანიზმი ამაზე საპასუხო რეაქციას იძლევა, რომელსაც ანთებას უწოდებენ. აპენდიციტის განვითარების კიდევ ერთი თეორიის თანახმად, ჭიაყელა ნაწლავი იგლიჯება და აპენდიქსის ახლომდებარე ქსოვილებში ბაქტერიები მრავლდება. ამის მიზეზი ჯერჯერობით გაურკვეველია. ვარაუდობენ, რომ ეს პროცესი უკავშირდება ცვლილებებს, რომლებიც ჭიაყელა დანამატის კედლების ამომფენ ლიმფურ ქსოვილებში ხდება. თუ ანთება და ინფექცია აპენდიქსის კედლის სისქეში გავრცელდა, შესაძლოა, მისი მთლიანობა დაირღვეს და ინფექცია მუცლის ღრუსაც მოედოს. ამ დროს პერიტონიტი – მუცლის ფარის ანთება ვითარდება. ქირურგები ამ მდგომარეობას მწვავე მუცელს უწოდებენ. ის სასწრაფო ოპერაციულ ჩარევას მოითხოვს.  
როგორ გავუმკლავდეთ პრობლემას
პერიტონიტი შეიძლება იყოს ადგილობრივიც და გავრცობილიც. მისთვის დამახასიათებელია მუცლის ტკივილი, რომელსაც თან სდევს გულისრევა, ზოგჯერ – პირღებინებაც. ავადმყოფს უშრება პირი. მოძრაობისას ტკივილი იმატებს. დაავადების სხვადასხვა სტადიაში ტემპერატურული რეაქცია სხვადასხვაა – ჰექტიური (მაღალი) ან სუბფებრილური (37°C-ის ფარგლებში).
ზემოთ მწვავე მუცელი ვახსენეთ. ეს პირობითი ცნებაა, რომელიც განსაზღვრულ სიმპტომოკომპლექსს გულისხმობს. სიმპტომთა ამ კომპლექსში წამყვანია პერიტონეუმის გაღიზიანების ნიშნები, რომელთა განსაზღვრა ქირურგს შეუძლია, თუმცა ეს მდგომარეობა ყოველთვის ადვილად სადიაგნოსტიკო არ არის, ვინაიდან ასეთივე ჩივილები ზოგიერთ სხვა დაავადებასაც ახასიათებს, მათ შორის – ენტერიტს, ენტეროკოლიტს, ნაწლავური ინფექციით გამოწვეულ ნაწლავის ანთებას. ზოგჯერ სიმპტომები იმდენად მსგავსია, რომ დიაგნოსტიკა უკიდურესად რთულდება. ამ შემთხვევაში ექიმები სიზუსტისთვის ულტრაბგერით გამოკვლევას, კომპიუტერულ ტომოგრაფიას, სისხლის საერთო ანალიზს იშველიებენ.
 გახსოვდეთ: მუცლის მწვავე ტკივილის დროს აუცილებლად უნდა მიმართოთ ექიმს. არ არის აუცილებელი, ის მაინცდამაინც ქირურგი იყოს – შესაძლოა, სხვა პროფილის ექიმმა ტკივილის ზუსტ მიზეზს ვერ მიაგნოს, მაგრამ სწორ მიმართულებას აუცილებლად მოგცემთ.
ვდევნით ჭიანაწლავს
აპენდიციტის დადასტურებისას ტარდება აპენდექტომია – ჭიაყელა ნაწლავის ამოკვეთა. ანტიბიოტიკებით მკურნალობას კი დიაგნოზის დასმისთანავე იწყებენ. სადღეისოდ აპენდიქსის ამოკვეთით ორი მეთოდია მიღებული: ჩვეულებრივი ქირურგიული ჩარევა კანისა და სხვა ქსოვილების გაკვეთის გზით და აპენდექტომია ლაპაროსკოპით. არ არის გამორიცხული, ქირურგმა ოპერაციის დროს შეუცვლელი აპენდიქსი აღმოაჩინოს და ვერ მიაგნოს ჩივილების ნამდვილ მიზეზს. ამ შემთხვევაში აპენდიქსს ზოგჯერ მაინც ამოკვეთენ, რადგან ჯობია, შეუცვლელი ჭიაყელა ნაწლავი ამოიკვეთოს, ვიდრე გამოეპაროთ – და მკურნალობის გარეშე დარჩეს – აპენდიციტის შესაძლო დაწყების მომენტი.
აპენდექტომიის ყველაზე ხშირი გართულება ჭრილობის დაჩირქებაა. ის მსუბუქიც შეიძლება იყოს და მძიმეც. მას ანტიბიოტიკებით, მძიმე შემთხვევაში – განმეორებითი ქირურგიული ჩარევით მკურნალობენ. 
