ანტიოქსიდანტები – უჯრედის საიმედო მცველები

ადამიანის ორგანიზმი შეიძლება დიდ მოსიარულე საწარმოს შევადაროთ, სადაც უამრავი რამ შენდება, იშლება, გარდაიქმნება, მეტაბოლიზდება და გამოიდევნება. მუშაობის პროცესში ორგანიზმში წარმოიქმნება მავნე ნაწილაკები, ეგრეთ წოდებული თავისუფალი რადიკალები, რომლებიც თავს ესხმიან უჯრედებს, მწყობრიდან გამოჰყავთ ორგანიზმის მთავარი სტრუქტურული ერთეული და სათავეს უდებენ გულისა და სისხლძარღვების დაავადებებს, ენდოკრინულ დაავადებებს, ალცჰაიმერის დაავადებას, სიმსივნეს... უწყინარ არსებებად მათი გადაქცევა ანტიოქსიდანტებს ევალებათ.

რომელი ანტიოქსიდანტებია განსაკუთრებით საიმედო თავისუფალ რადიკალებთან ბრძოლისას და სად ვიპოვოთ ისინი? ამის შესახებ ენდოკრინოლოგ-ანდროლოგს, მედიცინის დოქტორს, ასოცირებულ პროფესორ შოთა ჯანჯღავას ვესაუბრეთ.

თავისუფალი რადიკალები

– იმის უკეთ გასაგებად, რა ზიანი მოაქვთ თავისუფალ რადიკალებს ორგანიზმისთვის, უნდა ვიცოდეთ, რა არის თავად თავისუფალი რადიკალი და როგორ წარმოიქმნება ის.

რა არის და რა აჩენს

თავისუფალი რადიკალი ჟანგბადშემცველი არასრულყოფილი ნაწილაკია, რომელსაც ერთი ან მეტი დაუწყვილებელი ელექტრონი აქვს. სრულყოფილი რომ გახდეს, ის შესაბამის ელექტრონს ეძებს, ძიებისას კი სწრაფად და დაუნდობლად მოქმედებს. დაახლოებით 0,00000000001 წამში ესხმის თავს უჯრედის მემბრანის მოლეკულებს და აგრესიულად ართმევს ელექტრონს. ამ პროცესს ოქსიდაციას ანუ ჟანგვას ვუწოდებთ.

თავისუფალი რადიკალები განუწყვეტლივ წარმოიქმნება ორგანიზმში მიმდინარე ქიმიური რექციების შედეგად, თუმცა არსებობს გარეგანი ფაქტორებიც, რომელთა გავლენით მათი რაოდენობა იზრდება. ესენია:

* ქიმიური საშუალებები, გამხსნელები;

*დაბინძურებული ჰაერი;

* მავნე საკვები, მაგალითად, ინდუსტრიულად დამუშავებული ცხიმი, შაქარი;

* საკვები დანამატები (კონსერვანტები, ფერისა და გემოს გამაძლიერებლები);

* სასუქები – ჰერბიციდები, ფუნგიციდები, პესტიციდები;

* რადიაქტიური და ელექტრომაგნიტური გამოსხივება;

* ჭარბი ულტრაიისფერი დასხივება;

* მოწევა (მაგალითად, თამბაქოს კვამლის ერთი ჩასუნთქვისას ორგანიზმში 1000 ტრილიონამდე თავისუფალი რადიკალი წარმოიქმნება);

* ალკოჰოლი;

* სინთეტიკურ ნედლეულზე დამზადებული სხეულის მოვლის საშუალებები.

თავისუფალი რადიკალების წარმოქმნას პროვოცირებას უწევს ორგანიზმზე მოქმედი სტრესული ფაქტორებიც, მაგალითად, ხანგრძლივი სპორტული დატვირთვა.

