ძილის პრობლემები

გააზიარე:

ძილის სამყაროს ლაბირინთები

როცა საქმე ძილზე (უფრო კი – უძილობაზე) მიდგება, ყველა ნაპოლეონის მაგალითს მოიშველიებს: სულ რაღაც 4 საათი ეძინა, მაგრამ როგორ მართავდა იმპერიასო! მართლაც, ძილის ხანგრძლივობის შესახებ უკვე მერამდენე საუკუნეა მსჯელობენ ექიმები და ფსიქოლოგები. მიჩნეულია, რომ ადამიანმა ღამე საშუალოდ 8 საათი უნდა იძინოს, მაგრამ ისიც ფაქტია, რომ ზოგს თვალის მოსატყუებლად რამდენიმე საათიც ყოფნის, ზოგს კი ძალ-ღონის აღსადგენად 23 საათი მაინც სჭირდება. ერთი სიტყვით, კაცია და გუნება… უფრო სწორად – ძილი.

ისე რომ, სპეციალისტებმა თვალსაზრისი შეიცვალეს და ახლა ძილის საშუალო ხანგრძლივობად 3-12 საათს მიიჩნევენ. ნაპოლეონს გონების დასასვენებლად და დიადი გადაწყვეტილებების მისაღებად ასტრალში ოთხსაათიანი მოგზაურობა თუ ჰყოფნიდა, აინშტაინი საოცარი ძილისგუდა ყოფილა. თუმცა ამას ხელი არ შეუშლია, თავისი დიადი იდეები მსოფლიოსთვის გაეცნო.

მართალია, ბევრი უჩივის უძილობას, მაგრამ მთლად უძილოდაც არავინ დარჩენილა: თუკი რამდენიმე ღამე ზედიზედ მხოლოდ 2-3 საათი გძინავს, მომდევნო დღეებში ცოტა ზედმეტს იძინებ და დანაკლისს უთუოდ აღიდგენო, ფიქრობენ ძილის სპეციალისტები. გინესის რეკორდების წიგნმა “ყველაზე უძილოს” სტატუსი მიანიჭა ადამიანს, რომელმაც თვალმოუხუჭავად სულ რაღაც 11 დღე გაძლო (წარმოიდგინეთ, ამ ექსპერიმენტის შემდეგ რამდენს იძინებდა!).

მორფეუსის ანდერძი
სიზმრები ფარული ბავშვური ოცნებების გამოძახილია.
ზიგმუნდ ფროიდი

ძილის ფიზიოლოგია მეცნიერებმა ასე თუ ისე შეისწავლეს. აი, სიზმრის შესახებ კი ბევრი ვერაფერი გაარკვიეს. ყველაზე დიდი ინტერესი ზიგმუნდ ფროიდის ბესტსელერმა “სიზმრის ახსნამ” გამოიწვია.
შეიძლება თუ არა სიზმრის ახსნა? მითია თუ სინამდვილე, ფაქტია: ბევრი ადამიანის და, თქვენ წარმოიდგინეთ, სახელმწიფოს ბედი სიზმარს განუსაზღვრია. წინასწარმეტყველური სიზმარი უნახავს აქილევსს ტროას ომის წინ, იულიუს კეისარს, ჟანა დ არკს, ნაპოლეონს (ნეტავ როდის ასწრებდა სიზმრის ნახვას?!) და ადოლფ ჰიტლერს. ამ უკანასკნელს, კაპრალად რომ მსახურობდა, ესიზმრა, როგორ იკრიბებოდა შავი ღრუბლები მის თავზე, შიშისგან უმალ გამოეღვიძა და სულის მოსათქმელად სუფთა ჰაერზე გავიდა. უეცრად შემოესმა, როგორ აფეთქდა შენობა, სადაც მის თანამებრძოლებს ეძინათ. რა მოხდებოდა, რომ არა კოშმარული სიზმარი? როგორ განვითარდებოდა მსოფლიო ისტორია?..
თუმცა ისტორიას თავი დავანებოთ და მეცნიერებას დავუბრუნდეთ. როგორც ძილის საკითხებით დაინტერესებული მკვლევარები ირწმუნებიან, სიზმარს ყველა ძუძუმწოვარი ხედავს, მაგრამ ადამიანის გარდა ამას ვერც ერთი მათგანი ვერ ხვდება, ან ხვდება, მაგრამ მოყოლა არ შეუძლია.

