რა არის თიაქარი
გააზიარე:
ჩვენს ორგანიზმში ყველა ორგანოს არა მხოლოდ განსაზღვრული ფუნქცია, არამედ განსაზღვრული ადგილიც აქვს. მეტიც: ფუნქციას ხშირად სწორედ ადგილმდებარეობა განაპირობებს. ანატომიური ჰარმონიის დარღვევას ორგანოთა ფიზიოლოგიურ დღის წესრიგში დისონანსი შეაქვს. ფორმისა და შინაარსის ურთიერთგავლენის ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითი თიაქარია – დაავადება, რომლის დროსაც ორგანოები ადგილს იცვლიან და ჩვენც ქირურგიულ პაციენტთა უშველებელი არმიის რიგებს ვავსებთ.
ცოტა რამ ტერმინებზე
თიაქარი, დარწმუნებული ვარ, გაგიგონიათ. ეს პრობლემა უმთავრესად ხანდაზმულ მამაკაცებთან ასოცირდება, თუმცა მისგან არც ახალგაზრდები არიან დაზღვეულნი და არც ქალები, თიაქრის ზოგიერთი ფორმა კი მხოლოდ ახალშობილებთან გვხვდება.
მაინც რა არის თიაქარი? კლასიკური განმარტების თანახმად, თიაქარი ეწოდება მდგომარეობას, როდესაც მუცლის კედლის თანდაყოლილი ან შეძენილი დეფექტიდან მუცლის ღრუს რომელიმე ორგანო პარიეტული (მუცლის კედლის ამომფენი) პერიტონეუმის დაურღვევლად გამოდის კანქვეშ. განვასხვაოთ: თუ მუცლის კედლის მთლიანობა დაირღვა და ორგანო გარეთ გამოვარდა, საქმე გვაქვს ევენტრაციასთან, ფიზიოლოგიური ხვრელიდან ორგანოს სრულ ან ნაწილობრივ გამოსვლას კი პროლაფსი ეწოდება.
ორგანოს, რომელიც თიაქარში, გამოდის, თიაქარის შიგთავსს უწოდებენ. ეს, წესისამებრ, მუცლის ღრუს რომელიმე მოძრავი ორგანოა: ნაწლავი, ბადექონი, საშვილოსნოს დანამატი, თავად საშვილოსნო.
კიდევ ერთი ტერმინი, რომელიც აუცილებლად დაგვჭირდება საქმის არსსი გასარკვევად, თიაქრის კარია. ეს არის ხვრელი, რომლიდანაც მუცლის ღრუს ორგანოები კანქვეშ გამოდიან, პერიტონეუმის იმ ნაწილს კი, რომელიც ორგანოსთან ერთად გამოდის თიაქრის კარში, თიაქრის პარკი ეწოდება.
ტერმინოლოგიის საკითხი მოვაგვარეთ. ახლა თიაქრის მიზეზებსა და შედეგებს გადავავლოთ თვალი.
როდის და სად ველოდოთ?
თიაქარი ნებისმიერ ადგილას შეიძლება განვითარდეს, თუმცა საყვარელი ლოკაციებიც აქვს. ყველაზე მეტად საზარდულის, ჭიპისა და ბარძაყის ფორმებია გავრცელებული. თიაქარი შესაძლოა განვითარდეს ოპერაციის შემდეგ დარჩენილი ნაწიბურის მიდამოშიც, თავად თიაქარზე ჩატარებული ოპერაციის შემდეგაც კი.
თიაქარი გარეთაც შეიძლება იყოს და შიგნითაც. გარეთაა საზარდულის, ბარძაყის, ჭიპის, თეთრი ხაზის თიაგრები. შიგნითა თიაქარი თვალით არ ჩანს. ამ დროს მუცლის ღრუს ორგანო მუცლის ღრუს შიგნითა ხვრელში ან ჯიბეში შედის. შიგნითა თიაქრის ყველაზე გავრცელებული ფორმა დიაფრაგმის საყლაპავის ხვრელის თიაქარია. შიგნითა თიაქრის სხვა ფორმები იშვიათია.
რისკები
დანამდვილებით ვერავინ გეტყვით, გაგიჩნდებათ თუ არა თიაქარი, თუმცა, განსაზღვრული ფაქტორები მისი განვითარების ალბათობას ერთიორად ზრდის. ესენი გახლავთ, ერთი მხრივ, თანდაყოლილი დეფექტი, მუცლის კედლის განუვითარებლობა, კუნთოვანი სისუსტე, მეორე მხრივ კი – ძლიერი დატვირთვა.
მუცლის ღრუს ასეთ დატვირთვას აყენებს:
* სიმსუქნე, წონის უეცარი მატება;
* მძიმე საგნების აწევა;
* ქრონიკული ყაბზობა;
* მუდმივი ხველა და ცემინება;
* ორსულობა.
ეს ფაქტორები თავისთავად არ იწვევს თიაქარს, მაგრამ თუ მუცლის კუნთები ათლეტივით ძლიერი არ გაქვთ, ქრონიკულმა ხველამაც კი შეიძლება საოპერაციო მაგიდაზე ამოგაყოფინოთ თავი.
ზოგჯერ თიაქარი წლობით ვითარდება, ზოგჯერ კი ერთბაშად. ის ხშირად გვხვდება ბავშვებთან – სწორედ იმიტომ, რომ მათ სუსტი მუცლის კედელი აქვთ. ატროფიით განპირობებული კუნთოვანი სისუსტე იწვევს თიაქარს ხანდაზმულებთან. მეცნიერები სწავლობენ სხვა ფაქტორებს, რომლებიც თიაქრის განვითარებას უწყობს ხელს. სავარაუდოდ, მათ რიცხვშია ზოგიერთი გენიც.
როგორ ვლინდება
მუცლის ღრუში, არცთუ დიდ სივრცეში, არაერთი ორგანოა მოთავსებული. ზოგიერთი მათგანი, მაგალითად, ნაწლავები, მუცლის ღრუში ჩასატევად რამდენჯერმე უნდა მოიკეცოს. გასაკვირი არ არის, რომ როგორც კი გასასვლელი გამოჩნდება, ორგანოები უმალვე მუცლის ღრუდან თავის დაძვრენას ლამობენ. "მშობლიური წიაღის" დატოვების პროცესი ეტაპობრივად მიმდინარეობს. პირველ საფეხურზე თიაქარი მხოლოდ გასინჯვით ვლინდება – ჩახველების დროს თიაქრის კარის მიდამოში პარიეტული პერიტონეუმის ბიძგისმაგვრ მოძრაობას შევიგრძნობთ, თუმცა თიაქრის პარკი ჯერ კიდევ არ არის ჩამოყალიბებული. მომდევნო ეტაპზე ყალიბდება თიაქრის პარკი, მაგრამ მუცლის კედლის სისქიდან არ გამოდის და მხოლოდ ფიზიკური დატვირთვისას იჩენს თავს. მესამე სტადიას სრულ თიაქარს უწოდებენ – ამ დროს თიაქარი მუცლის კედელს სცილდება და გამობერილობას ქმნის. მეოთხე სტადიაა განსაკუთრებით დიდი ზომის თიაქარი. ამ დროს თიაქრის პარკში მუცლის ღრუს ორგანოთა დიდი ნაწილი ექცევა.