თავისუფალი რადიკალები სამყაროს დასაბამიდანვე არსებობს, თუმცა მათი წარმოქმნის ხელშემწყობი ფაქტორები წლიდან წლამდე იმატებს, ხოლო საკვები უფრო და უფრო ნაკლებ ანტიოქსიდანტს შეიცავს.

რა ზიანი მოაქვს

– მას შემდეგ, რაც თავისუფალი რადიკალი ელექტრონს მოიტაცებს და სრულყოფილი გახდება, ელექტრონწართმეული მოლეკულა თვითონვე იქცევა თავისუფალ რადიკალად და მსხვერპლის ძიებას იწყებს. ასე ვითარდება მეტად საშიში ჯაჭვური რეაქცია. თავისუფალი რადიკალების მაღალ კონცენტრაციას კი მრავალი ასეთი რეაქციის გამოწვევა შეუძლია, რასაც საბოლოოდ ჟანგვით ანუ ოქსიდაციურ სტრესამდე მივყავართ.

ოქსიდაციური სტრესი:

* ზღუდავს უჯრედის ფუნქციებს, აზიანებს მის გარსს და იწვევს უჯრედის სიკვდილს;

* არღვევს უჯრედებს შორის კავშირს, კერძოდ, აზიანებს უჯრედის ზედაპირზე არსებულ რეცეპტორებს (მაგალითად, თუ ინსულინის რეცეპტორები დაზიანდა, უჯრედი ვეღარ მიიღებს საშენ მასალას გლუკოზის სახით და დაკარგავს სიცოცხლის უნარს);

* აზიანებს ადამიანის გენეტიკური კოდის, დნმ-ს მოლეკულას, რამაც შესაძლოა უჯრედის უკონტროლო დაყოფა და კიბოს განვითარებაც კი გამოიწვიოს;

* ამცირებს ცილების სინთეზს;

*იწვევს ღეროვანი უჯრედების სიმცირეს.

სიმპტომურად ეს დარღვევები შესაძლოა გამოვლინდეს საერთო სისუსტით, ადინამიით, მეხსიერების დაქვეითებით, მხედველობის დაქვეითებით, მეტაბოლური პროცესების დარღვევით, იმუნური სისტემის დაქვეითებით, დაღლილობის შეგრძნებით.

ოქსიდაციურ სტრესს მრავალი დაავადების განვითარებაში ადანაშაულებენ. მათ შორისაა სიმსივნე, ათეროსკლეროზი და მასთან დაკავშირებული გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები, სხვადასხვა ქრონიკული დაავადება, მაგალითად, ალცჰაიმერი, პარკინსონი, ობსტრუქციული ბრონქიტი, ცისტური ფიბროზი, რევმატოიდული ართრიტი... ჩამონათვალი საკმაოდ ვრცელია. ამასთან, ოქსიდაციური სტრესი იწვევს კანის სტრუქტურის დარღვევას და ნაადრევ დაბერებას.

თუმცა თავისუფალ რადიკალებს სიკეთეც მოაქვთ ორგანიზმისთვის. მათი განსაზღვრული ნაწილი აუცილებელიც კია იმუნური სისიტემის გამართული მუშაობისთვის. მათ მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრიათ უცხო სხეულებთან ბრძოლაში – ბაქტერიებსა და ვირუსებს იჭერენ, საშიშები კი მას შემდეგ ხდებიან, რაც ორგანიზმში ანტიოქსიდანტებთან მათი ბალანსი ირღვევა.

ანტიოქსიდანტები

– გასული საუკუნის 30-იან წლებში მეცნიერებმა ივარაუდეს, რომ განსაზღვრული დაავადებები დამცავი უნარის მქონე ნივთიერებების – ე.წ. ანტიოქსიდანტების დეფიციტით არის გამოწვეული, რადგან მხოლოდ მათ შეუძლიათ თავისუფალი რადიკალების მიერ გამოწვეული ჟანგვის ჯაჭვური რეაქციის გაწყვეტა. ვიდრე თავისუფალი რადიკალი მემბრანის მოლეკულას ელექტრონს წაართმევს, საქმეში ანტიოქისდანტები ერთვებიან, ფარად ეფარებიან უჯრედებს და ნებაყოფილობით თმობენ საკუთარ ელექტრონს, თუმცა თვითონ არასოდეს იქცევიან თავისუფალ რადიკალებად, რადგან მალევე იბრუნებენ თავდაპირველ ფორმას და ისევ დამცავ პოზიციას იკავებენ.

