დარტყმა წელს ქვემოთ

მეცნიერება, რომელიც შარდსასქესო ორგანოთა დაავადებებს შეისწავლის, უროლოგიის სახელწოდებით გახლავთ ცნობილი. მართალია, თირკმელები და შარდის ბუშტი ადამიანს გაჩენისთანავე დაჰყვა, მაგრამ ლიცენზირებული უროლოგები მხოლოდ XX საუკუნეში მოევლინნენ ქვეყნიერებას.

ჰიპოკრატე, რომელიც ლამის ყველა სენს არჩენდა, უროლოგიურ პრობლემებსაც დიდი ყურადღებით ეკიდებოდა. მის ნაშრომებში დეტალურად გახლავთ აღწერილი შარდის ფიზიკური თვისებები და პათოლოგიური ცვლილებები: შემღვრევა, ფერის შეცვლა, მინარევების გაჩენა… შარდსასქესო ორგანოებზე პირველი ქირურგიული ოპერაცია 5 ათასი წლის წინ განხორციელდა. ეს წინდაცვეთა იყო. დღეს უროლოგია მედიცინის ერთ-ერთი მოწინავე დარგია. მიუხედავად იმისა, რომ მკურნალობის მეთოდები და საშუალებები მეტად დაიხვეწა, შარდ-სასქესო ორგანოების პათოლოგიით დაავადებულთა რიცხვი დღითიდღე იზრდება.

მაინც რომელია ყველაზე გავრცელებული უროლოგიური პრობლემა? რა პრინციპით ხდება მკურნალობა? ამ და სხვა აქტუალურ საკითხებზე გვესაუბრება უროლოგიის ეროვნული ცენტრის სამეცნიერო საბჭოს დირექტორი, საქართველოს უროლოგთა ასოციაციის გენერალური დირექტორი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი გიორგი ბოჭორიშვილი:

- მთავარი ჩივილი, რომლის გამოც დღეს უროლოგს მიმართავენ, მოშარდვის აქტის დარღვევაა. ამის მიზეზი უმეტესად პროსტატის (წინამდებარე ჯირკვლის) ორი ყველაზე გავრცელებული დაავადება – კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია (პროსტატის ადენომა) და პროსტატის კიბო გახლავთ. საქართველოში, ისევე, როგორც მთელ მსოფლიოში, პროსტატის კიბო, სამწუხაროდ, ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ავთვისებიანი სიმსივნეა, რომლის სიხშირე ასაკის მატებასთან განუხრელად იზრდება.

პროსტატის კიბო სხვა ავთვისებიანი სიმსივნეებისგან იმით განსხვავდება, რომ  მისი უჯრედები შესაძლოა დიდხანს დარჩეს მთვლემარე მდგომარეობაში. გარდა ამისა, როდესაც მამაკაცი ხანდაზმულია, სიმსივნე ნელა იზრდება, ამიტომ შესამჩნევი გართულებები შესაძლოა არც კი გამოიწვიოს, მაგრამ შედარებით ახალგაზრდა ორგანიზმში იგი ძალზე სწრაფად პროგრესირებს. საზოგადოდ, ამ პათოლოგიის საწყის სტადიაზე რაიმე დამახასიათებელი ნიშანი არ შეიმჩნევა. სიმპტომები თავს მხოლოდ მაშინ იჩენს, როდესაც სიმსივნის ზომა უკვე საგრძნობლად არის მომატებული და შარდსადენი მილი იხშობა. ამ დროს მამაკაცი უჩივის გაძნელებულ და მტკივნეულ შარდვის აქტს, წყვეტილ შარდვას, ხერხემლის არეში ტკივილს, აღინიშნება შარდში სისხლის შემცველობა, ერექციის დაქვეითება, იმპოტენცია.

კიბოს რომელიმე ერთი მიზეზის დასახელება ძნელია. განსაზღვრული მნიშვნელობა ენიჭება მემკვიდრეობით ფაქტორს, ასაკს, კვების რეჟიმს. თუ ეს პათოლოგია მამას ან ძმას ჰქონდა, კიბოს განვითარების ალბათობა ორჯერ იზრდება, ხოლო თუ ორივეს – ხუთჯერ.