“საძილე” ფაქტები
1. ამერიკის შეერთებულ შტატებში წელიწადში 100 ათასი მძღოლი ავტოკატასტროფის მსხვერპლი იმიტომ ხდება, რომ საჭესთან ეძინება. ამგვარმა სტატისტიკამ, როგორც ჩანს, შვედებიც დააფიქრა და გადაწყვიტეს 2008 წლისთვის “ვოლვოს” ისეთი მოდელი გამოუშვან, რომელშიც მეტად საინტერესო მოწყობილობა იქნება ჩამონტაჟებული – იგი მძღოლის თავის, თვალებისა და საჭის მოძრაობას დააფიქსირებს. საკმარისი იქნება, მძღოლმა ჩათვლიმოს და თავი ჩაკიდოს, რომ სალონში სპეციალური ნათურები დაიწყებს ციმციმს.

2. ევროკავშირში ინტეგრაციასთან დაკავშირებით ესპანეთში დაიწყო კამპანია, რომლის მიზანიც “სიესტის” გაუქმება გახლავთ. ამ სადილისშემდგომი თვლემის გამო ესპანელებს ღამით სხვა ევროპელებზე 40 წუთით ნაკლები სძინავთ. ჰოდა, ლიდერობს კიდეც უბედური შემთხვევების რაოდენობით, ხოლო შრომის პროდუქტიულობის თვალსაზრისით – ბოლოდან მესამეა.

3. როგორც მეცნიერები ირწმუნებიან, ვეშაპებსა და დელფინებს სრულყოფილად არასოდეს სძინავთ. საქმე ის არის, რომ მათი თავის ტვინის ნახევარსფეროები მორიგეობით ფხიზლობენ: ერთს რომ სძინავს, მეორე საკუთარ თავზე იღებს პასუხისმგებლობას სუნთქვასა და წყალში ტივტივზე.

რატომ არ გვეძინება
ყველამ იცის, რომ სრულფასოვანი ძილი ჯანმრთელობისთვის მეტად მნიშვნელოვანია. საკმარისია, ჯეროვნად ვერ გამოიძინო, რომ მთელი დღე დაკარგულია: საქმეზე კონცენტრირებას ვერ ახერხებ, ავტომობილის მართვა გიჭირს... თანამედროვე ადამიანს კი იმდენი საზრუნავი აქვს, რომ, თუმცაღა თვალის მოსახუჭადაც არ სცალია, სრულფასოვანი ძილი ჰაერივით სჭირდება.
დღეს უძილობით ვერავის გააკვირვებ. ბევრი ღამეებს თეთრად ათენებს ან მხოლოდ საგანგებოდ მომარაგებული საძილე საშუალებების წყალობით იძინებს. მაინც რა იწვევს ძილის დარღვევას? როგორ გავუმკლავდეთ უძილობას? ამ და სხვა აქტუალურ საკითხებზე გვესაუბრება პ. სარაჯიშვილის სახელობის ნევროლოგიის ინსტიტუტის მთავარი მეცნიერ-თანამშრომელი, მედიცინის მეცნიერებათა კანდიდატი მაია ჯიბლაძე.

ქალბატონო მაია, ხომ არ გახშირდა ძილის დარღვევები?
– ძილთან დაკავშირებული პრობლემების მქონეთა რიცხვმა ბოლო დროს საგრძნობლად იმატა. ეს იმის ბრალია, რომ საზოგადოება ცხოვრების ჯანსაღ წესს უგულებელყოფს, მომრავლდა სტრესული სიტუაციები, იმატა საერთო ნევროზულმა ფონმა. ეპიდემიოლოგიური კვლევების თანახმად, ძილის პრობლემები ზრდასრული ამერიკელების 10-19%-ს, იაპონელების 21%-ს, კანადის მოსახლეობის 17,8%-სა და ფინელების 11,9%-ს აწუხებს. საქართველოში ამ სფეროს სტატისტიკური გამოკვლევა არ ჩატარებულა, თუმცა ზედაპირული დაკვირვების საფუძველზე თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ძილის პრობლემის მქონეთა რაოდენობა საკმაოდ დიდია.

