ანტენატალური დიაგნოსტიკა

ანტენატალური მეთვალყურეობის შესახებ”ავერსის კლინიკის” გინეკოლოგიური კოორდინატორი მარინა მაჩაიძე გვესაუბრება.
– ქალბატონო მარინა, როდის იწყება და რა ფარგლებში ხორციელდება ანტენატალური მეთვალყურეობა?
– თუ ორსულობა წინასწარ არის დაგეგმილი, სასურველია, ქალმა პროფილაქტიკური გამოკვლევისთვის ექიმს დაორსულებამდე სამი თვით ადრე მიაკითხოს, რათა გამოირიცხოს ინფექციები, რომლებიც ნაყოფს აზიანებს. ჩვენში ორსულობა უმეტესად დაუგეგმავად ხდება, ამიტომ გართულებათა თავიდან ასაცილებლად ჯობს ქალი ექიმთან ორსულობის მეოთხე-მეხუთე კვირასვე მივიდეს. საზოგადოდ, პირველი ვიზიტი უნდა შედგეს არა უგვიანეს მეცამეტე კვირისა.
ეროვნულ გაიდლაინში მკაცრად არის მითითებული, რომ ორსულობის დროს ექიმმა მხოლოდ სამეცნიერო მტკიცებულებებზე დაყრდნობით უნდა იმოქმედოს და არა კერძო გამოცდილებითა და შთაბეჭდილებებით. კერძოდ, ნებისმიერ სამედიცინო ჩარევას უნდა ჰქონდეს მკაცრი ჩვენება და, რაც მთავარია, დამტკიცებული უნდა იყოს ამ ჩარევის დადებითი გავლენა ორსულობის გამოსავალზე. მაგალითად, ორსულის საშოსმხრივი გასინჯვა არ არის რეკომენდებული, რადგან ის არ იძლევა ზუსტ ინფორმაციას გესტაციური ვადის ან ნაადრევი მშობიარობის რისკის შესახებ.
– როგორია ვიზიტების სქემა და რა მომსახურებას აფინანსებს სახელმწიფო პროგრამა?
– ექიმთან პირველი ვიზიტის დროს (ორსულობის მე-13 კვირამდე) ორსული იღებს ინფორმაციას დიეტის, ცხოვრების წესის, გამოკვლევის მეთოდების, ორსულობის დროს გასაწევი მომსახურებისა და სხვა ასპექტების შესახებ. ამასთან, ექიმი განსაზღვრავს, ხომ არ სჭირდება ორსულს დამატებითი მეთვალყურეობა.
სახელმწიფო პროგრამით, პირველი ვიზიტის დროს ტარდება:
. მეან-გინეკოლოგის კონსულტაცია;
. თერაპევტის კონსულტაცია;
. სისხლის საერთო ანალიზი;
. შარდის საერთო ანალიზი;
. სიფილისის დიაგნოსტიკა;
. B ჰეპატიტის დაიგნოსტიკა;
. აივ ანტისხეულების განსაზღვრა;
. სისხლის ჯგუფისა და რეზუსის განსაზღვრა;
. საშოს ნაცხის ბაქტერიოსკოპიული გამოკვლევა.
გარდა ამისა, მოწოდებულია წითურას სკრინინგი ორსულის იმუნური სტატუსის დასადგენად და საჭიროების შემთხვევაში ორსულობის შემდეგ აცრის ჩასატარებლად.
ვიზიტის დროს ექიმი განსაზღვრავს ორსულის სხეულის მასის ინდექსს (სხეულის მასა (კილოგრამებში) იყოფა სიმაღლის კვადრატზე (მეტრებში); ნორმაში სხეულის მასის ინდექსი 18-დან 35 კგ`მ2-მდე მერყეობს), არტერიულ წნევას, ტარდება სტომატოლოგის კონსულტაცია. გესტაციური ვადის განსაზღვრის მიზნით სასურველია, რაც შეიძლება ადრე ჩატარდეს ულტრაბგერითი კვლევა. ორსულობის ადრეულ ვადებზე იგი გვაძლევს საშუალებას, უფრო ზუსტად დავადგინოთ ორსულობის ვადა, ადრევე გამოვავლინოთ მრავალნაყოფიანი ორსულობა და ნაყოფის ანომალიები.