კვლევების თანახმად, ანტიოქსიდანტები ყველა ორგანოს სიჯანსაღეზე ზრუნავენ: კანს ნაადრევი დაბერებისგან, დანაოჭებისგან იცავენ, სიმტკიცესა და სიმკვრივეს უნარჩუნებენ; უზრუნველყოფენ სისხლძარღვის კედლის ელასტიკურობას; ხელს უშლიან თვალების დეგენერაციულ ცვლილებებს და მხედველობის დაქვეითებას; თუ თავისუფალი რადიკალების სამიზნე ტვინის სისხლძარღვებია – ხელს უშლიან ინსულტის განვითარებას, ხოლო თუ ნერვები – დემენციისას; უზრუნველყოფენ კოლაგენის სტრუქტურულ მთლიანობას ხრტილოვან ქსოვილში, რითაც სახსრებს სხვადასხვა დაავადებისგან იცავენ; ებრძვიან კიბოს უჯრედების გამრავლებას; ააქტიურებენ ორგანიზმის გაწმენდ ფერმენტებს; აცხრობენ ანთებით პროცესებს.

ეს ანტიოქსიდანტების სასარგებლო უნარების მცირე, მეტად არასრული ჩამონათვალია, რადგან არ არსებობს სიმპტომი, რომელშიც თავისუფალ რადიკალებს ბრალი არ მიუძღვოდეთ.

სად ვიპოვოთ

– ანტიოქსიდანტები სახელწოდებაა ჯგუფისა, რომელიც ანტიოქსიდანტური თვისებების მქონე ნივთიერებებს აერთიანებს. ამ ნივთიერებათა განსაზღვრულ ნაწილს ორგანიზმი თვითონვე წარმოქმნის ბიოქიმიური პროცესების შედეგად. მათ ენდოგენურ ანტიოქსიდანტებს ვუწოდებთ. ესენია სასქესო ჰორმონები; ზოგიერთი ფერმენტი – კოენზიმ Q, გლუტათიონპეროქსიდაზა, კატალაზა და სხვები. ანტიოქსიდანტების მნიშვნელოვანი ნაწილს კი საკვებიდან ვიღებთ. მათ ეგზოგენური ანტიოქსიდანტები ეწოდება. ეგზოგენური ანტიოქსიდანტების ყველაზე დიდი ჯგუფებია:

* ვიტამინები;

* მინერალები;

* მიკროელემენტები;

* ფერმენტები;

* ბიოაქტიური მცენარეული ნივთიერებები, რომლებიც მცენარეების ტანსა და ნაყოფში წარმოიქმნება და მათ ულტრაიისფერი გამოსხივებისგან იცავს, ასევე – ფერის მიმცემი ნივთიერებები (ფლავონოიდები).

დღესდღეობით ადამიანები უმთავრესად ფასტფუდით, ცილოვანი, ნახშირწყლოვანი და ცხიმოვანი სურსათით იკვებებიან, რომელშიც ანტიოქსიდანტების შემცველობა მინიმალურია. ანტიოქსიდანტების წყარო კი მცენარეული საკვებია. ამიტომ ყოველდღიურ რაციონში უნდა შევიტანოთ უფრო მეტი ბოსტნეული, მწვანილი, ღვია, ველური მცენარეები, ხილი, კენკრა, ნატურალური ზეთი, თესლეული და თხილეული. ანტიოქსიდანტების ოპტიმალურ რაოდენობას ორგანიზმი თერმულად დაუმუშავებელი საკვებიდან იღებს.