უპირატესად რა სახის დარღვევებს უჩივიან თქვენი პაციენტები?
– ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური პრობლემა უძილობა ანუ ინსომნია გახლავთ. ის, თავის მხრივ, რამდენიმე სახისაა: შეიძლება, ადამიანს ჩაძინება უჭირდეს და ზერელედ ეძინოს, ანდა იოლად ჩაიძინოს, მაგრამ ძილი მაინც ზერელე ჰქონდეს. ხდება ისეც, რომ ადამიანი ირწმუნება, ძილი არ მეკარებაო, მაგრამ ელექტროენცეფალოგრაფიული კვლევა გამოავლენს, რომ მას სძინავს, თუმცა მეტისმეტად ზერელედ, რაც უძილობის განცდას იწვევს.
საზოგადოდ, ძილი მეტად არაერთგვაროვანი პროცესია. იგი ხუთი სტადიისგან შედგება. პირველი და მეორე ზერელე ძილის სტადიებია, მესამე და მეოთხე – ღრმა, ხოლო მეხუთე – სწრაფი ძილისა. ძილის ხარისხის შეფასების დროს ძილის ციკლებსაც ითვალისწინებენ. ყველა ციკლი REM ძილით ანუ სწრაფი ძილით მთავრდება. სრულფასოვანი ძილის შემთხვევაში REM ძილი ღამის განმავლობაში 3-4 მაინც უნდა იყოს. მისი ჯერადობა ბევრად არის დამოკიდებული ასაკზე. ბავშვებში REM ძილი უფრო მეტად გახლავთ გამოხატული, ვიდრე მოზრდილებში.

შეესაბამება თუ არა სინამდვილეს გავრცელებული აზრი, თითქოს სრულფასოვანი გამოძინებისთვის 8 საათი იყოს საჭირო?
– ადრე მართლაც მიიჩნეოდა, რომ ადამიანს უთუოდ 7-8 საათი უნდა სძინებოდა. ამჟამად ეს შეხედულება შეიცვალა – მივიჩნევთ, რომ ძილის ხანგრძლივობა მეტად ინდივიდუალურია. არიან ადამიანები, რომლებსაც გამოძინებისთვის 3-4 საათიც ჰყოფნით. მათ სხვებზე მეტად აქვთ გამოხატული ღრმა ძილის სტადიები.

მაინც რა განაპირობებს უძილობას?
– უძილობას მრავალი მიზეზი აქვს. მათ შორის აღსანიშნავია: ფსიქიატრიული პათოლოგიები (დეპრესია, მანიაკალური მდგომარეობანი, პანიკური შეტევები, შიზოფრენია და ა.შ.), სომატური დაავადებები (მაგალითად, გულ-სისხლძარღვთა სნეულებები, ალერგია და ა.შ.), ცირკადული (ანუ დღე-ღამის) რიტმის დარღვევა, რასაც უპირატესად ღამის ცვლაში მომუშავეები უჩივიან, სხვადასხვა პრეპარატის, უმთავრესად საძილე საშუალებების თვითნებური მიღება, ნარკოტიკული ნივთიერებების, მაგალითად, ექსტაზის გამოყენება და შემდეგ დამშვიდების მიზნით ტრანკვილიზატორების სმა სპეციალისტის კონსულტაციის გარეშე.

ხშირად სდევს თუ არა დეპრესიას თან ძილის დარღვევა?
– ადამიანი, რომელსაც დეპრესია აქვს, თითქმის ყოველთვის უჩივის ზერელე და არასრულყოფილ ძილს. საზოგადოდ, ცუდი ძილი დეპრესიის ერთ-ერთი დიაგნოსტიკური კრიტერიუმი გახლავთ (ამიტომაც ადამიანს, რომელსაც ინსომნია არ აწუხებს, დეპრესიის დიაგნოზი ასე ხელაღებით არ უნდა დავუსვათ). დეპრესიის მკურნალობის კვალდაკვალ ძილის დარღვევაც აღმოიფხვრება. აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ ხშირად თავად ინსომნია განაპირობებს მეორეულ დეპრესიას.

როგორც თქვენი სიტყვებიდან ჩანს, მეტად მნიშვნელოვანია, ფსიქოტროპული მედიკამენტები სპეციალისტმა დანიშნოს და ადამიანმა, რომელსაც უძილობა აწუხებს, ზუსტად დაიცვას წამლის დოზა.
– მართალი ბრძანდებით, მხოლოდ სპეციალისტს შეუძლია განსაზღვროს, რომელი მედიკამენტია საჭირო, როგორი ხანგრძლივობითა და დოზით.
მედიკამენტის დანიშვნის დროს უთუოდ უნდა გავითვალისწინოთ ზოგი რამ. მაგალითად, ნებისმიერი საძილე საშუალების მიღება რეკომენდებულია ხანმოკლე კურსით, ამასთანავე, ორი კვირის შემდეგ ის სხვა დასახელების მედიკამენტით უნდა შეიცვალოს. ანტიდეპრესანტების დანიშვნისას კი მხედველობაშია მისაღები, რომ სედაციური (დამამშვიდებელი) მოქმედების დეპრესიის საწინააღმდეგო პრეპარატი ძილის წინ დაინიშნოს, ხოლო მასტიმულირებელი – ძილის შემდეგ და ა.შ.