თიაქრის კვლევას ექიმი დათვალიერებით იწყებს. ზოგჯერ გამობერილობა თვალითაც ჩანს. დიაგნოსტიკაში ექიმს ძალიან ეხმარება ე.წ. ხველის ფენომენი: ის ავადმყოფს სთხოვს, ჩაახველოს და ჩახველების დროს თითებით გრძნობს ორგანოების ბიძგს.
საოპერაციოში
თიაქარს ქირურგიულად მკურნალობენ. ოპერაციის მიზანი თიაქრის კარის დახურვა და იმგვარად გამაგრებაა, რომ პრობლემა აღარ გამეორდეს. ამ ოპერაციას თიაქარპლასტიკა ეწოდება. მისი მეტად მნიშვნელოვანი ეტაპია თიაქრის შიგთავსის სიცოცხლისუნარიანობის შეფასება, რადგან ქირურგის ტაქტიკა სწორედ ამაზეა დამოკიდებული.
ოპერაცია ასე მიმდინარეობს: უპირველეს ყოვლისა, ქირურგი მოძებნის თიაქრის პარკს და გამოყოფს ირგვლივ მდებარე ქსოვილებისგან, შემდეგ გახსნის მას (ეს ძალიან ფრთხილად, ორგანოების დაუზიანებლად უნდა მოხდეს) და აფასებს თიაქრის შიგთავსს. თუ ის ჯანსაღია, მუცლის ღრუში ჩააბრუნებენ, თიაქრის ყელს გაკერავენ და პარკს მოკვეთენ. სხვაგვარია ტაქტიკა, როცა თიაქრის შიგთავსი დაზიანებულია. ამ დროს საჭიროა მისი მოკვეთაც.
სამწუხაროდ, დათვალიერებით და გასინჯვით შეუძლებელია თიაქრის შიგთავსის სიცოცხლისუნარიანობის შეფასება. ეს უშუალოდ ოპერაციის დროს ხდება.
თიაქრის კარის დასახურავად სხვადასხვა პლასტიკურ მეთოდს მიმართავენ. იყენებენ როგორც საკუთარ ქსოვილებს, ისე სინთეზურ ბადეს. ბადე ამაგრებს მუცლის კედლის სუსტ ადგილს და ხელს უშლის თიაქრის ხელახალ განვითარებას. ეს მეტად ეფექტური საშუალებაა, თუმცა არსებობს მისი ინფიცირების რისკი, ამიტომ პაციენტებთან, რომლებთანაც ინფექციის განვითარებაა მოსალოდნელი, უპირატესობა საკუთარი ქსოვილებით პლასტიკას ენიჭება.
ოპერაცია შეიძლება ჩატარდეს როგორც ღია წესით, ისე ლაპარასკოპიულადაც. ოპერაციის ტიპი თიაქრის ზომაზე, პაციენტის ასაკზე, ჯანმრთელობის მდგომარეობასა და სამედიცინო ისტორიაზეა დამოკიდებული.
ლაპარასკოპიული მიდგომისას პოსტოპერაციული რეაბილიტაციის პერიოდი უფრო მსუბუქი და ხანმოკლეა, თუმცა ზოგ შემთხვევაში ღია ოპერაცია უალტერნატივო ვარიანტია.
ზოგჯერ ლოდინის ტაქტიტას მიმართავენ. ამ შემთხვევაში საჭიროა სიმპტომების ზედმიწევნითი კონტროლი, რომ გართულება არ გამოეპაროთ. გართულებებია თიაქრის ანთება, ფლეგმონა, ჩაჭედვა, კოპროსტაზი.
ახლა თიაქრის ყველაზე გავრცელებული ტიპები გავიცნოთ. აღსანიშნავია, რომ სხვადასხვა ლოკალიზაციის თიაქრების კლინიკური სურათი, დიაგნოსტიკის მეთოდები და მკურნალობის პრინციპები მსგავსია.
---------------
საზარდულის თიაქარი
საზარდულის თიაქარი მუცლის თიაქრის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა და თიაქრების შემთხვევათა 70%-ს შეადგენს.
საზარდულის არხი ირიბი არხია, რომელიც ზემოთან ქვემოთ, უკნიდან წინ, გარედან შიგნით მიემართება. მამაკაცებთან საზარდულის არხში სათესლე ბაგირაკი (თესლის გამომტანი სადინარი, სათესლე ჯირკვლის არტერია და ვენა, გამომტანი ლიმფური სადინარი და სათესლე ჯირკვლის ნერვული წნული) გაივლის, ქალებთან კი საშვილოსნოს მრგვალი იოგი.
საზარდულის თიაქარი უმეტესად ცალმხრივია, მარჯვენამხრივი. მისი განვითარება მოსალოდნელია:
* პროსტატექტომიის შემდეგ;
* საზარდულის თიაქრის ოჯახური ისტორიის დროს;
* შემაერთებელი ქსოვილის დაზიანებით მიმდინარე დაავადების დროს.
ასაკთან ერთად კუნთოვანი ტონუსი სუსტდება და თიაქარის განვითარების ალბათობაც იმატებს, ამიტომ საზარდულის თიაქარი ყველაზე მეტად 75-დან 80 წლამდეა გავრცელებული, თუმცა ხშირად გვხვდება ბავშვებთანაც, განსაკუთრებით – 5 წლამდე. თიაქარის განვითარების მაღალი ალბათობა აქვთ დღენაკლულებს. ბავშვებთან საზარდულის თიაქარის თითქმის ყველა შემთხვევა არხის თანდაყოლილი დეფექტის შედეგია.
საზოგადოდ, მამაკაცებს ამ ტიპის თიაქარი 8-10 ჯერ უფრო ხშირად ემართებათ. ამის მიზეზი საზარდულის მიდამოს ანატომიური თავისებურებებია.
რატომ იჩაგრებიან კაცები?