ანტიოქსიდანტების ტოპათეული

1. E და C ვიტამინები

E ვიტამინი ცხიმში ხსნადია, რაც იმას ნიშნავს, რომ მის უკეთ ასათვისებლად უმჯობესია, ცხიმოვან საკვებთან ერთად მივიღოთ. მას აქვს ანთებასაწინააღმდეგო მოქმედება, ხელს უშლის თრომბებისა და ათეროსკლეროზული ფოლაქების ჩამოყალიბებას, აქვს ანტიკანცეროგენული ეფექტი, აძლიერებს იმუნიტეტს, საუკეთესოა მეხსიერებისთვის, დადებითად მოქმედებს კანის სტრუქტურაზე – იცავს ნაოჭებისა და მოდუნებისგან.

მოზრდილმა ადამიანმა დღეში დაახლოებით 13-15 მგ Е ვიტამინი უნდა მიიღოს. ჯანმრთელობას კი საფრთხეს არა მარტო მისი დეფიციტი, არამედ სიჭარბეც უქმნის.

E ვიტამინის საუკეთესო წყაროა ნატურალური მცენარეული (ცივი დაწნეხის ტექნოლოგიით დამზადებული) ზეთები, მწვანეფოთლოვანი ბოსტნეული, ავოკადო, ლობიო, კვერცხის გული, სოია, შვრია, რძე, ხორბლის თესლი. მას უხვად შეიცავს სელის, ჭინჭრისა და ასკილის თესლიც.

E ვიტამინი ძალიან მგრძნობიარეა ხელახალი გაცხელების, სინათლისა და ჟანგბადის მიმართ, ამიტომ არასწორი მომზადებისა თუ შენახვის პირობებში მისი რაოდენობა მცირდება.

C ვიტამინი (ასკორბინის მჟავა) ძლიერი ანტიოქსიდანტური თვისებებით გამოირჩევა. ადვილად იჭერს და ანეიტრალებს თავისუფალ რადიკალებს, ხელს უწყობს ელასტინისა და კოლაგენის ბოჭკოების წარმოქმნას, რის შედეგადაც კანი უფრო მეტხანს რჩება ელასტიკური.

გარდა ამისა, С ვიტამინი აძლიერებს იმუნურ სისტემას, უზრუნველყოფს შემაერთებელი ქსოვილის სიმტკიცეს, იცავს სისხლძარღვებს და უნარჩუნებს მათ ელასტიკურობას, მოქმედებს როგორც სისხლის გამათხელებელი და ამცირებს გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებების რისკს, ხელს უწყობს კალციუმისა და რკინის ათვისებას.

C ვიტამინის დღიური ნორმა დაახლოებით 500-1000 მგ-ია. გადაჭარბებას აქაც უნდა ერიდოთ.

C ვიტამინს მრავალი სახეობის ხილი და ბოსტნეული შეიცავს. განსაკუთრებით ბევრია ასკილში, აცეროლაში (ველურ ალუბალში), ქაცვში, თითქმის ყველა სახეობის კომბოსტოში, წითელ ბულგარულ წიწაკაში. С ვიტამინი მაღალ ტემპერატურას ვერ უძლებს, ამიტომ მისი შემცველი საკვები უმჯობესია უმად მიირთვათ, ჩაი კი დააყენოთ ოდნავ შეგრილებულ და არა ქაფქაფა წყალზე.

2. სელენი, რკინა, თუთია

სამივე ელემენტს მრავალი ფუნქცია აკისრია ორგანიზმის ცხოველქმედებაში, მათი ნაწილი კი ფერმენტების შემადგენლობაში შედის და ხელს უწყობს მათ ანტიოქსიდანტურ აქტივობას.