გარდა ჩამოთვლილი ფაქტორებისა, კიდევ რამ შეიძლება შეუშალოს ხელი დაძინებას?
– უძილობას ხელს უწყობს:

ჩახუთულ ოთახში წოლა;
ძილის წინ ტელევიზორის დიდხანს ყურება, ხანგრძლივი მუშაობა კომპიუტერთან;
საღამოობით მასტიმულირებელი სასმელების, მაგალითად, ყავის, სმა;
ძილის წინ სიგარეტის უზომო წევა;
ალკოჰოლის მიღება. ბევრს ჰგონია, რომ ალკოჰოლური სასმელი ძილს მოჰგვრის, რაც შეცდომაა. მართალია, სპირტიანი სასმლის დალევისთანავე ადამიანს მოთენთილობა ეუფლება და რული ერევა, მაგრამ მცირე ხნის შემდეგ უკურეაქცია იწყება და უძილობა უფრო აგრესიულად უტევს.
ჭარბი წონა. მსუქნები დღის განმავლობაში ხშირად თვლემენ, რის გამოც ღამით ჩაძინება უჭირთ.

ზოგჯერ საკმარისია, ხსენებული ფაქტორები აღვმოვფხვრათ, მაგალითად, ძილის წინ საძინებელი ოთახი გავანიავოთ ან უარი ვთქვათ საღამოს ყავის სმაზე, რომ პრობლემაც მოგვარდება.

რა სახის გამოკვლევებს მიმართავთ ძილის პრობლემების დიაგნოსტირებისას?
– ზუსტი დიაგნოზის დასმისა და ადეკვატური მკურნალობის დანიშვნის საშუალებას გვაძლევს ძილის რეგისტრაცია კასეტური მონიტორებით. ეს მეთოდი ჩვენთან, პ. სარაჯიშვილის სახელობის ნევროლოგიის ინსტიტუტში გახლავთ დანერგილი.

რა პრინციპით მკურნალობთ ინსომნიას?
– უძილობას მედიკამენტებით ვმკურნალობთ. უმთავრესად ვუნიშნავთ საძილე, დამამშვიდებელ, დეპრესიის საწინააღმდეგო, ჰორმონ მელატონინის შემცველ პრეპარატებს. არამც და არამც არ შეიძლება საძილე საშუალების თვითნებურად, საკუთარი შეხედულებისამებრ მიღება.
პრეპარატის დანიშვნის დროს მრავალი ნიუანსია გასათვალისწინებელი. მაგალითად, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული საშუალებების მიღებისას იზრდება სომნოგენური პრეპარატის მიმართ დამოკიდებულების ჩამოყალიბების ალბათობა.

დაბოლოს, რას ურჩევდით მათ, ვინც ძილის დარღვევას უჩივის?
– თუკი ძილის პრობლემა გაწუხებთ, გირჩევთ დაუყოვნებლივ მიმართოთ ექიმს. მხოლოდ სპეციალისტს შეუძლია განსაზღვროს დარღვევის სახე და შესაბამისი მკურნალობა დაგინიშნოთ.

ძილი ნებისა
ჩააქრე შუქი, პლედი კარგად ამოიკეცე და ტკბილად დაიძინე – ეს ის ბანალური რეცეპტია, რომელიც სათანადო ეფექტის მისაღებად (ჩასაძინებლად, რაღა თქმა უნდა) ყოველთვის არ კმარა.
მშვიდად რომ დაგეძინოს, რამდენიმე რჩევის გათვალისწინება არ გაწყენდა, მით უმეტეს, თუ თვალის მოხუჭვა ისედაც გიჭირს.