პრობლემის თავიდათავი ანატომიაა. სათესლე ჯირკვლები მუცლად ყოფნის პერიოდში ყალიბდება წელის მეორე-მესამე მალების დონეზე და თანდათან ქვემოთ და გარეთ მოცოცავს. მუცლის ღრუდან სათესლე პარკისკენ მათი გადაადგილება მკაცრად განსაზღვრული მარშრუტით ხდება. დაშვების დროს ჯირკვალი ითრევს პარიეტული პერიტონეუმის ფურცელს. ამ ფურცელს ბუდობრივი მორჩი ეწოდება. ბუდობრივი მორჩი სხვა სტრუქტურებსაც წაიყოლებს თან, რაც საზარდულის არხისა და სათესლე პარკის ჩამოყალიბებით სრულდება. ქრონოლოგიურად პროცესი ასე მიმდინარეობს: მუცლად ყოფნის მე-7 თვეს სათესლე ჯირკვალი გადის საზარდულის არხში, მე-8 თვეს აღწევს გარეთა რგოლს, მე-9 თვეს კი სათესლე პარკში ეშვება. დაბადების შემდეგ ბუდობრივი მორჩი ატროფიას განიცდის. თუ მისი დახშობა არ მოხდა, რჩება კავშირი სათესლე ჯირკვალსა და მუცლის ღრუს შორის, ეს კი თიაქარის განვითარებისთვის ხელსაყრელ პირობებს ქმნის.
ზემოთ აღწერილი პროცესი ე.წ. საზარდულის ირიბი თიაქრის განვითარებას აღწერს. არსებობს პირდაპირი თიაქარიც. ის შედარებით იშვიათად გვხვდება და ყოველთვის შეძენილია. საზარდულის პირდაპირი თიაქარი არასდროს ჩადის სათესლე პარკში. უმეტესად ორმხრივია და იშვიათად იჭედება. ქალებთან პირდაპირი თიაქარი არ გვხვდება.
ვეძებთ, ვავლენთ, ვმკურნალობთ
საზარდულის თიაქრის მთავარი ნიშნებია მოცულობითი წარმონაქმნი საზარდულის ან სათესლე პარკის მიდამოში, დისკომფორტი, ტკივილი, წვა საზარდულის მიდამოში. სიმპტომები მძიმდება დაჭიმვის, დახრის, ხველის, დიდხანს დგომის დროს, სუსტდება წოლისას, მოსვენებისას.
საზარდულის თიაქარი ხშირად მოძრაობს და პერიოდულად მუცლის კედლიდან გამოდის. საზარდულის თიაქრის შიგთავსი უმეტესად ბადექონი ან წვრილი ნაწლავის ნაწილია. ქალებთან შესაძლოა რეპროდუქციული სისტემის რომელიმე ორგანო, მაგალითად, საკვერცხე იყოს.
გამოკვლევის დროს ექიმი გულდასმით ათვალიერებს საზარდულის მიდამოს, სთხოვს პაციენტს ჩახველებას, ფეხზე დადგომას. თუ თიაქარს მიაგნო, უმეტესად მსუბუქი მასაჟით ჩააბრუნებს მუცლის ღრუში.
შესაძლოა, დიაგნოზის დასადასტურებლად საჭირო გახდეს ულტრაბგერითი გამოკვლევა, კომპიუტერული ტომოგრაფია, მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია. კვლევის ეს მეთოდები გართულებებსაც გამოავლენს.
საზარდულის თიაქრის დიაგნოსტიკა რთული არ არის, მაგრამ მსგავსი კლინიკური სურათით მიმდინარე სხვა დაავადებებიც არ უნდა დავივიწყოთ. უნდა მოხდეს დიფერენცირება საზარდულის არეში არსებული ლიპომისგან, სათესლე პარკის წყალმანკისგან,
საზარდულის მიდამოს აბსცესისგან, ლიმფადენიტისგან – საზარდულის ლიმფური კვანძების მწვავე ანთებისგან.
საზარდულის თიაქარს ქირურგიულად მკურნალობენ. ეს ბავშვებთან ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი ქირურგიული ჩარევაა.
ჩაჭედილი პრობლემა
მთავარი პრობლემა, რასაც საზარდულის თიაქარი გვიქადის, მისი ჩაჭედვაა. კლასიკური განმარტებით, საზარდულის ჩაჭედილი თიაქარი ეწოდება თიაქრის შიგთავსის ჩაჭედვას საზარდულის თიაქრის კარში, რასაც თიაქრის პარკში არსებული ორგანოების სისხლმომარაგების დარღვევა და განგრენა მოჰყვება.
საზარდულის ჩაჭედილი თიაქარი მეტად გავრცელებული მწვავე პრობლემაა და მოსახლეობის 5-8%-თან გვხვდება. ის სიხშირით მესამე ადგილზეა მწვავე აპენციდიტისა და მწვავე ქოლეცისტიტის შემდეგ. ჩაჭედილი თიაქრის წილად მოდის თიაქრების 50-65%, რაც საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია.
კლინიკურად საზარდულის ჩაჭედილი თიაქარი შემდეგნაირად ვლინდება: ჩაჭედვის მიდამოში უეცრად ვითარდება ძლიერი ტკივილი, მტკივნეულია შეხებაც. თიაქარი დიდდება, იჭიმება, მკვრივდება. ხველის დროს ბიძგის ტალღა აღარ შეინიშნება, თიაქრის ჩასწორება შეუძლებელი ხდება.
ადგილობრივ სიმპტომებს ერთვის ზოგადიც: ტაქიკარდია, ზოგადი ინტოქსიკაცია, ანთებისთვის დამახასიათებელი ცვლილებები სისხლში...
კლინიკური სურათი დამოკიდებულია იმაზეც, რომელი ორგანო ჩაიჭედება. მაგალითად, წვრილი ან მსხვილი ნაწლავის ჩაჭედვისას ნაწლავთა მწვავე გაუვალობის ნიშნები ვლინდება, შარდის ბუშტის ჩაჭედვისას – დიზურილი მოვლენები.
არ გადადო!
ჩაჭედვა სასწრაფო ჩარევას მოითხოვს, ვინაიდან მეტად მძიმე გართულებები ახასიათებს – ჩაჭედილი ორგანოს ნეკროზი, ნაწლავთა მწვავე გაუვალობა, პერიტონიტი, თიაქრის პარკის ფლეგმონა (ჩირქოვანი ანთება). ჩაჭედვისთვის დამახასიათებელი ნიშნების გამოვლენისთანავე ექიმს უნდა მიმართოთ. დროის დაკარგვა არ შეიძლება!
არ სცადოთ ჩაჭედილი თიაქარის ხელით ჩაბრუნება!
მკურნალობა ქირურგიულია. მის შესახებ უკვე ვისაუბრეთ. არ არის გამორიცხული, ჩაჭედილი თიაქარი თავისთავად ჩასწორდეს, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც კი პრობლემა აღმოფხვრილად არ მიიჩნევა – 24 საათის განმავლობაში აკვირდებიან მდგომარეობის დინამიკას.