ფერმენტებს ორგანიზმი, როგორც გითხარით, თავისუფალ რადიკალებთან საბრძოლველად იყენებს. მაგალითად, სელენის შემცველი ფერმენტები, გლუტათიონპეროქსიდაზები, მნიშვნელოვანი ანტიოქსიდანტებია.

სელენით მდიდარია ძროხისა და ღორის ღვიძლი და თირკმელი, თევზი. მცენარეული პროდუქტებიდან ის გვხვდება ხორბლის ქატოში, პარკოსნებში, მზესუმზირაში, თხილეულში, სიმინდში, პომიდორში, სოკოში, ნიორში...

თუთიას შეიცავს ხორცი, ყველი, რძე, კვერცხი. შედარებით მცირე რაოდენობით ის მცენარეულ საკვებშიცაა, მაგალითად, პარკოსნებში, თხილეულში.

რკინის საუკეთესო წყაროა წითელი ხორცი, საქონლისა და ღორის ღვიძლი, თევზი, ფრინველის მუქი ხორცი. მას ასევე შეიცავს მოლუსკები, კვერცხის ცილა, ნიგოზი, მწვანე ფოთლოვანი ბოსტნეული, წითელი ბულგარული წიწაკა, კომბოსტო, ჭარხალი, პარკოსნები, ვაშლი, გარგარი, ანანასი, ქიშმიში. რკინას ორგანიზმი ცხოველური საკვებიდან უკეთ ითვისებს, ვიდრე მცენარეულიდან, მის ათვისებას კი ხელს უშლის, რძე, ყავა, კაკაო, ჩაი.

3. ოლიგომერული პროანტოციანიდინები (OPC)

OPC ყურძნის წიპწაში შემავალი ნივთიერებებია, რომლებიც ფლავონოიდებს მიეკუთვნება. ახასიათებს ძლიერი ანტიოქსიდანტური მოქმედება და პოტენციალით C ვიტამინს – თითქმის 20-ჯერ, ხოლო E ვიტამინს თითქმის 50-ჯერ აჭარბებს. ამასთან, აძლიერებს ვიტამინების ანტიოქსიდანტურ თვისებებს, თავისუფალ რადიკალებთან ბრძოლისას სინერგიულად მოქმედებს მათთან ერთად.

4. ანტოციანები

ანტოციანები მცენარეული პიგმენტების ფართო ჯგუფია, რომლებიც ასევე ფლავონოიდებს მიეკუთვნება და ყვავილებს, ნაყოფსა თუ მცენარის სხვა ორგანოებს მოლურჯო-მოიისფრო შეფერილობას ანიჭებს (მაგალითად, მოცვს, მაყვალს, შავ ყურძენს, ბადრიჯნის კანს, ალუბალს). ეს ნივთიერებები მხოლოდ ანთებით პროცესს კი არ ამცირებს (რომელიც ონკოლოგიური დაავადების პოტენციური წინაპირობაა), არამედ კიბოს უჯრედებსაც აქტიურად ებრძვის.

5. ალიცინი

ალიცინი ანტიოქსიდანტური თვისებების მქონე ნივთიერებაა, რომელსაც შეიცავს ნიორი, პრასი, ხახვი. ის იცავს სისხლძარღვებს ათეროსკლეროზული ფოლაქების ჩამოყალიბებისგან, რითაც ამცირებს ინფარქტისა და ინსულტის რისკს.

6. კაროტინოიდები

კაროტინოიდები წითელი და ნარინჯისფერი მცენარეული ნივთიერებებია, რომლებიც შესაძლოა მწვანე ბოსტნეულშიც შეგვხვდეს. მათ მიეკუთვნება:

* ბეტა-კაროტინი, რომელსაც ორგანიზმი A ვიტამინად გარდაქმნის. ის ერთ-ერთი მძლავრი ანტიოქსიდანტია. საუკეთესოა კანის, ლორწოვანის, ძვლების, თვალების სიჯანსაღისთვის. აქვს გამაახალგაზრდავებელი ეფექტი. მას დიდი რაოდენობით შეიცავს სტაფილო, გოგრა, ტკბილი კარტოფილი, ხუჭუჭა კომბოსტო (კალე), კამა, სალათის ფურცლები, სატაცური, ასევე – ღვიძლი, რძე და რძის ნაწარმი.