დაიცავი ძილის რეჟიმი. ეცადე, ყოველ საღამოს ერთსა და იმავე დროს გაეშურო ბალითან ჩასახუტებლად და ერთსა და იმავე დროს ადგე.
უარი თქვი ძილისგუდას იმიჯზე. თუკი დილდილაობით საწოლში კოტრიალი გიყვარს, შუადღის ძილი კი ცხოვრების წესად გქცევია, ღამე რული როგორღა მოგეკარება?!
ნუ აიძულებ საკუთარ თავს, ჩაიძინო. თუ ძილი არ გეკარება, მშვიდად იწექი საწოლში და სასიამოვნო მოგონებებით შეიქციე თავი.
ნუ შეგეშინდება უძილობის. ბევრს ჰგონია, რომ მნიშვნელოვანი შეხვედრის ან გამოცდის წინ გამოძინება აუცილებელია. სინამდვილეში თუკი რამდენიმე საათით მაინც მოატყუებ თვალს, დარწმუნებული იყავი, მეორე დღეს პრობლემები არ შეგექმნება.
რეგულარულად ივარჯიშე. ზომიერი ფიზიკური დატვირთვა საუკეთესო ანტისტრესია. ამ ანტისტრესული პროცედურისთვის ყველაზე უკეთესია დრო 17-დან 20 საათამდე. თუ ადრე იძინებ, გირჩევ, ვარჯიში დაწოლამდე საათნახევრით ადრე შეწყვიტო.
ერიდე ყავას, ჩაის და სხვა კოფეინიან თუ მატონიზებელ სასმელებს, შოკოლადს. კოფეინი თავის “შავბნელ საქმიანობას” (ამ შემთხვევაში – სტიმულაციას) მიღებიდან 2-4 საათში იწყებს. ასე რომ, მის შემცველ საჭმელ-სასმელს დაძინებამდე 6 საათით ადრე გამოემშვიდობე.
უარი თქვი სიგარეტზე. სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ ნიკოტინი გაცილებით ძლიერ მასტიმულირებელ ეფექტს ახდენს ადამიანის ორგანიზმზე, ვიდრე კოფეინი. ასე რომ, ფრთხილად!
ზომიერად მიიღე ალკოჰოლი. ერთი ჭიქა ნატურალური ღვინო ნერვულ სისტემას ამშვიდებს და ჩაძინებას უწყობს ხელს, მაგრამ თუ ზედმეტი მოგივიდა, მშვიდ ძილს გამოეთხოვე.
პრობლემები და რიცხვები დილისთვის გადადე. ანგარიშს, მნიშვნელოვან თემებზე კამათს და გადაწყვეტილებების მიღებას ძილის წინ არამც და არამც არ გირჩევ. ხომ გაგიგონია: ხვალემ იზრუნოს ხვალისაო.
არამც და არამც არ გაეშუროთ დასაძინებლად მშიერი ან მეტისმეტად მაძღარი კუჭით. დაწოლამდე 2 საათით ადრე ტრაპეზს ერიდე. საღამოობით მენიუდან ამოიღე ის პროდუქტები, რომლებიც მეტეორიზმს იწვევს: თხილეული, პარკოსნები და უმი ბოსტნეული. თუკი დიეტაზე ხარ, საღამოს მსუბუქად წაიხემსე ბანანით ან ვაშლით.

კომფორტული ძილისპირული
მყუდრო საძინებელი, ფუმფულა ბალიში და მსუბუქი საბანი. კიდევ რა არის საჭირო მშვიდი ძილისთვის? ფაქტობრივად, არც არაფერი. როგორც ჩანს, ძილის ხარისხი (მისი ხანგრძლივობა და სიღრმე) ბევრად არის დამოკიდებული იმ გარემოზე, რომელშიც იძინებ. პირველ რიგში ეს საწოლს ეხება.
ბევრი სიცოცხლის ბოლომდე იმ საწოლში წევს, რომელშიც ახალდაბადებული ჩააწვინეს... არადა, ყოველ 10 წელიწადში ერთხელ საწოლის გამოცვლა საჭიროც კი ყოფილა. თუკი ამის საშუალება არ გაქვთ, გირჩევთ, ზამბარიანი ლეიბის ქვეშ ფიცარი დაიგოთ. მყარ ზედაპირზე წოლა ყველაზე მეტად მათ წაადგებათ, ვისაც ხერხემლის პრობლემები და ზურგის ტკივილი ხშირად აწუხებს.

არანაკლებ მნიშვნელოვანი საძილე ატრიბუტია ბალიში. კისერი ერთი ზღაპრის გმირივით რომ არ მოგეგრიხოთ, არ გირჩევთ მეტისმეტად მაღალ და მკვრივ ბალიშთან ჩახუტებას. ყველაფერს კი უბალიშოდ წოლა სჯობს. თუკი თავი მაღალ სასთუმალზე გიდევს, კისერი მთელი ღამე მოხრილი გექნება, რაც თავის, ხერხემლის კისრის ნაწილის ტკივილს იწვევს და, თქვენ წარმოიდგინეთ, კოშმარული სიზმრების მსხვერპლადაც შეიძლება გაქციოთ (ეს იმიტომ, რომ მოხრილი კისრიდან თავის ტვინისთვის სისხლის მიწოდება ირღვევა).