განსაკუთრებულ ყურადღებას მოითხოვს პერიტონეალური მოვლენები. თუ ჩასწორება უშუალოდ ოპერაციის დროს მოხდა, მუცელს მაინც გაკვეთენ და ჩაჭედილი ორგანოს მდგომარეობას აფასებენ.
ამრიგად, საზარდულის თიაქარის მკურნალობის ალგორითმი ასეთია: თუ ჩივილები მინიმალურია ან საერთოდ არ შეინიშნება, შეიძლება ლოდინის ტაქტიკის არჩევა და მდგომარეობის დინამიკაზე დაკვირვება. კლინიკურად გამოვლენილი თიაქარი გეგმური ოპერაციის ჩვენებაა, ჩაჭედილი კი სასწრაფო ოპერაციას მოითხოვს.
-----------
ქალური მხარე
ბარძაყის თიაქარი კი ქალების ხვედრია. ამ დროს მუცლის ღრუს ორგანოები ბარძაყის არხით ცდილობენ გარეთ გამოსვლას. ბარძაყის თიაქარი ყოველთვის შეძენილია. კლინიკურად ვლინდება ტკივილით, რომელიც ფიზიკური დატვირთვისას ძლიერდება. ბარძაყის არეში შეინიშნება მოცულობითი წარმონაქმნი, რომელიც მუცლის ღრუში ბრუნდება. ბარძაყის თიაქარი, წესისამებრ, ნაკლებ მასშტაბებს აღწევს, ამიტომ ზოგჯერ ვერც კი გრძნობენ მის არსებობას და დაავადების პირველივე კლინიკური გამოვლენა მისი ჩაჭედვაა. ბარძაყის თიაქრის მკურნალობაც ქირურგიულია.
ცენტრალური პრობლემა
თუ თიაქრის გამობერილობა ჭიპის არეშია, საქმე გვაქვს ჭიპის თიაქართან. ჭიპის თიაქარი ხშირად გვხვდება ექვს თვემდე ასაკის ბავშვებთან. თიაქრის ზომა 1-დან 5 სმ-მდე მერყეობს. თიაქარი რბილია, ჭიპიდან გამოდის, განსაკუთრებით მკვეთრად გამოიბურცება ტირილის, დაჭიმვის, ჯდომის დროს, წოლისა და მოსვენებისას კი ქრება. მასზე ცუდ გავლენას ახდენს შეკრულობა, ტირილი, აირების დაგროვება (მუცლის ღრუში წნევის მომატება).
ჭიპის თიაქარი, წესისამებრ, უმტკივნეულოა. იშვიათად პრობლემას დაუნის სინდრომთან აქვს კავშირი.
ჭიპის თიაქარი, სხვა თიაქრებისგან განსხვავებით, უმეტესად თავისთავად ხორცდება და ერთი წლის ასაკისთვის დაავადება, წესისამებრ, უკვალოდ ქრება. აქვე გეტყვით, რომ ჭიპის თიაქარის მართვის ხალხური მეთოდები წარსულს ჩაბარდა – გაუმართლებელია ჭიპზე მონეტის დაკვრა, ჭიპის გადახვევა. ამ არასწორმა პრაქტიკამ პრობლემის მოგვარების მაგივრად შესაძლოა ახალი თავსატეხი გაგვიჩინოს.
თუ თიაქარი 3-4 წლამდე არ შეხორცდა ან ჩაიჭედა, ოპერაცია ტარდება.
---------
ეპიგასტრიუმის თიაქარი
ეს იგივე თეთრი ხაზის თიაქარია. იშვიათია და მამაკაცებთან სამჯერ უფრო ხშირად გვხვდება. ეპიგასტრიუმის თიაქრის ჩამოყალიბებას ამ მიდამოს ანატომიური თავისებურებები უწყობს ხელს. საქმე ის არის, რომ თეთრი ხაზი იქმნება მუცლის მარჯვენა და მარცხენა ნახევრის კუნთების აპონევროზული ბოჭკოების (მყესების) გადაჯვარედინებით. გადაჯვარედინებისას მათ შორის რჩება რომბისებრი ნაპრალები, რომლებიც მუცლის პრესის დაჭიმვისას ფართოვდება. სწორედ ამ ნაპრალებიდან გამოდის თიაქრის შიგთავსი. თეთრი ხაზის თიაქარს ეპიგასტრიუმის მიდამოში განვითარებული ტკივილითა და გამობერილობით ამოვიცნობთ. ზოგჯერ ტკივილი ჭამის შემდეგ იმატებს. სხვათა შორის, კლინიკური სურათი წყლულოვანი დაავადებისას ჰგავს, ამიტომ წყლულოვანი დაავადების დიფერენციალური დიაგნოსტიკის დროს ეპიგასტრიუმის თიაქარიც უნდა გამოირიცხოს.
თეთრი ხაზის თიაქარი, ჭიპის თიაქრისგან განსხვავებით, თავისთავად არ ხორცდება. მისი ოპერაციული მკურნალობა აუცილებელია.
--------
ოპერაციის შემდგომი თიაქარი
როგორც ითქვა, ის მუცლის ღრუს ორგანოებზე ჩატარებული ოპერაციის შემდეგ ვითარდება. ამ შემთხვევაში მუცლის ღრუს ორგანოები ნაწიბურიდან ცდილობენ გარეთ გამოსვლას. ამის მიზეზი შესაძლოა იყოს ორსულობა, ქსოვილების ცუდი რეგენერაცია, ჭრილობის დაჩირქება. ქირურგის ხარვეზი ან არასწორი ქცევა ოპერაციის შემდგომ პერიოდში – ძლიერი ფიზიკური დატვირთვა, სიმძიმეების აწევა, შეკრულობა... პოსტოპერაციული თიაქარი ზოგჯერ ძალიან დიდი ზომისაა. მის სამკურნალოდ კიდევ ერთხელ მოგიწევთ ქირურგის მაგიდაზე დაწოლა.
თიაქრის ეს სახესხვაობა არც ჭიპს უცვლის ფორმას, არც ეპიგასტრიუმს, არც საზარდულს. მას ვერც დათვალიერებით აღმოაჩენთ, ვერც შეხებით, მაგრამ ორგანიზმში ჩახედვა რომ შეგეძლოთ, დაინახავდით ფესვებს მოწყვეტილ, უჩვეულო ადგილას გადაცოცებულ კუჭს, რომელსაც აქ მეტად უცნაური ფორმა მიუღია. იქვე არიან დაუპატიჟებელი სტუმრის სიახლოვით შეწუხებული სხვა ორგანოებიც. პაციენტს კი ამ ყველაფრის დასანახად არც მგრძნობიარე აპარატურა სჭირდება და არც ჯადოსნური ხელსაწყო – სხეულში მოგიზგიზე ხანძარი პრობლემის არსებობის უტყუარ დასტურს აძლევს.
ეს დიაფრაგმის საყლაპავის ხვრელის თიაქარია.