ანტენატალურ პერიოდში ჩატარებული ულტასონოგრაფია არ ახდენს მომავალში უარყოფით გავლენას ბავშვის სწავლისა და ნეიროქცევით ფუნქციებზე.
მომდევნო ვიზიტის დროს, რომელიც, ფაქტობრივად, პირველის გაგრძელებაა, განიხილება და შეჯამდება ჩატარებული ანალიზების შედეგები, გაირკვევა, სჭირდება თუ არა ორსულს დამატებითი მეთვალყურეობა. 
– რა შემთხვევაშია საჭირო დამატებითი მეთვალყურეობა?
– დამატებითი მეთვალყურეობა საჭიროა, თუ
. ორსულს ჰქონდა ნაადრევი მშობიარობა ან მკვდრადშობადობა;
. ზედიზედ გადაიტანა სამი სპონტანური აბორტი;
. უკანასკნელი მშობიარობისას ახალშობილის სხეულის მასა არ აღემატებოდა 2500 გრამს ან აჭარბებდა 4500-ს;
. უკანასკნელი ორსულობისას საჭირო გახდა კლინიკაში ჰოსპიტალიზაცია ჰიპერტენზიის, პრეეკლამფსიის ან ეკლამფსიის გამო;
. ორსულს გადატანილი აქვს რეპროდუქციული ორგანოების ოპერაცია (მიომექტომია, ტიხრის მოცილება, ბიოფსია, კლასიკური საკეისრო კვეთა, საშვილოსნოს ყელის სერკლაჟი);
. მიმდინარე ორსულობა მრავალნაყოფიანია (ან არსებობს ეჭვი მრავალნაყოფიანი ორსულობის თაობაზე);
. ორსულის ასაკი 16 წელზე ნაკლები ან 40 წელზე მეტია;
. წინა ან მიმდინარე ორსულობის დროს აღინიშნებოდა რეზუს-იზოიმუნიზაცია;
. აღინიშნებოდა სისხლდენა საშოდან;
. დასტურდება სიმსივნე მენჯის ღრუში; 
. არტერიული დიასტოლური წნევა 90 მმ ვწყ. სვ-ზე მაღალია.
ორსული განსაკუთრებულ ყურადღებას მოითხოვს მაშინაც, როცა აქვს:
. ინსულინდამოკიდებული შაქრიანი დიაბეტი;
. თირკმელების დაავადება;
. გულის დაავადება;
. მოიხმარს მავნე ნივთიერებებს (ჭარბად იღებს ალკოჰოლს);
. აქვს რაიმე სხვა დაავადება. 
– როდის უწევს ორსულს მეორე ვიზიტი?
– მეორე ვიზიტი ორსულობის მეთვრამეტე-მეოცე კვირას უნდა ჩატარდეს. ამ დროს ტარდება ექიმის კონსულტაცია და მცირე მენჯის ღრუს ორგანოთა ექოსკოპია. ექიმი ზომავს საშვილოსნოს ფუძის სიმაღლეს, არტერიულ წნევას, წონის ორსულს; საშვილოსნოს ფუძის სიმაღლის გაზომვა ეხმარება ექიმს საშვილოსნოს ობიექტური ზომების განსაზღვრაში, უადვილებს ნაყოფის ზრდის სიჩქარის დადგენას. ეს საკმაოდ მგრძნობიარე მეთოდია ორსულობის ვადასთან შედარებით მცირე წონის ახალშობილების გამოსავლენად. ამ ვიზიტის დროს ნაყოფის სტრუქტურული ანომალიების გამოსავლენად ტარდება ულტრაბგერითი კვლევა. ის ავლენს ანომალიებს, რომლებიც იწვევს ინვალიდობას ან სიცოცხლესთან შეუთავსებელია და ანომალიებს, რომელთა მკურნალობაც შესაძლებელია მუცლადყოფნის დროს ან დაბადების შემდგომ. ქალებს, რომელთაც ორსულობის ამ ვადაზე აღმოაჩნდებათ პლაცენტის კიდითი მიმაგრება, 36-ე კვირას განმეორებითი ულტრაბგერითი კვლევა უნდა ჩაუტარდეთ.