* ლუთეინი და ზეაქსანთინი საუკეთესოა თვალების ჯანმრთელობისთვის. ორგანიზმი ორივე კაროტინოიდს შეიცავს, განსაკუთრებით – თვალის ბადურა და ყვითელი ხალი. ისინი ანეიტრალებენ თავისუფალ რადიკალებს, რომლებიც თვალში სინათლის მოხვედრის შედეგად წარმოიქმნება. თავად ორგანიზმი ამ კაროტინოიდებს ვერ წარმოქმნის, ამიტომ საკვებიდან უნდა მივიღოთ. მათი შემცველი საკვების რეგულარულმა მიღებამ შესაძლოა დიდი როლი შეასრულოს თვალის გავრცელებული დაავადების – ყვითელი ხალის ასაკობრივი დეგენერაციის – პროფილაქტიკაში, რომელიც ცენტრალური მხედველობის მკვეთრ დაქვეითებას და ზოგჯერ დაკარგვასაც კი იწვევს. მათი მიღებისას თვალი მეტადაა დაცული ასაკის თანმხლები დაავადებებისგან, კატარაქტისგან.

ორივე კაროტინოიდი უხვადაა ისპანახში, პეკინურ კომბოსტოში, კალეში, ბროკოლიში, გოჯის კენკრაში. მცირე რაოდენობით გვხვდება სხვადასხვა ბოსტნეულსა და ხილშიც. ლუთეინის მდიდარი წყაროა სტაფილო, ყაბაყი, ავოკადო და ნარინჯისფერი და ყვითელი პიგმენტის შემცველი სხვა ბოსტნეული, კვერცხის გული.

* ლიკოპენი განსაკუთრებით ბევრია პომიდორში, გრეიფრუტში, საზამთროსა და პაპაიაში. ის ერთ-ერთი ძლიერი ანტიოქსიდანტია, რომელიც ეფექტურად ებრძვის თავისუფალ რადიკალებს და  კანს დაბერებისგან იცავს. 100 გ მწიფე პომიდორში დაახლოებით 4-5 მგ ლიკოპენია, მისი დღიური ნორმა კი 6 მგ-ია. ამ ნივთიერების კარგად ასათვისებლად უმჯობესია პომიდორს ცოტაოდენი ზეთი მოასხათ.

თერმული დამუშავებისას ლიკოპენის დონე იმატებს, ამიტომ, მაგალითად, ტომატ-პასტაში ან სოუსში ის უფრო მეტია, ვიდრე უმ პომიდორში. ეს ანტიოქსიდანტი საუკეთესოა მკერდის, ფილტვების, პროსტატის კიბოს პროფილაქტიკისთვის. ძალიან უხდება გულ-სისხლძარღვთა სისტემას, ამცირებს ინსულტის განვითარების რისკს.

* ასტაქსანთინი უჯრედებს ულტრაიისფერი დასხივებისგან იცავს. რაც უფრო მეტია ის ორგანიზმში, მით მეტხანს შეგიძლიათ მზეზე ნებივრობა. როცა უჯრედებს ანტიოქსიდანტების მთელი არმია ჰყავს მცველად, ულტრაიისფერი გამოსხივების გავლენით წარმოქმნილ თავისუფალ რადიკალებს შანსი აღარ რჩებათ, უჯრედები დააზიანონ.

ასტაქსანთინს შეიცავს წითელი თევზი და ზღვის პროდუქტები.