კვლავ ტერმინების შესახებ
თუ ყური მოგიკრავთ ტერმინებისთვის “დიაფრაგმის თიაქარი”, “საყლაპავის თიაქარი”, “კუჭის თიაქარი”, – იცოდეთ, რომ საქმე ერთსა და იმავე დაავადებას ეხება. საკითხის არსში უკეთ გასარკვევად ანატომია გავიხსენოთ: დიაფრაგმა გუმბათისებური კუნთია, რომელიც გულმკერდის ღრუს ორგანოებს მუცლის ღრუს ორგანოებისგან გამოყოფს. საყლაპავი მილი ზედა სართულზე ხვდება, კუჭი – ქვედაზე. სართულებს შორის კავშირის შენარჩუნება აუცილებელია. ამისთვის დიაფრაგმის კუნთში რამდენიმე ხვრელია, რომლებშიც აორტა, ქვედა ღრუ ვენა და საყლაპავი გაივლის. სწორედ ხვრელიდან გამოსვლის შემდეგ უერთდება საყლაპავი მილი კუჭს. მიზეზთა გამო კუჭმა შესაძლოა ზემოთ ამოიწიოს და საყლაპავის ხვრელის გავლით გულმკერდის ღრუში ამოყოს თავი. სწორედ ეს არის დიაფრაგმის საყლაპავის ხვრელის თიაქარი.
რა და როგორ
დიაფრაგმის საყლაპავის ხვრელის თიაქარი ორგვარია – დაცურებული ან პარაეზოფაგური.
დაცურებული თიაქრის დროს კუჭი საყლაპავითურთ ზემოთ მიცოცავს. ამ დროს კუჭის კარდიული (ზედა) ნაწილი საყლაპავის ხვრელის ზემოთ აღმოჩნდება. დაცურებულ თიაქარს აქსიალურ თიაქარსაც უწოდებენ. საყლაპავის ხვრელის თიაქრების უმეტესობა სწორედ ასეთია.
პარაეზოფაგური თიაქარი უფრო იშვიათი, მაგრამ უფრო საშიშია. ამ დროს საყლაპავი მილი და კუჭის კარდიული ნაწილი თავის ადგილას რჩება, მაგრამ საყლაპავის ხვრელში ძვრება კუჭის ფუძე ან დიდი სიმრუდე და საყლაპავის გვერდით იდევს ადგილს. ამიტომაც ეწოდება თიაქრის ამ ფორმას პარაეზოფაგური – საყლაპავთან ახლოს მდებარე. ეს მდგომარეობა შესაძლოა კუჭის შევიწროებისა და სისხლის მიწოდების დარღვევის მიზეზად იქცეს, ამიტომ გაცილებით საყურადღებოა და, წესისამებრ, ქირურგიულად იმართება.
რა აჩენს
დაავადების უშუალო მიზეზი უცნობია. თიაქარის ჩამოყალიბებას ხელს უწყობს სხეულის ანატომიური თავისებურება – საყლაპავის ხვრელი ზოგჯერ ჩვეულებრივზე ფართოა, მუცლის ღრუში წნევის მატება ორსულობის, სიმსუქნის, ხველების, მძიმე საგნების აწევის, შეკრულობის გამო. შესაძლოა, თიაქარი დიაფრაგმის ტრავმის შედეგადაც ჩამოყალიბდეს. დაავადება უმეტესად ჭარბწონიან ქალებთან გვხვდება 50 წლიდან.
როგორ ამოვიცნოთ
საყლაპავის ხვრელის თიაქარი ზოგჯერ წლობით რჩება შეუმჩნეველი, ზოგჯერ კი სიმპტომები იმდენად მწირი და არასპეციფიკურია, რომ პაციენტი ექიმთან მისვლას არ ჩქარობს. კლინიკურად მანიფესტირებული დაავადებისთვის დამახასიათებელია:
* გულძმარვა. ის გასტროეზოფაგური რეფლუქსის (კუჭის მჟავე შიგთავსის საყლაპავში ამოსვლის) შედეგია. საყლაპავი მილი სათანადოდ არ არის აღჭურვილი მარილმჟავას ზემოქმედებისგან თავის დასაცავად, ამიტომ რეფლუქსის დროს მისი ლორწოვანი გარსი ადვილად ზიანდება და წვის უსიამოვნო შეგრძნება წარმოიშობა. გულძმარვა საყლაპავის ხვრელის თიაქრის ერთ-ერთი მთავარი სიმპტომია, თანაც მეტისმეტად შემაწუხებელი. პაციენტს ძილიც კი ნახევრად მჯდომარეს უწევს, გულძმარვის გაძლიერების შიშით უარს ამბობს ჭამაზე (თუმცა უნდა ითქვას, რომ გულძმარვის შიმშილიც უწევს პროვოცირებას), იღებს უამრავ სოდას... ხშირად სწორედ გულძმარვის გამო მიმართავენ ექიმს, როგორც წესი, ხანგრძლივი თვითმკურნალობის, ნაცნობ-მეგობრების რჩევით ჩატარებული უშედეგო მკურნალობის შემდეგ.
* ტკივილი გულმკერდის არეში. ტკივილი მკერდის ძვლის უკან იგრძნობა, ზოგჯერ შეტევითი ხასიათი აქვს და სტენოკარდიას მოგვაგონებს. ძლიერდება ფიზიკური დატვირთვის შემდეგ, ჭამის შემდეგ, წოლის დროს, ამიტომ კარდიოლოგიური დაავადების დიაგნოზის დასასმელად თიაქარიც უნდა გამოვრიცხოთ და პირიქით.
* დისპეფსიური მოვლენები. საჭმლის მონელების დარღვევის გამომხატველი სიმპტომები: ბოყინი, სლოკინი, სიმძიმის შეგრძნება მკერდის ძვლის უკან, შებერილობა, ღებინება, – ხშირად ახლავს თან საყლაპავის ხვრელის თიაქარს.
* ყლაპვის გაძნელება, დისფაგია. პაციენტი იძულებულია, ყოველ ლუკმას წყალი დააყოლოს. განსაკუთრებით ჭირს პირველი ლუკმების გადაყლაპვა, მეტადრე – თუ საკვები მყარია.
* პარაეზოფაგური ნიშნები. ლარინგიტი, ფარინგიტი, ტონზილიტი, ქრონიკული ხველა, სუნთქვის გაძნელება, პირწყალი უმეტესად დაავადების შორს წასულ ფორმას ახასიათებს. მათი მთავარი მიზეზი კუჭის მჟავე შიგთავსის უკუდენაა.