აპენდიციტის დროს ანთება და ინფექცია ზოგჯერ იმდენად ძლიერია, რომ ქირურგმა შესაძლოა ჭრილობა ნაწილობრივ ღია დატოვოს და მოგვიანებით დახუროს – მას შემდეგ, რაც ინფექცია ანტიბიოტიკებით საბოლოოდ დაითრგუნება.
ქვით დამძიმებული
ნაღვლის ნორმალურ დენას ყველაზე ხშირად კონკრემენტები (ჩვენებურად – ქვები, კენჭები) აფერხებს. ნაღვლის ეს გასქელებულ-გამაგრებული გროვები ზოგჯერ ქვიშის მარცვლისოდენაა, ზოგჯერ – ბავშვის მუჭისოდენაც კი. ამის კვალობაზე, ნაღვლის ბუშტში ან ასეულობით წვრილი კენჭია, ან ერთი მოზრდილი ქვა, ანდა ერთიც და მეორეც. ამ მდგომარეობას, განურჩევლად ქვის ზომისა, წონისა თუ რაოდენობისა, ნაღველკენჭოვან დაავადებას, ქოლელითიაზს ვუწოდებთ. ქვით დამძიმებული ორგანოს ამოკვეთაა საჭირო, რათა ადამიანის ჯანმრთელობა გადარჩეს. ამ ოპერაციის ჩატარება ქირურგებს ძალიან ხშირად უწევთ.
რა აჩენს ქვას 
ქოლელითიაზის უშუალო მიზეზისთვის მეცნიერებს ჯერ კიდევ ვერ მიუგნიათ, მხოლოდ რისკფაქტორები დააზუსტეს. ესენია:
* სქესი. ქალებს ქვები ორჯერ უფრო ხშირად უჩნდებათ. ესტროგენის სიჭარბე, რასაც ორსულობა, ჩანაცვლებითი ჰორმონული თერაპია ან კონტრაცეპტივების მიღება იწვევს, ალბათობას ზრდის.
* ასაკი. 60 წელს გადაცილებულებთან დაავადების რისკი უფრო მაღალია, ვიდრე ახალგაზრდებთან.
* ხშირად ვხვდებით ნაღველკენჭოვანი დაავადების ოჯახურ შემთხვევებს.
* წონა. სულ რამდენიმე ზედმეტი კილოგრამიც კი საკმარისია, რომ რისკმა მოიმატოს.
* კვება. ცხიმიანი და ქოლესტეროლით მდიდარი კერძები, მცენარეული ბოჭკოს სიმცირე ქვების გაჩენის ალბათობას ზრდის.
* წონის სწრაფი კლება. სხვა ფაქტორები რომც გამოვრიცხოთ, შიმშილობისა და ექსტრემალური დიეტის დროს ნაღვლის ბუშტი უფრო იშვიათად იცლება, შეგუბება კი ქვების წარმოქმნას უწყობს ხელს.
* შაქრიანი დიაბეტი.
როგორ ამოვიცნოთ
ნაღველკენჭოვანი დაავადების ყველაზე ხშირი გამოვლინებაა ნაღვლის კოლიკა – ძლიერი შეტევითი ტკივილი, რომელიც მარჯვენა ფერდქვეშა არეში იწყება და ზოგჯერ ბეჭს ან ზურგსაც გადაეცემა. შეტევა, ჩვეულებრივ, ნახევრიდან რამდენიმე საათამდე გრძელდება. თერაპევტები ენამოსწრებულად ამბობენ, ქოლელითიაზი ის დაავადება, რომელსაც სიმპტომები არ გააჩნია, მხოლოდ გართულებები აქვსო. მართლაც ასეა: ნაღვლის ქვები ასიდან 80 შემთხვევაში არავითარ ჩივილს არ იწვევს. ასეთ “უჩინარ” ქვებს ხშირად შემთხვევით აღმოაჩენენ ხოლმე ექოსკოპიისა თუ სხვა გამოკვლევის დროს. გამოთვლილია, რომ ნაღვლის ქვების წარმოქმნიდან სიმპტომების გამოვლენამდე საშუალოდ 25 წელი გაივლის. სამაგიეროდ, თუ უსიამოვნებამ ერთხელ იჩინა თავი, აღარ დაგვეხსნება და შეტევებიც უფრო და უფრო ხშირად შეგვაწუხებს. რა თქმა უნდა, ბევრი რამ არის დამოკიდებული კენჭის ზომაზე. შეიძლება, კონკრემენტი ნაღველსადენი გზებით ნაწლავებში გადავიდეს (ეს სპონტანურ განკურნებას ნიშნავს) ან სადინარში გაიჭედოს. თანაც უცხოწარმონაქმნი განუწყვეტლივ აღიზიანებს ბუშტის კედლებს და ანთებით ცვლილებებს უდებს სათავეს. მწვავე ქოლეცისტიტი ნაღველკენჭოვანი დაავადებით ან მის გარეშე მიმდინარე სერიოზული მწვავე პათოლოგიაა, რომელსაც სპეციფიკური, ხშირად ქირურგიული მკურნალობა სჭირდება. ქრონიკული ნაღველკენჭოვანი ქოლეცისტიტის მქონე ადამიანი უმჯობესია სპეციალისტის მეთვალყურეობის ქვეშ იყოს. რაც შეეხება ქრონიკულ არანაღველკენჭოვან ქოლეცისტიტს და მასთან დაკავშირებულ ჩივილებს, ამ დროს კვალიფიციური გასტროენტეროლოგის ჩარევაა საჭირო, რადგან აღნიშნული პათოლოგიის მიღმა, როგორც წესი, სხვა, გაცილებით მძიმე პათოლოგია იმალება.