– როგორ გამოავლენენ დაუნის სინდრომს?
– საამისოდ ორსულობის მეათე-მეთორმეტე კვირას ტარდება ულტრასონოგრაფიული გამოკვლევა, განისაზღვრება ნაყოფის კისრის ნაოჭის სისქე, პაპპა სისხლის შრატში; მთოთხმეტე-მეოცე კვირას განსაზღვრავენ ქორიონულ გონადოტროპინს, ალფა-ფეტოპროტეინსა და უE3-ს. თუ მაჩვენებლები საეჭვო აღმოჩნდა, დიაგნოზის დასაზუსტებლად მიზანშეწონილია ამინიოცენტეზი და ქორიონის ბუსუსების ბიოფსია.
ექიმმა ორსულს დაწვრილებით უნდა აუხსნას ყოველი ტესტის მიზანი, მისი ჩატარების დეტალები, გამოკვლევის დადებითი ან უარყოფითი შედეგების მნიშვნელობა და მკურნალობის შესაძლო ვარიანტები. ამასთან,  აუცილებელია ტესტების ჩატარებაზე ორსულის თანხმობა.
ორსულობის ამ ვადაზე მნიშვნელოვანია ტესტი პროტეინურიის, ანუ შარდში ცილის შემცველობის განსაზღვრის მიზნით. ჭეშმარიტი პროტეინურიის შესაფასებლად შარდი სწორად უნდა შეგროვდეს და გამოირიცხოს უროგენიტალური ინფექცია. ამისთვის ორსულმა სასქესო ორგანოების წინასწარი დამუშავებისა და საშოს სტერილური ტამპონით შემოსაზღვრის შემდეგ უნდა შეაგროვოს შარდის შუა ულუფა.
– რა გამოკვლევები ტარდება მესამე და მეოთხე ვიზიტების დროს?
– მესამე ვიზიტი უნდა შედგეს ორსულობის ოცდამეათე-ოცდამეთორმეტე კვირას. სახელმწიფო პროგრამით, ამ ვიზიტის დროს გათვალისწინებულია:
. ექიმის კონსულტაცია;
. შარდში ცილის რაოდენობის განსაზღვრა;
. სისხლში ჰემოგლობინის განსაზღვრა.
თუ ჰემოგლობინის დონე 10,5 გ`ლ-ზე ნაკლებია, უნდა დაინიშნოს რკინის შემცვლელი პრეპარატები, რადგან ჰემოგლობინის დაბალი მაჩვენებლები (8,5-10,5 გ`ლ) ზრდის წონანაკლული ახალშობილის დაბადებისა და ნაადრევი მშობიარობის რისკს.
ვიზიტის დროს იზომება აგრეთვე არტერიული წნევა, განისაზღვრება საშვილოსნოს ფუძის სიმაღლე, ორსულს ეძლევა სხვადასხვა რეკომენდაციები.
მეოთხე ვიზიტი ორსულობის ოცდამეთექვსმეტე-ოცდამეთვრამეტე კვირისთვის იგეგმება. პროგრამულად იგივე კვლევებია გათვალისწინებული, რაც მესამე ვიზიტის დროს (ექიმის კონსულტაცია, ჰემოგლობინის განსაზღვრა სისხლში, ცილის განსაზღვრა შარდში); ექიმი კვლავ ზომავს არტერიულ წნევას, საშვილოსნოს ფუძის სიმაღლეს, ადგენს ნაყოფის პოზიციას.