ზუსტი დიაგნოზი
დაავადების დიგანოსტიკა რთული არ არის. ეჭვი კლინიკური ნიშნების საფუძველზე მიაქვთ, თუმცა მხოლოდ სიმპტომების მიხედვით ზუსტი დიაგნოზის დასმა შეუძლებელია. ამაში ინსტრუმენტული კვლევები გვეხმარება. უპირველეს ყოვლისა – რენტგენოლოგიური გამოკვლევა ბარიუმის სულფატით. პაციენტი სვამს სპეციალურ რენტგენოკონტრასტულ სითხეს, რომელიც ექიმს საშუალებას აძლევს, რენტგენოლოგიურად არაკონტრასტული უბნები დაინახოს და დააკვირდეს ფაფის გადაადგილებას საყლაპავიდან კუჭისკენ. ჩანს დიაფრაგმის ზემოთ ამოსული კუჭი და მისი შიგთავსის საყლაპავში ასვლა.
დიაგნოსტიკის შეუცვლელი მეთოდია ენდოსკოპიური გამოკვლევა. ექიმი გრძელ მილს, ენდოსკოპს, პირის ღრუში ათავსებს და ნელ–ნელა უშვებს საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში. მილის ბოლოზე დამონტაჟებული კამერა ტრაქტის შიგნით არსებულ სურათს გვაჩვენებს. ექიმი ეტაპობრივად ათვალიერებს საყლაპავი მილისა და კუჭის ლორწოვანს. ზოგჯერ გამოკვლევის მომენტში ჩანს, როგორ ამოდის კუჭის შიგთავსი საყლაპავ მილში. კვლევის ეს მეთოდი სხვა მხრივაც მნიშვნელოვანია. საქმე ის არის, რომ თიაქარი აღიზიანებს და აზიანებს ლორწოვანს, ენდოსკოპიური გამოკვლევის დროს კი ზედმიწევნით ფასდება საყლაპავისა და კუჭის ლორწოვანი გარსის მდგომარეობა, გართულებების არსებობა–არარსებობა და დაავადების ხარისხი.
შესაძლოა, საჭირო გახდეს მანომეტრიაც. საყლაპავში ამ დროსაც მილს ათავსებენ, რომელიც ყლაპვის დროს არსებულ წნევას ზომავს.
საჭიროებისამებრ, ექიმი სხვა კვლევებსაც დაგინიშნავთ.
მკურნალობა
დიაფრაგმის საყლაპავის ხვრელის თიაქარს სხვადასხვანაირად მკურნალობენ. თუ დაავადება დისკომფორტს არ იწვევს, მკურნალობა შესაძლოა არც ჩატარდეს, კლინიკურად გამოვლენილი თიაქრის მკურნალობის მთავარი მიზანი კი სიმპტომების შემსბუქება და თიაქრის გამომწვევი ფაქტორების აღკვეთაა. რეფლუქსის სამკურნალოდ ექიმი გამოწერს ანტაციდებს, პროტონული ტუმბოს ინჰიბიტორებს, ჰ2 რეცეპტორების ბლოკატორებს. ეს წამლები მჟავიანობის დაქვეითებას, საყლაპავის სფინქტერის გაძლიერებას უწყობს ხელს. მკურნალობის პარალელურად აუცილებელია ცხოვრების წესის შეცვლა. სხვაგვარად თერაპია ეფექტური ვერ იქნება.
ერიდეთ მჟავე საკვებს: მწნილებს, საწებლებს; ასევე – ცხიმიან და შემწვარ საკვებს, ძმარს, ალკოჰოლს, შოკოლადს, კოფეინს, გაზიან სასმელებს.
* იკვებეთ მცირე ულუფებით და ხშირად.
* შეინარჩუნეთ ჯანსაღი წონა.
* არ მოწიოთ.
* ნუ ჩაიცვამთ მოჭერილ ტანსაცმელს, მაგრად ნუ მოიჭერთ ქამარს.
* საკვების მიღებისთანავე არ დაწვეთ, მაგრამ არც ივარჯიშოთ.
* წოლის დროს თავი მაღალ სასთუმალზე დადეთ.
დაცურებული თიაქარი უმეტესად კონსერვატიული მეთოდებით იმართება. მეტიც: ზოგჯერ მდგომარეობას წონის კორექცია და ჯანსაღი კვების დაწყებაც შველის.
მედიკამენტური თერაპიის უეფექტობისა და დიდი ზომის თიაქრის არსებობის (განსაკუთრებით – პარაეზოფაგურის) დროს ოპერაცია ინიშნება. ის უმეტესად ლაპარასკოპიული წესით ტარდება.
ოპერაციას, რომელსაც დიაფრაგმის საყლაპავის ხვრელის თიაქრის დროს ატარებენ, ფუნდოპლიკაცია ეწოდება. არსებობს მისი რამდენიმე ვარიაცია, თუმცა პრინციპი ერთია – ქირურგი კუჭის ფუნდალურ ნაწილს (ფსკერს) საყლაპავს შემოაკერებს. ამგვარად ხდება კუჭის ფიქსაცია. გარდა ამისა, ავიწროებენ დიაფრაგმის ხვრელსაც. ასე რომ, კუჭს ზემოთ ასასვლელად აღარც შესაძლებლობა რჩება და აღარც ადგილი.
ოპერაციის შემდეგ ჩივილები ქრება, მაგრამ თუ გულძმარვამ საყლაპავის ლორწოვანი დააზიანა და ეროზიები ან წყლულები გააჩინა, ოპერაცია საკმარისი არ იქნება. მდგომარეობის პერიოდული მონიტორინგი ოპერაციის შემდეგაც მოგიწევთ. აუცილებელია ცხოვრების წესის შეცვლა. თუ თიაქრის გამომწვევის ფაქტორები უცვლელი დარჩა, მისი გამეორებაა მოსალოდნელი, ამიტომ წონის კორექცია, ჯანსაღი კვება, შებერილობის აღკვეთა უცვლელი რეკომენდაციებია თიაქრის მკურნალობისა და პრევენციისთვის. შესაძლოა, წამლების მიღებაც დაგჭირდეთ. არცთუ იშვიათია რეციდივი, განსაკუთრებით – თუ ოპერაციის შემდეგ სიმძიმეებს ეტანებით ან არ მისდევთ ცხოვრების ჯანსაღ წესს. მკურნალობის გეგმა რეციდივის შემთხვევაშიც ისეთივეა: კონსერვატიული თერაპია, მისი უეფექტობისას კი – ქირურგია.
თიაქრის ეს ფორმა ხერხემალს აზიანებს, ზოგჯერ – ისე ძლიერ, რომ ადამიანი შენატრის ოთხფეხა მეგობრებს, რომლებსაც ეს პრობლემა არასოდეს შეაწუხებთ. რას ვიზამთ, წელში გამართულ სიარულს თავისი საფასური აქვს. მაგალითად, ხერხემლის მალათაშუა
დისკოს თიაქარი. საბედნიეროდ, ამ დაავადების მძიმე ფორმები იშვიათია. მეტიც – თიაქარი ხშირად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს. თუმცა, მოდი, დავიწყოთ თავიდან.