ოპერაცია აუცილებელია?
თუ მდგომარეობა მძიმე არ არის (ამას, რაღა თქმა უნდა, სპეციალისტი დაადგენს), ადამიანი შინ მკურნალობს: იღებს ტკივილგამაყუჩებელს, იცავს დიეტას. შესაძლოა, ექიმმა კონკრემენტების დამშლელი მედიკამენტიც დაუნიშნოს. 
თუ ქვების მოცილება აუცილებელი გახდა, ერთ-ერთი ნაცადი გზაა ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთა – ქოლეცისტექტომია. ამჟამად ეს ოპერაცია ლაპაროსკოპიული მეთოდით ტარდება – გაკვეთის მაგივრად ქირურგი მუცლის კედელზე აკეთებს რამდენიმე მცირე (სულ რაღაც 0,5-2 სმ-იან) ნახვრეტს, საიდანაც მუცლის ღრუში მანიპულატორი შეაქვთ და ორგანოს კვეთენ. კიდევ ერთი მეთოდი, რომელსაც დღესდღეობით ქოლელითიაზის სამკურნალოდ იყენებენ, ლითოტრიფსიაა. მისი ერთ-ერთი ვარიანტის, დისტანციური ლითოტრიფსიის დროს ქვებზე დარტყმითი ტალღებით ახდენენ ზემოქმედებას. შედეგად კონკრემენტი ქუცმაცდება და მცირე ნაწილები თავისთავად, დამატებითი ჩარევის გარეშე გამოდის ორგანიზმიდან.
არსებობს ლაპაროსკოპიული ლითოტრიფსიაც: სპეციალური დამშლელი აპარატი ორგანოში ლაპაროსკოპთან ერთად შეაქვთ (ეს უკანასკნელი პროცესისთვის თვალის დევნების საშუალებას იძლევა) და ამგვარად შლიან ქვებს. 
ლითოტრიფსიას მნიშვნელოვანი რისკი ახლავს თან: დანაწევრებული ქვები შესაძლოა სადინარის რომელიმე უბანში გაიჭედოს, ამიტომ პროცედურა მხოლოდ და მხოლოდ უმკაცრესი კონტროლით და მრავალი აუცილებელი ნიუანსის გათვალისწინებით უნდა განხორციელდეს. დისკომფორტის შესამსუბუქებლად ბევრი თვითნებურად იტარებს ყრუ გამორეცხვას მინერალური წყლით. თანამედროვე მედიცინა ამ მანიპულაციას არ ცნობს, თუმცა ხალხში ის ჯერ კიდევ პოპულარულია. თუ მის ჩატარებას გადაწყვეტთ, გაითვალისწინეთ: არსებობს საფრთხე, წვრილი კენჭები და შესქელებული ნალექი ნაღვლის სადინარში გაიჭედოს.
ოპერაცია რომ ავირიდოთ
თუ რისკფაქტორებს გულდასმით გაეცანით, იოლად მიხვდებით, რა არის საჭირო, ნაღვლის ბუშტი დიდხანს რომ გვემსახუროს:
* შეინარჩუნეთ ჯანსაღი წონა.
* ნუ დაიცავთ მკაცრ დიეტას, რომელიც დღეში 800 კალორიაზე ნაკლების მიღებას ითვალისწინებს.
* რაციონი ისე შეადგინეთ, რომ ნაკლებ ცხიმსა და მეტ მცენარეულ ბოჭკოს შეიცავდეს. რაც შეიძლება მეტი მიირთვით ახალი ხილი და ბოსტნეული, ასევე – გადაუმუშავებელი მარცვლეული. ერიდეთ ცხოველურ ცხიმს, კარაქს, მარგარინს, მაიონეზს, შემწვარ, მჟავე, მწარე, ცხარე და სუნელებით შეზავებულ კერძებს, კონსერვებს, ძეხვეულს, მეტისმეტად ცივ საკვებსა და სასმელს.