– როგორ იცვლება არტერიული წნევა ორსულობისას და როდის გვიქადის მისი მომატება საფრთხეს?
– ნორმალური ორსულობის პირველ ნახევარში არტერიული წნევა დაბლა იწევს, ხოლო მშობიარობის მომენტისთვის ორსულობამდე არსებულ მაჩვენებლებს უბრუნდება. თუ ორსულს ორჯერადად, ოთხაათიანი ინტერვალით გაზომვისას არტერიული წნევა 140`90 მმ ვწყ. სვ. აღმოაჩნდა, ეს უკვე ჰიპერტენზიად მიიჩნევა. ასეთი მაჩვენებლების დროს პერინატალური სიკვდილიანობის ალბათობა იმატებს. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ წნევის ყოველი მატება ნაყოფს საფრთხეს უქმნის. ორსულთა 20%-ს ორსულობის მეოცე კვირის შემდეგ ერთხელ მაინც აღენიშნება არტერიული წნევის მომატება, მაგრამ ჩარევა ათიდან მხოლოდ ერთ შემთხვევაში ხდება აუცილებელი, პრეეკლამფსია (მდგომარეობა, რომელსაც ახასაითებს შარდში ცილის მომატება და მაღილი არტერიული წნევა) კი ორსულთა მხოლოდ 2-4%-ს უვითარდება.
ჰიპერტენზიის დიაგნოსტირება მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული არტერიული წნევის გაზომვის სიზუსტეზე. გასათვალისწინებელია, რომ: 
. წნევა უნდა გაიზომოს მჯდომარე ან ნახევრად მჯდომარე პოზიციაში ისე, რომ მკლავი მოთავსებული იყოს გულის დონეზე;
. ნაკლებია შეცდომის ალბათობა დიდი მანჟეტის (მინიმუმ 33X15 სმ ზომის) გამოყენებისას;
. ჰაერის უნდა გამოვუშვათ ნელა, წამში დაახლოებით 2-3 მმ. მთელი ჰაერის გამოშვებას დაახლოებით 30 წამი უნდა დასჭირდეს;
. არტერიული წნევა უნდა გაიზომოს 2 მმ ვწყ. სვ-მდე სიზუსტით;
. თუ განმეორებითი გაზომვა გახდა საჭირო, საბოლოო მაჩვენებლად მიჩნეულ უნდა იქნეს მაჩვენებლების საშუალო არითმეტიკული მნიშვნელობა.
. ავტომატური მოწყობილობები აჩვენებს არტერიული წნევის შედარებით დაბალ მაჩვენებლებს პრეეკლამფსიის დროს.
– რა ნივთიერებების მიღებაა აუცილებელი ორსულთათვის?
– პირველ რიგში, ფოლატებისა, რომელთა მიღება ჩასახვის პერიოდში სარძნობლად აქვეითებს ნერვული ღეროს დეფექტების განვითარების რისკს. ქალმა ჩასახვამდე და ორსულობის მეთორმეტე კვირამდე აუცილებლად უნდა მიიღოს დღეში 4 მგ ფოლიუმის მჟავა. რკინის პრეპარატების რუტინული დანიშვნა ანემიის არარსებობის დროს რეკომენდებული არ არის – შესაძლოა, არასასურველი გვერდითი ეფექტები გამოიწვიოს.
A ვიტამინის სიჭარბემ ორსულობის დროს შესაძლოა ტერატოგენული (ნაყოფის ანომალიების გამომწვევი) ეფექტი მოახდინოს. ვინაიდან ღვიძლი და ღვიძლის პროდუქტები ჭარბად შეიცავს ამ ვიტამინს, სასურველია ორსულობის დროს ამ პროდუქტებს ვერიდოთ. 700 მიკროგრამზე მეტი A ვიტამინის მიღება ზრდის თანდაყოლილი სიმახინჯეების განვითარების რისკს.