პრობლემის არსი
ხერხემალი მალებისგან შედგება. მალები მცირე ზომის ძვლოვანი სტრუქტურებია, რომლებიც ერთმანეთზეა დაწყობილი და წარმოქმნის ხერხემლის სვეტს – ძვლოვან კარკასს, რომელშიც ზურგის ტვინი გაივლის. სწორედ ხერხემალი იცავს ზურგის ტვინს ათასგვარი საფრთხისგან და, როგორც უკვე ვთქვი, ჩვენს გამართულ სიარულსა და დგომასაც უზრუნველყოფს. საბედნიეროდ, მალები ერთმანეთს უშუალოდ არ ეხება, თორემ მოძრაობა შეუძლებელი ან ძალიან მტკივნეული იქნებოდა. ამ უხერხულობას თავიდან გვაცილებს მალებს შორის მოთავსებული დისკოები, რომლებიც ამორტიზატორების როლს ასრულებს.
დისკო ორი კომპონენტისგან შედგება: შუაში რბილი, გელისმაგვარი სტრუქტურაა მოთავსებული, რომელსაც მაგარი ფიბროზული რგოლი აკრავს გარს. მალათაშუა დისკოს თიაქარი ყალიბდება, როდესაც ფიბროზული კაფსულის მთლიანობა ირღვევა და პულპოზური ბირთვი კაფსულის შრეებს შორის აღწევს, ზოგჯერ კი მთლიანად გარეთ გამოდის.
მალების ახლოს გაივლის სპინალური ნერვები – ერთგვარი ელექტროსადენები, რომლებიც ზურგის ტვინსა და სხეულის სხვა სტრუქტურებს შორის ინფორმაციის გაცვლა-გამოცვლას უზრუნველყოფს. ზურგის ტვინიდან გამომავალი ნერვები მალათაშუა ხვრელში გაივლის, ამიტომ მალებისა და მალათაშუა დისკოს სტრუქტურული ცვლილებები მათზეც ახდენს გავლენას. თიაქარიც ხშირად აწვება ამა თუ იმ ნერვს. დაავადების კლინიკური სურათი სწორედ იიმაზეა დამოკიდებული, რომელი ნერვი მოხვდება სახიფათო ზონაში.
ხერხემლის თიაქრის განვითარება ხერხემლის ნებისმიერ უბანშია მოსალოდნელი, თუმცა ყველაზე ხშირად ის წელის მიდამოში იჩენს თავს. რა გასაკვირია – სიარულის, დგომისა თუ ჯდომის დროს ყველაზე დიდი დატვირთვა ხომ წელის მალებს ადგება. სტატისტიკური მონაცემებით, მალათაშუა დისკოს თიაქარი წელის ტკივილის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მიზეზია. თავად წელის ტკივილს კი ამა თუ იმ ასაკში მოსახლეობის 60-80% უჩივის.
ამოვიცნოთ თიაქარი
წესისამებრ, პროცესი სხეულის ცალ მხარეს ითრევს, შესაბამისად, სიმპტომებიც ცალმხრივია. დაავადების გამოვლენა უდიდესწილად პათოლოგიური პროცესის ლოკალიზაციაზეა დამოკიდებული. ზოგადი სიმპტომებია:
* ტკივილი. ხერხემლის ტკივილი უმეტესად დაავადების პირველი ნიშანია. თუ თიაქარი წელის მალების დონეზეა, ტკივილს იგრძნობთ დუნდულას, მენჯისა და წვივის მიდამოშიც. არც ის არის გამორიცხული, ტკივილმა ტერფამდე ჩააღწიოს. კისრის მიდამოში არსებულ თიაქარს კი მხრებისა და ხელების ტკივილი ახასიათებს. ტკივილი უმეტესად მწვავე და მწველია, ზოგჯერ – მეტისმეტად ძლიერი. მტკივნეულია მოძრაობა, დახრა, გადაბრუნება, ადამიანს უჭირს დიდხანს დგომა, წოლა, სიარული. ტკივილი შესაძლოა რამდენიმე დღე გაგრძელდეს, მერე კი უკუგანვითარდეს, თუმცა ეს განკურნებას არ ნიშნავს – განსაზღვრული ხნის შემდეგ ავადმყოფობა ისევ შეგახსენებთ თავს.
* დაბუჟება. ბუჟდება უბანი, რომელიც პროცესში ჩართული ნერვის საინერვაციო ზონაშია. წელის თიაქრის დროს ეს, წესისამებრ, ფეხია (ზოგჯერ – მხოლოდ ტერფი).
* კუნთოვანი სისუსტე. სუსტდება კუნთები, რომელთა ინერვაციაც დაზიანებული ნერვის მეშვეობით ხდება. ეს იწვევს წონასწორობის დარღვევას; ავადმყოფს უჭირს საგნების ხელში დაჭერა, კიდურების ამოძრავება, შემცირებული აქვს კუნთოვანი ძალა.
* შარდის ბუშტსა და ნაწლავებზე კონტროლის დაკარგვა. ხერხემლის თიაქრის ამ სიმპტომს რაშის კუდს უწოდებენ. ის სპინალური ნერვის ფესვების კომპრესიით არის გამოწვეული და გადაუდებელ სამედიდიცინო ჩარევას მოითხოვს. საბედნიეროდ, ძალიან იშვიათია.
ვის ემუქრება
მალათაშუა დისკოს თიაქარი უმეტესად ხერხემლის ფიზიოლოგიური დაბერების, ცვეთის შედეგია. დისკო დიდი რაოდენობით წყალს შეიცავს. ასაკთან ერთად წყლის შემცველობა იკლებს. შედეგად მალათაშუა დისკო დრეკადობას კარგავს, ჯდება, დისკოებს შორის სივრცე კი ვიწროვდება. დეგენერაციული ცვლილებები თიაქრის განვითარების ალბათობას ზრდის. გაუწყლოებულ მალებში თიაქარი შესაძლოა უმნიშვნელო გაჭიმვის, გადატრიალების ან უბრალოდ უხერხული მოძრაობის შედეგადაც კი განვითარდეს.
მალათაშუა დისკოს თიაქრისგან არც ახალგაზრდები არიან დაზღვეულნი. განსაკუთრებით – რისკის ფაქტორების არსებობისას.