* ნუ მიეძალებით ახალ (თბილ) პურს, ქადა-ნაზუქს, ფუნთუშას, ხორცისა და სოკოს  ნახარშს, ცხიმიან ხორცს, შებოლილ ხორცსა თუ ყველს, კონსერვებს, ნაღებს, ბარდას, მჟაუნას, ბოლოკს, პრასს, ნიორს, მწნილს, შოკოლადს, კრემიან ნამცხვრებს, შავ ყავას, კაკაოს.
* საკვები რეგულარულად, დღეში 4-6-ჯერ უნდა მიირთვათ. ეს ნაღვლის ბუშტის დროულ დაცლას შეუწყობს ხელს.
გულთან ახლოს
სულ რამდენიმე ათეული წლის წინ ვერავინ წარმოიდგენდა, რომ ოპერაცია მფეთქავ გულზე ჩატარდებოდა. ვერც იმას ვიფიქრებდით, რომ გულის სისხლძარღვების გამოცვლა იქნებოდა შესაძლებელი. დღეს ამ ტიპის ოპერაცია მეტად გავრცელებულია და ზოგჯერ ერთადერთი გზაა სტენოკარდიისა და მიოკარდიუმის ინფარქტის თავიდან ასაცილებლად. 
საიდან იწყება ყველაფერი
კორონარული ანუ გულის არტერიების დაავადება – როგორც მედიკოსები ვუწოდებთ, გულის იშემიური დაავადება – ქრონიკული პათოლოგიური პროცესია, რომელიც გულის კუნთის (მიოკარდის) სისხლმომარაგების დარღვევით არის განპირობებული. უმეტესად, ასიდან 97-98 შემთხვევაში, ის გულის კორონარული არტერიების ათეროსკლეროზის შედეგი გახლავთ. ამ დაავადების ძირითადი კლინიკური ფორმებია სტენოკარდია, მიოკარდის ინფარქტი და კორონაროგენული (ათეროსკლეროზული) კარდიოსკლეროზი. პირველი ორი დაავადების მწვავე ფორმებია, ხოლო მესამე – ქრონიკული.
მიოკარდის ფუნქციობისთვის აუცილებელია ჟანგბადით მდიდარი სისხლით მუდმივი მომარაგება. ასეთი სისხლით გულის კუნთს აორტიდან – გულის მთავარი სისხლძარღვიდან – გამომავალი კორონარული არტერიების ტოტები ამარაგებს. კორონარული არტერიების დაავადება (კად) ბლოკავს სისხლის ნაკადს, რამაც შეიძლება სტენოკარდია ან ინფარქტი გამოიწვიოს.
განვითარებულ ქვეყნებში კორონარული არტერიების დაავადება (კად) როგორც ქალების, ასევე მამაკაცების სიკვდილიანობის წამყვანი მიზეზია, თუმცა მამაკაცებს საშუალოდ 10 წლით ადრე უვითარდებათ, რადგან მენოპაუზამდე ქალის ორგანიზმს კად-ისგან ესტროგენები იცავს. ყველაზე ხშირად პათოლოგიას იწვევს კორონარული არტერიის კედელზე ქოლესტერინისა და სხვა ცხიმოვანი ნივთიერებების დალექვა. ასეთ დანალექს ათეროსკლეროზულ ფოლაქს უწოდებენ, ხოლო თვით პროცესს – ათეროსკლეროზს. ის არა მარტო გულის, არამედ სხვა არტერიებსაც აზიანებს. რაც უფრო მეტად იზრდება ფოლაქი, მით უფრო მეტად ვიწროვდება ამ ადგილას სისხლძარღვის სანათური და სისხლს გავლა უჭირს. შესაძლოა, ფოლაქი მოწყდეს და თრომბი წარმოიქმნას. თრომბი უფრო მეტად ავიწროებს ან სრულიად ახშობს სისხლძარღვის სანათურს, რასაც მიოკარდის მწვავე იშემია და შედეგად მწვავე კორონარული სინდრომი მოსდევს. 
ზოგჯერ კად-ს იწვევს კორონარული არტერიების სპაზმი, რომელიც სპონტანურადაც შეიძლება განვითარდეს და ზოგიერთი მედიკამენტის (მაგალითად, კოკაინის) ან ნიკოტინის ზემოქმედებითაც. 
მიზეზად ასევე შეიძლება იქცეს თანდაყოლილი მანკი, ვირუსული ინფექცია (მაგალითად, კავასაკის დაავადება), სისტემური წითელი მგლურა, არტერიების ანთება (არტერიიტი).