საზოგადოდ,  თითოეულ მამაკაცს ვურჩევ, ზემოხსენებული რომელიმე სიმპტომის შემჩნევისთანავე აუცილებლად მიმართოს სპეციალისტს. პირველი გამოკვლევა, რომელიც დიაგნოზის დასმაში გვეხმარება,  პროსტატის თითით გასინჯვა (რექტალური გამოკვლევა), რაც საშუალებას იძლევა, შეფასდეს წინამდებარე ჯირკვლის ქსოვილის მდგომარეობა: არის თუ არა კვანძოვანი, ხორკლიანი ან მკვრივი.

პროსტატის კიბოს დიაგნოსტირებისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს პროსტატის სპეციფიკური ანტიგენების (პსა-ს) განსაზღვრას. პსა წინამდებარე ჯირკვალში გამომუშავდება და განსაზღვრული ოდენობით ცირკულირებს სისხლში. თუ ამ ანტიგენების დონემ მოიმატა, ექიმი მამაკაცს სხვა, უფრო ინფორმაციულ კვლევას, მაგალითად, ბიოფსიას (ქსოვილის მიკროსკოპიულ გამოკვლევას)  და ტრანსრექტალურ ექოსკოპიას ურჩევს.

ჩვენში შიშით უყურებენ სიმსივნურ დაავადებებს. აშშ-სა და სხვა განვითარებულ ქვეყნებში ამ პათოლოგიებისადმი სხვაგვარი, შეგნებული მიდგომა აქვთ.  ამის დასტურად ერთ ამბავს მოგიყვებით: რამდენიმე ხნის წინ, როდესაც ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტის პოსტის დასაკავებლად კენჭს ბობ დოული იყრიდა, ტელეეთერი და გაზეთების პირველი გვერდი დაეთმო ინფორმაციას იმის შესახებ, რომ დოულს პროსტატის კიბო ჰქონდა, მაგრამ რადიკალური პროსტატექტომია გაუკეთდა და სავსებით გამოჯანმრთელდა. აშშ-ის მოსახლეობა მიიჩნევს, რომ მათ ყველაფერი უნდა იცოდნენ მომავალი პრეზიდენტის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ. ამ კამპანიამ აჩვენა, რომ პროსტატის კიბო არ არის პათოლოგია, რომელიც ადამიანს ხელს შეუშლის, განაგრძოს სრულფასოვანი ცხოვრება, თუნდაც – იყოს პრეზიდენტი. ალბათ დამეთანხმებით, რომ მძიმე სენისადმი ამგვარი დამოკიდებულება უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა პათოლოგიის ეფექტური მკურნალობისა და პრევენციისთვის.

ქირურგიულ მეთოდებს შორის, რომლებიც პროსტატის კიბოს სამკურნალოდ არის მიმართული, აღსანიშნავია რადიკალური პროსტატექტომია, რომელიც ისეთ დროს კეთდება, როდესაც სიმსივნური პროცესი ჯერ არ არის გაცილებული ჯირკვლის კაფსულას და, ამდენად, ამოკვეთა სრული განკურნების გარანტიას გვაძლევს. დღეს ეს დასავლეთის უროლოგიურ კლინიკებში ყველაზე ხშირად წარმოებული ოპერაცია გახლავთ. თუ სიმსივნე პროსტატის კაფსულას სცილდება და ჯირკვლის ქსოვილი შარდსადენს ახშობს, კეთდება ტრანსურეთრული რეზექცია (ტურ-ი), რომელიც მოშარდვის აქტის დარღვევასთან დაკავშირებულ სიმპტომებს ამცირებს. რაც შეეხება ორქიდექტომიას (სათესლე ჯირკვლის ამოკვეთას), იგი პროსტატის კიბოს გავრცობილი ფორმის დროს სიმსივნური პროცესის პროგრესირებას თრგუნავს.