კიდევ რა არის საჭირო ტკბილი ძილისთვის:

გამოიყენეთ ნატურალური ბამბის თეთრეული. ერიდეთ აბრეშუმს, ხელოვნური ქსოვილისას კი სათოფეზე არ გაეკაროთ.
ზამთარში, ეცადეთ, გამათბობელი ჩართული არ დატოვოთ. თუკი სიგრილეში ვერა და ვერ იძინებთ, იმაზე მაინც იზრუნეთ, რომ საძინებელში ჰაერი არ გამოშრეს.
მოერიდე მკვეთრ სინათლეს, თვალებზე სპეციალური ნაჭრის სათვალე გაიკეთე და ისე დაიძინე.

მაღვიძარა, რომელიც მთელი ღამე რეკავს
სტატისტიკის თანახმად, ყოველი მეხუთე ადამიანი, გადააბიჯებს თუ არა 30 წელს, ხვრინვას იწყებს. მერედა რა შავდება ამით, ვის არ წამოუხვრინიაო, იკითხავთ, მაგრამ თუ სპეციალისტებს დავუჯერებთ, საქმე არც ისე მარტივადაა: თურმე ნუ იტყვით და, ხვრინვა, გარდა იმისა, რომ ადამიანის ჯანმრთელობას ვნებს, ოჯახების დანგრევის მიზეზიც ყოფილა.

რისი ბრალია ხმაურიანი სუნთქვა
ხვრინვა ხმაურიანი სუნთქვის ერთ-ერთი სახეა. “საამო ჰანგებს” მძინარე მაშინ გამოსცემს, როდესაც ზედა სასუნთქ გზებში ჰაერის გატარება უჭირს. დაბრკოლებას ის ქმნის, რომ ხახის რბილი ქსოვილები ერთმანეთს ედება ან ჰაერგამტარი გზები შევიწროებულია, ამგვარ ცვლილებებს კი სხვადასხვა ანატომიური თუ ფუნქციური ცვლილება განაპირობებს.

ანატომიური ცვლილებებია:

ცხვირის სავალებისა და ხახის თანდაყოლილი სივიწროვე;
ცხვირის ძგიდის გამრუდება;
ცხვირის ადენოიდები (პოლიპები);
დაგრძელებული ნაქი (რბილ სასაზე ჩამოკიდებული კუნთოვანი წარმონაქმნი);
მცირე ზომის, შიგნით შეწეული ქვედა ყბა და თანკბილვის ანომალია;
გადიდებული ნუშურა ჯირკვლები (გლანდები);
სიმსუქნე.

ფუნქციური ცვლილებებია:

თვით ძილი, ვინაიდან ამ დროს კუნთები თავისთავად დუნდება;
ძილის უკმარისობა და დაღლილობა;
ალკოჰოლის მიღება;
საძილე საშუალებების სმა ;
თამბაქოს წევა;
ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითება;
დაბერების პროცესი.

საშიში ხვრინვის თაობაზე
“თუკი ცოლი საძინებლიდან გარბის, როგორც ჩანს, ხმადაბლა ხვრინავთ, მაგრამ თუკი მეზობლებიც გაქცევით შველიან თავს, ეს იმის ნიშანია, რომ გამაყრუებელი ხვრინვით ატკბობთ ირგვლივ მყოფთა ყურთასმენას”, – დაასკვნა ვინმე ფილიპ ვესტბრუკმა, რომელიც ძილის დარღვევებზე მომუშავე კლინიკური ცენტრის დირექტორი ყოფილა მინესოტაში.

თვით ის ფაქტი, რომ ძილის პრობლემებს ცალკე სამედიცინო პროფილი შეისწავლის, მათ მნიშვნელობაზე მეტყველებს. ამდენად, არც ხვრინვაა მთლად სახუმარო საქმე. ის შეიძლება მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიში პათოლოგიის – ძილის აპნოეს სინდრომის – ნიშანიც კი იყოს.

ძილის აპნოეს სინდრომი ძილის დროს ძლიერი ხვრინვით ვლინდება, რომელსაც სუნთქვის შეჩერების ანუ აპნოეს ეპიზოდები ერთვის. ეგებ თავადაც შეგიმჩნევიათ, რომ თქვენს გვერდით მძინარე ადამიანი, გარდა იმისა, რომ გულისგამაწვრილებელ ხმებს გამოსცემს, დროდადრო სუნთქვასაც წყვეტს, ათიოდე წამის შემდეგ ერთს ღონივრად წამოიხვრინებს და სუნთქვას განაგრძობს და თქვენც შვებით ამოისუნთქავთ. როგორც დაკვირვებებმა ცხადყო, ადამიანს შეუძლია, ღამის განმავლობაში 500-ჯერ მაინც შეწყვიტოს სუნთქვა. ეს, ბუნებრივია, შესამჩნევ დაღს ასვამს ჯანმრთელობას: ხვრინვის დროს ფილტვების ვენტილაცია ბრკოლდება, რასაც სისხლის ჟანგბადით გაღარიბება მოჰყვება. სწორედ ჰიპოქსიის (ჟანგბადის დეფიციტის) გამოა, რომ ადამიანი, რომელიც ძილის აპნოეს სინდრომით არის შეპყრობილი, ხშირად უჩივის:

არტერიულ ჰიპერტენზიას (მომატებულ არტერიულ წნევას);
გულის ამა თუ იმ პათოლოგიას, მაგალითად, გულის რიტმის დარღვევას, ფილტვისმიერ გულს და ა.შ.;
სქესობრივი ფუნქციის დაქვეითებას;
მთელი დღის განმავლობაში ძილიანობას, შრომის უნარის, მეხსიერების დაქვეითებას.

სასწრაფოდ მაყუჩი!
ვინ იცის, რამდენი ქალი ინატრებდა პაწაწინა მოწყობილობას ძვირფასი მეორე ნახევრის ცხვირ-პირზე ჩამოსაცმელად! მაგრამ ასეთი უნიკალური მაყუჩი ჯერ არ გამოუგონებიათ (გამომგონებელს ნობელის პრემია ნამდვილად არ ასცდება – ხვრინვით გაწამებული ავტორის შენიშვნა).
ძილთან დაკავშირებული პრობლემები ნევროპათოლოგებს კარგა ხანია თავის ტკივილის მიზეზად ექცათ. მათ განსაკუთრებით ძილის აპნოეს სინდრომი აფიქრებთ. ასეთი დიაგნოზის დასმისთვის დამატებით პოლისომნოგრაფიულ გამოკვლევას მიმართავენ – განსაზღვრავენ თავის ტვინის ელექტრულ, სასუნთქი და გულ-სისხლძარღვთა სისტემების ფუნქციურ აქტივობას ძილის დროს.

თუ ხვრინვის მიზეზი ანატომიური დეფექტია, ყელ-ყურ-ცხვირის სპეციალისტმა შეიძლება ოპერაციის გაკეთება გირჩიოთ. ეს უკანასკნელი ჰაერგამტარი გზების თანდაყოლილი და შეძენილი დეფექტების მოცილებას, უვულოპალატოფარინგოპლასტიკას (ხახის სანათურის გაფართოებას) გულისხმობს.
მკვეთრად გამოხატული ძილის აპნოეს სინდრომის დროს სტაციონარულ პირობებში სასუნთქ გზებში ჰაერის მაღალი წნევით მიწოდებას მიმართავენ. ეს მეთოდი ხელს უშლის ხახის დაშვებას (რაც, თავის მხრივ, ხვრინვას იწვევს) და აუმჯობესებს ფილტვების ვენტილაციას.

ჩუმად, ჩუმად, არვინ გაგვიგოს!
ღამეულ ჰანგებს ერთხელ და სამუდამოდ რომ დააღწიოთ თავი, ერთადერთი გზა არსებობს – განმარტოებით იძინოთ. ეს მათთვისაც იდეალური გამოსავალია, ვინც, გვერდით მწოლის სერენადებით შეძრული, ღამეებს ათენებს და მათთვისაც, ვინც, მეუღლის მუჯლუგუნებით შეწუხებული, ძილს ვერც კი ახერხებს.
თუ მარტო წოლის პერსპექტივა მაინცდამაინც არ გხიბლავთ, უმჯობესია ასე მოიქცეთ:

თავი დაანებეთ ან მოუკელით სიგარეტის წევას – თამბაქო ხშირად იწვევს ხახისა და ტრაქეის ანთებას, რაც მათი ლორწოვანის შეშუპებითა და კუნთოვანი შრის მოდუნებით ვლინდება, ყოველივე ეს კი ხვრინვის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. თუ ნებისყოფა არ გყოფნით და სიგარეტს თავს ვერა და ვერ ანებებთ, დაძინებამდე ორი საათის განმავლობაში მაინც ნუ მოსწევთ.
ერიდეთ ალკოჰოლურ სასმელს, მით უმეტეს – ძილის წინ. იგი, ისევე როგორც თამბაქო, ადუნებს ხახის მუსკულატურას.
ნუ მიიღებთ თვითნებურად საძილე და დამამშვიდებელ საშუალებებს.
თუ ჭარბი წონა გაქვთ, აუცილებლად დაიკელით – უკვე მოგახსენეთ, რომ ზედმეტი კილოგრამები ხვრინვის განვითარების ერთ-ერთი რისკფაქტორია.
მიხედეთ ალერგიას. სურდო, რომელიც თვეობით გრძელდება, ხშირად იქცევა ხვრინვის მიზეზად.
დაწექით მოხერხებულად და სწორად. ხვრინვა უმეტესად ზურგზე წოლისას ვითარდება. ასეთ დროს საკმარისია, პოზიცია შეიცვალოთ, რომ უსიამოვნო ხმებიც გაქრება. თუკი გვერდზე წოლას შეჩვეული არ ხართ, ისღა დაგრჩენიათ, ერთ ორიგინალურ ხრიკს მიმართოთ: საღამურს ზურგზე მიაკერეთ პატარა ჯიბე და შიგ ტენისის ბურთი ჩადეთ, რომელზეც წოლა, თავადაც ხვდებით, არც ისე მოხერხებულია და გვერდზე გადაბრუნებას გაიძულებთ. 3-4 კვირაში ზურგზე წოლას გადაეჩვევით.
საწოლი ისე შეამაღლეთ, რომ წელს ზევით სხეული ოდნავ წამოწეული გქონდეთ. ასე სასუნთქი გზები სწორდება და ორგანიზმში დაგროვილი სითხეც ქვედა კიდურებისკენ მიედინება, რაც ცხვირისა და ხახის ლორწოვანის შეშუპებას ამცირებს.
სასთუმლად დიდი და მკვრივი ბალიში არამც და არამც არ გამოგადგებათ – მასზე წოლისას კისერი ძლიერ იხრება, რაც ხვრინვას კიდევ უფრო აძლიერებს. ეცადეთ, ისეთი ბალიში შეარჩიოთ, რომ კისერი – სწორად, თავი კი სხეულის პარალელურად იყოს მოთავსებული. ზოგიერთი სპეციალისტის აზრით კი, ადამიანი, რომელიც მეტისმეტად ხვრინავს, სასურველია, სრულებით დაემშვიდობოს ბალიშს.

დიდი (ბნელი) გასეირნება
სომნამბულიზმს ან, როგორც ხალხში უწოდებენ, მთვარეულობას, ძველად სავსე მთვარის მაგიურ გავლენას აბრალებდნენ, ადამიანს კი, რომელიც მთვარის ზებუნებრივი ძალის გავლენის ქვეშ მოექცეოდა, შეურაცხადობას სწამებდნენ.
თანამედროვე განმარტებით, სომნამბულიზმი ძილის დარღვევის ერთ-ერთი ფორმაა, რომლის დროსაც ადამიანი ავტომატურად, გაუცნობიერებლად მოქმედებს. ასეთი გაუცნობიერებელი ქმედებანი იმდენად შორს მიდის, რომ მთვარეულმა შეიძლება თავი ქუჩის ბოლოს ან სულაც აივნის კარნიზზე ამოყოს, ხოლო მეორე დილით საკუთარი სარისკო საქციელი არც კი ინანოს. ეს სავსებით გასაგებია – მას ხომ წუხანდელი თავგადასავლის შესახებ არაფერი ახსოვს.
სომნამბულიზმს ერთმნიშვნელოვნად დაავადებას ვერ დავარქმევთ. ეს უფრო ძილის დარღვევის ერთ-ერთი ფორმაა, რომელიც ფსიქიკურად სავსებით ჯანმრთელ ადამიანსაც შეიძლება დაემართოს, თუმცა არც ის არის გამორიცხული, რომელიმე ნევროლოგიური პათოლოგიის, მაგალითად, ეპილეფსიის მაცნეც იყოს.
თუ თქვენი ოჯახის რომელიმე წევრი მთვარეულია, რამდენიმე წესი დაიმახსოვრეთ:

მოსეირნეს ფრთხილად მოჰკიდეთ ხელი და საწოლთან მიიყვანეთ. არამც და არამც არ გააღვიძოთ – შეეშინდება.
თუკი მთვარეული მეტისმეტად არის აგზნებული, არ შეეკამათოთ. აჯობებს, სივრცე გაუთავისუფლოთ, რათა თავისუფლად იაროს.
ექიმს მხოლოდ მაშინ მიმართეთ, თუ ასეთი გასეირნებანი სახიფათო გახდა. გახსოვდეთ: მთვარეულობისგან განკურნება ადვილია, თუკი ამაზე დროულად ვიზრუნებთ.