 აუცილებელია ოპერაცია
კად-ის მკურნალობის დროს ექიმები ცდილობენ, სამ ფაქტორზე იმოქმედონ: შეამცირონ გულის დატვირთვა, გააუმჯობესონ კორონარული სისხლის მიმოქცევა და შეასუსტონ ან უკუგანვითარება აიძულონ ათეროსკლეროზულ პროცესს.
კორონარული სისხლის მიმოქცევა შეიძლება გაუმჯობესდეს კანგავლითი კორონარული ინტერვენციით (PCI) ან აორტოკორონარული შუნტირებით.
კორონარულ არტერიებში წარმოქმნილ თრომბს მედიკამენტებით შლიან. დიეტის მოდიფიცირება, ფიზიკური აქტივობა და მედიკამენტური მკურნალობა ხელს უწყობს ათეროსკლეროზული პროცესის სტაბილიზაციას ან უკუგანვითარებას.
კანგავლითი კორონარული ინტერვენციის დროს ექიმი ჩხვლეტს ერთ-ერთ მსხვილ სისხლძარღვს (ჩვეულებრივ, ბარძაყის არტერიას) და შეჰყავს მასში ბალონდამაგრებული კათეტერი ჯერ აორტის მიმართულებით, მერე კი დახშული ან შევიწროებული კორონარული არტერიისკენ, სადაც ხდება ბალონის გაბერვა (ბალონირება) და არტერიის გახსნა. ჩვეულებრივ, მავთულის ბადე (სტენტი) ბალონზეა მოთავსებული; როდესაც ბალონი იბერება, სტენტი მკვიდრად ჯდება დაზიანებული არტერიის სანათურში და იქ რჩება, ხოლო ბალონი და კათეტერი უკან გამოაქვთ. პაციენტს ამ პროცედურის დროს, წესისამებრ, არ აძინებენ, თუმცა რელაქსაციისთვის შეიძლება მისცენ განსაზღვრული მედიკამენტი.
PCI-ს დროს პაციენტების მონიტორინგი განსაკუთრებული ყურადღებით ტარდება, რადგან ბალონის გაბერვის დროს სისხლის ნაკადი იბლოკება, რამაც შესაძლოა გულმკერდის არეში ტკივილი და ეკგ-ის ცვლილებები გამოიწვიოს.
CABG, კორორონარულ-არტერიული ბაიპას-გრაფტი, იგივეა, რაც აორტოკორონარული შუნტირება. ამ პროცედურის დროს ექიმი სხეულის სხვა ნაწილიდან იღებს ვენას ან არტერიას და აერთებს აორტას კორონარულ არტერიასთან სისხლის ბლოკირების ადგილის მომდევნო უბანზე, რის შედეგადაც სისხლის ნაკადი იცვლის მიმართულებას და შემოუვლის შევიწროებულ ან ბლოკირებულ უბანს. ვენებს ქვედა კიდურებიდან იღებენ, ხოლო არტერიებს – მკერდის ძვლის უკან მდებარე ან წინამხრის არტერიებიდან.
გადანერგილ არტერიებში კად-ი იშვიათად ვითარდება და ასიდან 90-ზე მეტ შემთხვევაში 10 წელიწადს სრულყოფილად ფუნქციობს, ხოლო გადანერგილი ვენები შესაძლოა თანდათან შევიწროვდეს ათერომით და 5 წლის შემდეგ მესამედი ან მეტი სავსებით ბლოკირებული აღმოჩნდეს.
თვალისჩინის დასაბრუნებლად
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, თანამედროვე მედიცინის მიღწევების მიუხედავად, სუსტად მხედველთა რაოდენობა მთელ მსოფლიოში 161 მილიონს აღწევს. მათ შორის 37 მილიონი უსინათლოა. თვალის დაავადებებს შორის პირველი ადგილი კი კატარაქტას უკავია. სიტყვა “კატარაქტა” ბერძნულად “ჩანჩქერს” ნიშნავს, მედიცინაში კი ასე უწოდებენ ბროლის შემღვრევას. დიახ, ჯანმრთელი ადამიანის ბროლი სრულიად გამჭვირვალეა.
ადამიანის თვალი განუმეორებელი ქმნილებაა, ხოლო ბროლი მისი ერთ-ერთი უნიკალური ელემენტია. ჯერ ერთი, ის არ შეიცავს ნერვებსა და სისხლძარღვებს, მეორე – შემოსაზღვრულია ჩანთით (კაფსულით), რომელიც შერჩევით უშვებს ბროლში საკვებ ნივთიერებებს და მესამე – შეუძლია ფორმის შეცვლა. კიდევ ერთი თვისება: ყოველგვარ ზემოქმედებას ბროლი შემღვრევით პასუხობს.