7. ალფა-ლიპოის მჟავა

ამჟამად ის ერთ-ერთ მძლავ ანტიოქსიდანტად მიიჩნევა, აქტიურად მონაწილეობს ჟანგვა-აღდგენით პროცესებში, შესწევს უნარი, შეამციროს და შებოჭოს ორგანიზმში არსებული ტოქსინები, ხელს უშლის ცხიმოვან და ნერვულ უჯრედებში ზედმეტი და ტოქსიკური გლუკოზის შეღწევას და ღვიძლის ერთ-ერთ საუკეთესო მცველადაც ითვლება.

ალფა-ლიპოის მჟავას შეიცავს ისპანახი, ბრინჯი, კომბოსტო, ცხოველური წარმოშობის პროდუქტებიდან – გული, ღვიძლი, თირკმელები, რძე, კვერცხი და საქონლის ხორცი.

8. ციტრუსებში შემავალი ფლავონოიდები

ეს ბუნებრივი პიგმენტები, რომლებიც ანტიოქსიდანტური თვისებებით გამორჩევა, იცავს უჯრედებს, დადებითად მოქმედებს სისხლძარღვების ფუნქციაზე და საუკეთესოა კარდიოვასკულარული დაავადებების პრევენციისთვის. ერთი მათგანია ნარინგინი, რომელსაც უხვად შეიცავს გრეიფრუტი.

მცენარეული წარმოშობის პროდუქტებიდან უნდა გამოვყოთ მწვანე ჩაისა და მოცვის ექსტრაქტებიც, რომლებიც მდიდარია ფართო სპექტრის მქონე მძლავი ბუნებრივი წარმოშობის ანტიოქსიდანტებით: პოლიფენოლებით და ფლავონოიდებით.

9. ელაგის მჟავა

ელაგის მჟავა ფენოლმჟავებს მიეკუთვნება და ძლიერი ანტიოქსიდანტია. ამცირებს კიბოს განვითარების რისკს. მას უხვად შეიცავს ბროწეული, ჟოლო, მარწყვი.

10. სულფორაფანი

ზოგიერთი კვლევის თანახმად, ეს ნაერთი ებრძვის კიბოს უჯრედებს და ამცირებს ართრიტის განვითარების რისკს. მას შეიცავს ბროკოლი, ყვავილოვანი, ბრიუსელისა და თეთრთავა კომბოსტო, კოლრაბი, ბოლოკი, წიწმატი, მდოგვი. სულფორაფანი მათ დამახასიათებელ მომწარო გემოს აძლევს. ის თვითონ კი არ გასცემს ელექტრონს, არამედ ააქტიურებს ღვიძლში ორგანიზმის დამცავ ფერმენტებს.

ხელოვნური თუ ბუნებრივი

– ადამიანის ორგანიზმი განუწყვეტლივ განიცდის ოქსიდაციური სტრესის ზემოქმედებას, ამიტომ უნდა ვეცადოთ, ყოველდღიურ ცხოვრებაში თავისუფალ რადიკალებს ანტიოქსიდანტებით მდიდარი საკვებით გავუწიოთ წინააღმდეგობა. ჩვენი მთავარი მიზანია, მივიღოთ ისინი ბუნებრივი გზით, დაბალანსებული რაციონის საშუალებით. თუ ეს ვერ მოხერხდა, ანტიოქსიდანტების დეფიციტის თავიდან ასაცილებლად შეიძლება რაციონში საკვები დანამატების ჩართვაც, ოღონდ არამც და არამც თვითნებურად – მხოლოდ ექიმთან კონსულტაციის შემდეგ! უნდა გვახსოვდეს, რომ დანამატები სამკურნალო საშუალებები არ არის. ისინი მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში შეიძლება დაგვეხმარონ ორგანიზმის გაჯანსაღებაში.

ორგანიზმის გაჯანსაღება კი გულისხმობს არა მხოლოდ ჯანსაღ კვებას, არამედ დოზირებული ფიზიკურ აქტივობას, მზის აბაზანებს, საკმარისი რაოდენობით წყლის მიღებას და სწორ ძილს.

ჯილდა გაჩეჩილაძე