ოპერაციული მკურნალობა მეტად ეფექტურია  პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზიის შემთხვევაშიც. საზოგადოდ, დიდი ზომის სიმსივნის დროს ოპერაცია ღია წესით წარმოებს. ნებისმიერ შემთხვევაში ქირურგიული ჩარევის მიზანს მოშარდვის შესაძლებლობის აღდგენა წარმოადგენს.

გარდა პროსტატის პათოლოგიებისა, საკმაოდ ხშირია საშარდე გზების ანთებითი და შარდკენჭოვანი დაავადებები. ამ უკანასკნელის დიაგნოზი ექოსკოპიური და რენტგენოლოგიური კვლევების საფუძველზე დაისმის. რაც შეეხება მკურნალობას, 5-10 წლის წინ შარდკენჭოვანი დაავადების დროს ღია ოპერაციულ მეთოდს მივმართავდით. ამჟამად მას მხოლოდ თანდართული მწვავე ინფექციური და შეგუბებითი პროცესების დროს იყენებენ. უპირატესობა დისტანციურ ლითოტრიფსიას ენიჭება. ამ დროს ხდება კენჭის ფრაგმენტირება (დაშლა) სპეციალური აპარატით – ნეფროსკოპით, რომელიც კანზე გაკეთებული მცირე ნასვრეტიდან შეჰყავთ თირკმელში.

ასევე საკმაოდ ხშირია თირკმლისა და შარდის ბუშტის კიბოთი ავადობა. ამ დროს უპირატესად ქირურგიულ მკურნალობას მივმართავთ. საქართველოში დანერგილია პრაქტიკულად ყველა მეთოდი, რომელიც კი მსოფლიოში გახლავთ გავრცელებული: თირკმლის სრული ამოკვეთა (რადიკალური ნეფრექტომია), ნაწილობრივი ამოკვეთა (ენუკლეაცია, რეზექცია), შარდის ბუშტის სიმსივნის ელექტროკოაგულაცია, შარდის ბუშტის სრული ამოკვეთა და ე.წ. ხელოვნური შარდის ბუშტის – რეზერვუარის ფორმირება და სხვა. ასეთი ოპერაციების შემდეგ ადამიანი განაგრძობს აქტიურ ცხოვრებას და სწრაფ სოციალურ ადაპტაციას გადის.

ბიჭუნების განსაკუთრებული პრობლემები

ამქვეყნად მათი მობრძანება თოფის გრიალითა და მამიკოებისთვის ყურების ახევით აღინიშნება. რაღა გასაკვირია, ოჯახის სიამაყის “მამაკაცურ ღირსებას” მშობლები განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდნენ. რა პრობლემები შეიძლება სდევდეს თან გვარის გაგრძელებისთვის უმნიშვნელოვანესი ორგანოების ფორმირებას, როდის არის საჭირო ჩარევა და როდის მხოლოდ მოთმინება და დაკვირვება სჯობს, ამაზე ალ. წულუკიძის სახელობის უროლოგიის ეროვნული ცენტრის ბავშვთა უროლოგიის განყოფილების გამგე, მედიცინის მეცნიერებათა კანდიდატი ზაზა ჭანტურაია გვესაუბრება:

ფიმოზი 

მშობლები ექიმს ყველაზე ხშირად ჩუჩის გარეთა რგოლის სივიწროვის, ე.წ. ფიმოზის გამო მიმართავენ, თუმცა ჩვილ ასაკში ასეთი რამ დღეს პათოლოგიად არ ითვლება. ჩუჩა დაბადებიდანვე ძალიან ცოტა ახალშობილს გასდასდის. ხშირად ჩუჩის სივრცე საერთოდ არ არის ჩამოყალიბებული.  დედას შეუძლია, თვითონვე შეამოწმოს, თავისუფლად გადადის თუ არა ჩუჩა ასოს თავზე, თუმცა წვალება და ძალის დატანება არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება – ამან შეიძლება ქსოვილების დაზიანება და ნახეთქების გაჩენა გამოიწვიოს. უფრო მძიმე გართულების, ე.წ. პარაფიმოზის განვითარების საფრთხეც არსებობს. ამ დროს ძალდატანებით გადაწეული ჩუჩის რგოლი იჭედება, უკან აღარ  ბრუნდება და ასოს შეშუპებას და სისხლის მიმოქცევის მოშლას იწვევს. თვითონაც მიხვდებით – ასეთ ვითარებაში სასწრაფო ჩარევაა საჭირო.