ბროლი ბიოლოგიური ლინზის როლს ასრულებს და გამოსახულებას ბადურაზე აფოკუსებს. ის წყლისა და მყარი ნივთიერებისგან შედგება. ბავშვობაში წყალი მეტია, ასაკთან ერთად კი იმატებს მყარი ნივთიერება, ბროლი მაგრდება და გარდამტეხ ძალას საჭიროებისამებრ ვეღარ იცვლის. ეს დაავადებად არ მიიჩნევა, უფრო ფიზიოლოგიური ნორმაა. ამ დროს პრობლემა მარტივად, სათვალის შერჩევით გვარდება. გამჭვირვალობის დაქვეითება კი სერიოზული დარღვევაა და სათანადო მკურნალობას მოითხოვს. 
მიზეზების ძიებაში
კატარაქტის უშუალო მიზეზი დაუდგენელია. უცნობია ისიც, რატომ ზიანდება ცალი თვალი მეორეზე მეტად და რა უნდა ვიღონოთ პრობლემის თავიდან ასაცილებლად. სავარაუდო მიზეზების ნუსხა საკმაოდ ვრცელია. კერძოდ, შეინიშნება კავშირი ზოგიერთ დაავადებასთან, მაგალითად, დიაბეტთან; ზოგი (მათ შორის – ჰორმონული) პრეპარატი ბროლის შემღვრევას აძლიერებს; კატარაქტა შესაძლოა გამოიწვიოს ტრავმამ, ანთებითმა პროცესმა, ზოგიერთი ტიპის გამოსხივებამ ან ტოქსიკურმა ზემოქმედებამ.
განასხვავებენ თანდაყოლილ და შეძენილ კატარაქტას. თანდაყოლილი კატარაქტა დედისა და ნაყოფის ზოგიერთი დაავადების გამო თვალის არასწორი განვითარების შედეგია.
კატარაქტის კლინიკური გამოვლინება მრავალფეროვანია: მხედველობის დაქვეითება, რომელიც შემღვრევის ადგილსა და ხარისხზეა დამოკიდებული, გამოსახულების გადღაბნა და გაორება, სინათლის მიმართ მგრძნობელობის დაქვეითება, ახლომხედველობა და სხვა. ამ სიმპტომებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია მხედველობის შეუქცევადი დაქვეითება. ბროლის სრული შემღვრევისას ადამიანს მხოლოდ სინათლის აღქმა შეუძლია. თუ კატარაქტით დაავადებული სინათლეს ვერ აღიქვამს ან სწორად ვერ განსაზღვრავს მის მიმართულებას, თვალის სხვა დაზიანებაც უნდა ვივარაუდოთ.
კატარაქტა იკურნება!
მიუხედავად მდგომარეობის სიმძიმისა, კატარაქტა იკურნება. თანამედროვე ქირურგიული ტექნოლოგიები მხედველობას სავსებით აღადგენს. კონსერვატიულ მკურნალობას მხოლოდ საწყის სტადიებზე აქვს აზრი – ის მომწიფების პროცესს ახანგრძლივებს, მაგრამ შემღვრევას ვერ აღმოფხვრის. სრულ გამოჯანმრთელებას მხოლოდ ქირურგიული ჩარევა უზრუნველყოფს. ამიტომ არის, რომ ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად ჩატარებულ ოპერაციათა მაჩვენებელი ძალიან მაღალია.
ოპერაციის მეშვეობით კატარაქტის განკურნებას უხსოვარი დროიდან ცდილობდნენ. ძვ. წ. IV საუკუნეში ინდოეთში ბროლის ჩაძირვის (რეკლინაციის) მეთოდი შეიმუშავეს – განსაკუთრებულ ნემსს მოხერხებული მოძრაობით უჩხვლეტდნენ თვალში და “ძირავდნენ”, იმდროინდელი წარმოდგენით, ბროლს გადაფარებულ გამყარებულ სითხეს.
რეკლინაციას მრავალი ნაკლი ჰქონდა: ზიანდებოდა თვალის ქსოვილები, იმატებდა თვალშიდა წნევა, იშლებოდა ბადურა.
XVII საუკუნეში რეკლინაცია შემღვრეული ბროლის ამოღებამ შეცვალა, თუმცა აზიისა და აფრიკის ზოგიერთ ქვეყანაში ამ ოპერაციას დღემდე აკეთებენ.