ეს ფაქტორებია:
* ჭარბი წონა – ზედმეტი კილოგრამები ხერხემალზე დამატებით ზეწოლას იწვევს. განსაკუთრებით დიდია დატვირთვა წელის მალებზე, რასაც საბოლოოდ თიაქართან მივყავართ;
* ფიზიკური დატვირთვა – განსაზღვრული ტიპის აქტივობა, მძიმე შრომა თიაქრის განვითარების ალბათობას ზრდის. იცოდით, რომ მძიმე საგნების აწევასაც თავისი წესი აქვს? ზურგი გამართული უნდა გქონდეთ, ფეხები – მუხლებში მოხრილი, რომ ძალა ზურგის კი არა, ფეხის კუნთებს დაადგეს. საგანი კი, სასურველია, ორივე ხელით ასწიოთ;
* მჯდომარე ცხოვრების წესი – განსაკუთრებული სიფრთხილე მძღოლებს მართებთ. საზოგადოდ, ადინამია ზურგის კუნთების მოდუნებას იწვევს, რაც ხერხემლის პრობლემებს უდებს სათავეს. მძღოლების ხერხემალზე კი უარყოფითად მოქმედებს მანქანის ძრავის ვიბრაციაც;
* მოწევა – თამბაქოს გამო მალათაშუა დისკოებს ნაკლები ჟანგბადი მიეწოდება. ეს დეგენერაციულ პროცესებს აჩქარებს და ხელსაყრელ პირობებს ქმნის თიაქრის განვითარებისთვის;
* მამრობითი სქესი – მალათაშუა დისკოს თიაქარი უფრო ხშირად მამაკაცებთან გვხვდება.
დიაგნოსტიკა
დაავადების დიაგნოსტიკისთვის, უპირველეს ყოვლისა, ექიმის კონსულტაცია დაგჭირდებათ. ექიმი ნევროლოგიურ გამოკვლევას ჩაგიტარებთ. ეს მას საშუალებას მისცემს, შეაფასოს კუნთოვანი ძალა, მგრძნობელობა, რეფლექსების არსებობა-არარსებობა (ნერვის ფესვის მიჭყლეტის დროს ზოგჯერ ნერვული რეფლექსები ქრება).
მალათაშუა დისკოს თიაქრის დიაგნოსტიკის მეტად ეფექტური საშუალებაა ე.წ. აწეული ფეხის ტესტი: პაციენტი წევს ზურგზე, ექიმი კი ფრთხილად აწევინებს ზემოთ მტკივან ფეხს. ფეხი მენჯ-ბარძაყის სახსარში მოხრილია, მუხლის სახსარში კი გაშლილი. ტესტი დადებითად ითვლება, როცა ტკივილი იჩანს თავს კიდურის 30-70 გრადუსით აწევისას.
თუმცა გასინჯვა დიაგნოზის დასასმელად არ კმარა – ამისთვის მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის ჩატარება მოგიწევთ. ის თიაქართან ერთად დაზიანებული ნერვების გამოვლენაშიც გვეხმარება და პათოლოგიის სიმძიმის ხარისხზეც ფასეულ ინფორმაციას გვაწვდის.
მკურნალობა
დაავადების საწყის ეტაპზე მკურნალობა
არაქირურგიულია. მისი მიზანი ტკივილის შემცირებაა. ამისთვის ინიშნება ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები: იბუპროფენი, ნაპროქსენი. განსაზღვრულ შემთხვევებში ეფექტურია ფიზიოთერაპიაც – სპეციალური ვარჯიშები კუნთების გამაგრებას და გაჯანსაღებას უწყობს ხელს.
შესაძლოა, საჭირო გახდეს სტეროიდების ეპიდურალური ინექცია. წამალი სპინალური ნერვის ირგვლივ არსებულ სივრცეში შეჰყავთ. მისი ზემოქმედების შედეგად ანთებითი პროცესი შედარებით ცხრება, შესაბამისად, ტკივილიც იკლებს. არსებობს სარწმუნო მტკიცებულებები, რომ ეპიდურალური ინექცია წარმატებით ახერხებს ტკივილის კუპირებას იქ, სადაც არაქირურგიული მკურნალობის სხვა მეთოდები 6 კვირაზე მეტი ხნის განმავლობაში უშედეგოა.
ძლიერი ტკივილის დროს შვებას მოგგვრით ერთი-ორი დღე წოლა, ოღონდ არ გადააჭარბოთ – როგორც კი მდგომარეობა გამოსწორდება, აუცილებლად დაუბრუნდით ცხოვრების ადრინდელ რეჟიმს. გახსოვდეთ, ზომიერი ფიზიკური აქტიურობა ხერხემლის ჯანმრთელობის საფუძველია.
თუ თიაქარი გაქვთ, ეცადეთ, ხშირ-ხშირად დაისვენოთ, ერიდეთ დიდხანს ჯდომას, იმუშავეთ ფრთხილად, განსაკუთრებით მაშინ, თუ დახრა, წამოდგომა, მძიმე საგნების აწევა გიწევთ.
ქირურგიული მკურნალობა
შესაძლოა, მალათაშუა დისკოს თიაქარი თავისთავადაც უკუგანვითარდეს. რა იწვევს სპონტანურ განკურნებას, ჯერჯერობით დაუდგენელია.
მალათაშუა დისკოს თიაქარის მქონე პაციენტთა მცირე ნაწილს კი ოპერაცია სჭირდება. ის ინიშნება, თუ არაქირურგიულმა მანიპულაციებმა შედეგი ვერ გამოიღო ან განვითარდა ძლიერი კუნთოვანი სისუსტე, ავადმყოფს უჭირს სიარული, ვეღარ ახერხებს ნაწლავებისა და შარდის ბუშტის მოქმედების კონტროლს.
ქირურგიული მკურნალობის ყველაზე ეფექტური და, ამასთან, დამზოგველი მეთოდი ენდოსკოპიური მიკროდისკექტომიაა: აკეთებენ მცირე განაკვეთს დისკოს მიდამოში და დაზიანებულ დისკს ამოკვეთენ. ოპერაცია ნაკლებტრავმულია, პაციენტი მალევე (ზოგჯერ – რამდენიმე საათში) ეწერება ბინაზე. არსებობს ქირურგიული ჩარევის უფრო მასშტაბური ფორმაც – სტანდარტული დისკექტომია. მას, წესისამებრ, მაშინ მიმართავენ, როდესაც თიაქარი რამდენიმე ადგილასაა.
ორივე ტიპის მკურნალობის ფონზე თიაქრის რეციდივის შანსი 5-10%-ია. არაქირურგიულ მკურნალობას ის ნაკლი აქვს, რომ შესაძლოა, ბევრი დრო დახარჯოთ და ნაკლები შედეგი მიიღოთ, ამიტომ ლოდინის ვადა გონივრული უნდა იყოს.
რისკი ოპერაციასაც ახლავს თან, მაგალითად, ნერვის ტრავმისა, ინფექციისა, ჰემატომის გაჩენისა, თუმცა, საერთო ჯამში, ის საკმაოდ შედეგიანია.
მოამზადა გვანცა გოგოლაძემ