ფიმოზის ერთ-ერთი გართულებაა ჩუჩის ინფიცირება – ე.წ. ბალანიტი ან ბალანოპოსტიტი. პირველ შემთხვევაში ანთება ასოს თავის საფარველს ეხება, მეორე შემთხვევაში – ჩუჩის გარეთა ფურცელსაც (საზოგადოდ, დახურული ჩუჩა ხელს უშლის გარედან ინფექციის შეჭრას, მანიპულაციების დროს ინფექციის შეტანის რისკი გაცილებით მეტია). ინფექციის შეჭრისას აღინიშნება ჩუჩის შეშუპება, შეწითლება და ჩირქოვანი გამონადენი. მკურნალობა სასურველია ანტიბაქტერიული მალამოებით (თუნდაც გენტამიცინის მალამოთი) და მცენარეული (მაგალითად, გვირილის) აბაზანებით. ხაზგასმით აღვნიშნავ: კალიუმის პერმანგანატი ძალზე ტოქსიკური ნივთიერებაა, ლორწოვანს აღიზიანებს და აუხეშებს, ამიტომ მისი გამოყენება არამც და არამც არ არის გამართლებული.

ინფიცირება არ არის ჩუჩის გადაწევის ჩვენება. ანთება ქსოვილების შეშუპებას იწვევს. დიდია ალბათობა, გადაწევისას ისინი დაზიანდეს და შემდგომში უხეშად დანაწიბურდეს. თანაც ისეთი ვიწრო რგოლი, რომ ჩირქის დრენირებას ხელი შეუშალოს, პრაქტიკულად არ შემხვედრია (თუმცა არც ასეთი შემთხვევაა გამორიცხული), ამიტომ აჯობებს, ანთებითი პროცესის ჩაცხრობამდე ყოველგვარი ზედმეტი მანიპულაციისგან მაქსიმალურად შევიკავოთ თავი.

მკურნალობას ორი წლის ასაკიდან ვიწყებთ, თავდაპირველად – კონსერვატიულად. ვიყენებთ ახალი თაობის ჰორმონული მალამოებს, რომლებიც მხოლოდ ადგილობრივად მოქმედებს, ანუ კანიდან და ლორწოვანიდან ორგანიზმში არ შეიწოვება. მათი დანიშნულება გარეთა რგოლის დარბილებაა. მკურნალობის დაწყებიდან ერთი კვირის შემდეგ მშობელი იწყებს ჩუჩის ყოველდღიურად გადაწევას სასურველი შედეგის მიღწევამდე. კურსი, ჩვეულებრივ, ერთი თვიდან თვენახევრამდე გრძელდება და უმეტესად დადებითი შედეგით სრულდება. იშვიათად ბავშვები ძალიან ვიწრო ხვრელითაც იბადებიან, თუმცა ასეთ თერაპიას მეტწილად ის ბიჭუნები არ ემორჩილებიან, რომლებსაც ჩვილ ასაკში ნაძალადევად გადაუწიეს ჩუჩა და ამის შედეგად ქსოვილი დაუნაწიბურდათ. ნაწიბურს სტეროიდი ვერაფერს შველის.

შეკავებული სათესლე ჯირკვალი

სათესლე ჯირკვალი მუცლის ღრუში ისახება. იგი საზარდულის არხით ჩამოსვლას მუცლადყოფნის პერიოდშივე იწყებს და დაბადების მომენტისთვის უკვე სათესლე პარკშია მოთავსებული. ასეთია ნორმა, თუმცა საკმაოდ ბევრი იბადება კრიპტორქიზმით – ჩამოუსვლელი სათესლე ჯირკვლით. 7-8 თვემდე ჯირკვალი, შესაძლოა, თავისთავად ჩამოვიდეს. ერთი წლის შემდეგ შანსი უკვე ძალიან მცირეა, ამიტომ მკურნალობას ამ ასაკიდან ვიწყებთ.