1747 წელს ჟაკ დავიელმა კატარაქტის ამოღების ოპერაცია აღწერა. ეს ოპერაცია დღესაც ოფთალმოქირურგის ოსტატობის სასინჯ ქვად მიიჩნევა. კატარაქტის ქირურგიაში პირველი დიდი ნაბიჯი გახლდათ საოპერაციო მიკროსკოპის გამოყენება. თავდაპირველად ბროლს ჩანთითურთ (კაფსულითურთ) ერთად იღებდნენ (ცალკეულ შემთხვევებში ეს მეთოდი დღესაც გამოიყენება). ამ დროს ბროლი მიეყინება სპეციალურ მოწყობილობას და ამ გზით შორდება თვალს (კრიოექსტრაქცია). მოგვიანებით შემუშავებულ იქნა უფრო მეტად ფიზიოლოგიური ოპერაცია ბროლის კაფსულის შენარჩუნებით, რომელსაც კატარაქტის ექსტრაკაფსულარული ექსტრაქცია ეწოდება. მნიშვნელობით მეორე მიღწევად მიიჩნევა თვალშიდა ლინზის გამოგონება. როგორც აღვნიშნეთ, ბროლი ლინზის ფუნქციას ასრულებს და მხოლოდ გამჭვირვალეობა კი არ მოეთხოვება, არამედ ისიც, რომ გამოსახულება ბადურაზე დააფოკუსოს. ხელოვნური ბროლის იმპლანტაციის ისტორია სათავეს 1949 წლიდან იღებს. ამ დროს ინგლისელმა ჰაროლდ რიდლიმ თვალში პირველად ჩანერგა ხელოვნური ბროლი. რიდლის პირველი ბროლები მძიმე იყო და მრავალ გართულებას იწვევდა. ამის გამო ოფთალმოლოგებმა მათ გამოყენებაზე უარი თქვეს. კვლევები გაგრძელდა. ამ სფეროში წინსვლა სვიატოსლავ ფიოდოროვის სახელს უკავშირდება. მისი ლინზა T-26 დღესაც წარმატებით გამოიყენება. ამის შემდეგ კატარაქტის ქირურგია ორი მიმართულებით ვითარდებოდა: ერთი მხრივ, მცირდებოდა ოპერაციის ტრავმულობა, მეორე მხრივ, იხვეწებოდა ინტრაოკულარული ლინზის წარმოების ტექნოლოგია. თანამედროვე ტექნოლოგიები, ლაზერი და ულტრაბგერა საშუალებას იძლევა, თვალის კაკლის მინიმალური განაკვეთით ამოიღონ შემღვრეული ბროლი, ახალი ქიმიური ნივთიერებების სინთეზმა კი შესაძლებელი გახადა ფორმის მეხსიერების მქონე დრეკადი ბროლების წარმოება. დღეს კატარაქტის ქირურგიული მკურნალობა მაღალ დონეზეა. ის არ მოითხოვს პაციენტის სერიოზულ მომზადებას, კეთდება ამბულატორიულად, უმტკივნეულოა, გრძელდება რამდენიმე წუთიდან ნახევარ საათამდე, შედეგი ერთ საათში ხდება თვალსაჩინო, გართულებათა ალბათობა მინიმალურია, აღდგენითი პერიოდი – ხანმოკლე.
სწრაფად და უსაფრთხოდ?
რამდენიც უნდა ვილაპარაკოთ საკეისრო კვეთის უარყოფით შედეგებზე, ის მაინც რჩება ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ ოპერაციად. მის პოპულარობას ბევრი რამ განაპირობებს, თუმცა საქართველოში მშობიარობის ეს მეთოდი ისეა გავრცელებული, რომ ყოველგვარი არგუმენტაციის საზღვრებს სცილდება. დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ეროვნული ცენტრის მონაცემებით, 2000 წელს საკეისრო კვეთა მშობიარეთა მხოლოდ 9.3%-მა გადაიტანა, ხოლო 2010 წელს – 31.5%-მა. საინტერესოა ისიც, რომ სხვადასხვა სამკურნალო დაწესებულებაში მისი მაჩვენებლები კარდინალურად განსხვავებულია: ერთ-ერთი რაიონული საავადმყოფოს სამშობიარო ბლოკში სულ 5,4%-ია აღრიცხული, სამ კლინიკაში კი – 50%-ზე მეტი. 