რაკი სათესლე ჯირკვლის ჩამოსვლას ჰორმონები აკონტროლებს, პროცესი შეიძლება მათივე დახმარებით დავასრულოთ და ჯირკვალს ხელი შევუწყოთ, ქირურგის დაუხმარებლად გაიკვლიოს გზა. კონსერვატიულ მკურნალობას აზრი არ აქვს, როდესაც ჩამოუსვლელი ჯირკვლის მხარეს არის თიაქარი ან წყალმანკი, ანდა ჯირკვალი ექტოპიურია (ბუნებრივად გასავლელ გზაზე კი არ შეჩერდა, არამედ სულ სხვაგან, უჩვეულო ადგილას დაიდო ბინა). ასეთ შემთხვევაში ოპერაციის გადადება საჭირო არ გახლავთ.

თუ 14-16 თვის  ასაკისთვის პრობლემა მოუგვარებელი დარჩა, სჯობია, ოპერაცია გაკეთდეს. უფრო მეტხანს ლოდინი გაუმართლებელია. ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს: ერთი წლის შემდეგ ჯირკვლის თავისთავად ჩამოსვლის შანსი თითქმის აღარ არსებობს; ლოდინს აზრი ასევე აღარ აქვს, თუ რამდენიმეთვიანმა ჰორმონულმა თერაპიამ შედეგი არ გამოიღო; რაც უფრო პატარაა ბავშვი, ტექნიკურად მით უფრო იოლია ოპერაციის გაკეთება; როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ერთი წლის ასაკიდან ზოგადი ანესთეზია დამატებით რისკთან აღარ არის დაკავშირებული; დაბოლოს: ერთი წლის ასაკიდან შეკავებული ჯირკვალი გადაგვარებას იწყებს. 

თუ სათესლე ჯირკვალი ხან სათესლე პარკშია, ხან მუცლის ღრუში ერთობ კონსერვატიულები ვართ. თუ ჯირკვალი მეტწილად სათესლე პარკშია და ორივე მხარეს თანაბრად ვითარდება, ოპერაცია საჭირო არ არის, ხოლო თუ ძირითადად საზარდულის არხში ან მუცლის ღრუშია და ზომით შესამჩნევად ჩამორჩება მეორეს, ოპერაციის ჩვენებაა.

წყალმანკი

ბავშვებში ეს პათოლოგიაც სათესლე ჯირკვლის მოგზაურობას უკავშირდება. ამ პროცესში ჯირკვალი პერიტონეუმის (ე.წ. მუცლის ფარის) ფურცელსაც ჩაითრევს, წარმოქმნილი მორჩი კი ჩვეულებრივ უნდა დაიხუროს. ზოგჯერ დაბადების მომენტისთვის შეხორცება დასრულებული არ არის და სათესლე პარკი მუცლის ღრუსთან კავშირს ინარჩუნებს, საიდანაც სითხე სათესლე პარკში ჩამოდის. ჩვეულებრივ, წყალმანკი გარდამავალია ანუ სითხე სათესლე პარკში მხოლოდ ტირილის დროს დგება. ძალიან ხშირად მორჩი თვითონვე იხურება, ამიტომ ორ წლამდე ოპერაციულ ჩარევას ვერიდებით. არის შემთხვევები, როდესაც მორჩი უფრო გვიანაც იხურება, მაგრამ გამონაკლისების იმედით ვერ ვიქნებით, ამიტომ ბავშვი ორ წელს რომ გადააბიჯებს, მშობლებს ოპერაციას ვთავაზობთ.

ორი წლამდე ოპერაციას მხოლოდ იმ შემთხვევაში ვაკეთებთ, თუ იმავე მხარეს თიაქარი ჩაიჭედა ან წყალმანკი დაჭიმულია (ჯირკვალში სითხე გადადის, უკან, მუცლის ღრუში კი ვეღარ ბრუნდება და შესაძლოა, სათესლე ჯირკვალი დააზიანოს).