მედლის ორი მხარე
საჭირო დროს საკეისრო კვეთამ შესაძლოა გადაარჩინოს დედაც და შვილიც, სხვა შემთხვევაში კი მათ სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას მხოლოდ და მხოლოდ ზედმეტ საფრთხეს უქმნის. ამ საკითხის შესასწავლად მრავალი გამოკვლევაა ჩატარებული. ერთ-ერთმა ყველაზე მასშტაბურმა კვლევამ – დედათა და პერინატალური (მუცლად ყოფნის ბოლო კვირები, ახალშობილობის პერიოდი და სიცოცხლის პირველი კვირა) ჯანმრთელობის დაცვის გლობალურმა კვლევამ, რომელიც ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციამ განახორციელა – ცხადყო, რომ სამედიცინო ჩვენების გარეშე ჩატარებული საკეისრო კვეთის შემდეგ ბუნებრივი გზით მშობიარობასთან შედარებით 3-ჯერ უფრო ხშირია მძიმე გართულებები, რომელთა გამოც საჭირო ხდება დედის ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში გადაყვანა, სისხლის გადასხმა ან საშვილოსნოს ამოკვეთა და რომლებიც ზოგჯერ დედის სიკვდილსაც კი იწვევს. ასეთივე სტატისტიკა აღირიცხება ბავშვებთან მიმართებითაც: 3-ჯერ უფრო ხშირია ნაყოფის სიკვდილი, ახალშობილთა სიკვდილიანობა სიცოცხლის პირველ კვირას, ხშირად ამ გზით დაბადებული ბავშვი 7 დღეზე მეტს ატარებს ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში. არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ საკეისრო კვეთის შემდეგ ყველა პაციენტს ანტიბიოტიკებს უნიშნავენ, ამ მედიკამენტების ყოველი მიღება კი უფრო და უფრო ზრდის წამალგამძლე ბაქტერიების წარმოშობის რისკს. აღარაფერს ვამბობთ იმაზე, რომ საკეისრო კვეთის მიზანშეუწონელი გახშირება საგრძნობლად ზრდის ჯანდაცვის ხარჯებს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ჯანმრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ ჯერ კიდევ ოც წელიწადზე მეტი ხნის წინ გადაწყვიტა, რომ საკეისრო კვეთის 10-15%-ზე მაღალ მაჩვენებელს ვერც ერთ რეგიონში ვერ ექნება გამართლება.
ბებიაქალები და მეან-გინეკოლოგები საკეისრო კვეთის ერთ-ერთ მთავარ მიზეზად ორსულთა დაჟინებას ასახელებენ, რასაც კვლევის შედეგები არ ადასტურებს. ორსულთა უმეტესობა და იმ მელოგინეთა დიდი ნაწილი, რომლებმაც საკეისრო კვეთა გადაიტანეს, უკმაყოფილოა თავისი გადაწყვეტილებით და ამბობს, საკმარისი ინფორმაცია რომ გვქონოდა, ფიზიოლოგიურ მშობიარობას ვარჩევდითო. საკეისროგადატანილი ქალების 31%-მა არ იცოდა, რატომ გაუკეთდა ეს ოპერაცია. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ორსულთა დიდ ნაწილს საკეისრო კვეთა ფიზიოლოგიურ მშობიარობასთან შედარებით ნაკლებმტკივნეულად მიაჩნია.  
მაინც რატომ?
არის შემთხვევები, როდესაც საკეისრო გარდაუვალია და სასიცოცხლო მნიშვნელობას იძენს. ის კეთდება მრავალნაყოფიანი ორსულობის, ნაყოფის მძიმე ჰიპოქსიის, ძლიერი სამშობიარო სისუსტის, პლაცენტის ნაადრევი აშრევების, ჭიპლარის შემოხვევის, ნაყოფის არასწორი მდებარეობის დროს. საკეისრო კვეთის თაობაზე ხშირად იღებენ გადაწყვეტილებას მაშინაც, როცა ორსულს ესა თუ ის სამედიცინო პრობლემა აქვს, მათ შორის – მაღალი ხარისხის მიოპია (ახლომხედველობა), გულის ქრონიკული დაავადება, ინფექციური დაავადება, რომელიც ფიზიოლოგიური მშობიარობის დროს შესაძლოა ნაყოფს გადაეცეს (მათ შორის – აივ ინფექცია).
ორსულმა უნდა იცოდეს
სპეციალისტთა რეკომენდაციით, კონსულტაციებსა და სამშობიაროებში ფართოდ უნდა დაინერგოს მშობელთა სკოლები, სადაც ახალბედა წყვილები მშობიარობისა და მშობლის როლისთვის მოემზადებიან. დამტკიცებულია, რომ გათვითცნობიერებული ორსულები მშობიარობამდეც და მშობიარობის დროსაც გაცილებით ნაკლებ სტრესს განიცდიან, რაც ამცირებს სამედიცინო ჩარევის საჭიროებას და, აქედან გამომდინარე, ახალშობილთან ან დედასთან დაკავშირებული არასასურველი შედეგების რისკს. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი რეკომენდაცია ბებიაქალების კვალიფიკაციისა და უფლებამოსილების გაფართოებას ეხება, მათ შორის – მშობელთა სკოლებშიც. სამწუხაროდ, ბებიაქალის როლი ანტენატალურ პერიოდში შეზღუდულია ან პრაქტიკულად ნულამდეა დაყვანილი, ის ქალთა საკონსულტაციო ცენტრისა და ამ ცენტრში მომუშავე მეან-გინეკოლოგების კომპეტენციად იქცა.