D ვიტამინის მოთხოვნილება იზრდება ორსულობის დროს კალციუმის ათვისების გასაუმჯობესებლად. ამ ვიტამინის ძირითადი წყაროა მზის სინათლე და ცხიმიანი თევზი. მზის სხივების ყოველდღიური აბაზანა, თუნდაც სუფთა ჰაერზე გავლა, D ვიტამინის უკმარისობის პროფილაქტიკის საუკეთესო გზაა. ამ ნივთიერების რუტინული მიღება ორსულობის დროს არ არის რეკომენდებული.
იოდის დანიშვნა ორსულობამდე ან ორსულობის დროს ბავშვთა ასაკის სიკვდილიანობის ალბათობას 2-ჯერ ამცირებს, ხოლოა კრეტინიზმისას – 2`3-ით. იმისთვის, რომ იოდის დამატებამ სასურველი ეფექტი გამოიღოს, ყველა რეპროდუქციული ასაკის ქალს ორსულობამდე უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, მიიღოს იოდიზებული მარილი.
– როგორი ფიზიკური აქტივობა მოეთხოვება ორსულს?
– ორსულთა უმრავლესობისთვის მუშაობა უსაფრთხოა. ფიზიოლოგიურად მიმდინარე ორსულობისას ქალს შეუძლია რეგულარულად ივარჯიშოს. საშუალო ინტენსივობის ვარჯიშის დაწყება ან გაგრძელება გვერდით ეფექტებს არ იწვევს. საზიანოა კონტაქტური სპორტის სახეობები, ძალოსნობა – ვარჯიშის დროს მოსალოდნელია მუცლის ტრავმა, დაცემა და სახსრების ზედმეტი დატვირთვა. საშიშია ყვინთვაც, ვინაიდან ნაყოფის დეფექტებს, მის დეკომპრესიას იწვევს.
სქესობრივი აქტივობა ორსულობის დროს საშიში არ არის, თუმცა დადასტურებულია კავშირი მრავალი სქესობრივი პარტნიორის ყოლასა და ჩვეულ აბორტებს შორის.
– რა ზიანი მოაქვს ალკოჰოლის მოხმარებასა და თამბაქოს წევას ორსულობის დროს? 
– ალკოჰოლი იოლად გაივლის პლაცენტურ ბარიერს და ხვდება ნაყოფის ორგანიზმში. ბოლომდე არ არის გარკვეული, ალკოჰოლის რა დოზაა საზიანო ნაყოფისთვის, თუმცა დადგენილია, რომ თრობა, ალკოჰოლის ჭარბი მიღება წონანაკლული ახალშობილის დაბადებას, ხოლო მომავალში ქცევით და ინტელექტუალურ დარღვევებს იწვევს, ამიტომ ორსულმა დღეში ერთ პატარა ჭიქა ღვინოზე ან კათხა ლუდზე მეტი ალკოჰოლი არ უნდა მიიღოს.
რაც შეეხება თამბაქოს წევას, ის ხშირად წარმოადგენს ორსულობის არასასურველი დასასრულის მიზეზს. დამტკიცებულია უშუალო კავშირი ორსულობის დროს თამბაქოს წევასა და პერინატალურ სიკვდილიანობას, ახალშობილთა უეცარ სიკვდილს, პლაცენტის ნაადრევ აცლას, სანაყოფე გარსების ნაადრევ დარღვევას, ექტოპიურ ორსულობას, პლაცენტის წინამდებარეობას, ჩვეულ აბორტს, ნაადრევ მშობიარობას, ახალშობილის მცირე წონას, მგლის ხახისა და კურდღლის ტუჩის ჩამოყალიბებას შორის.
ორსულის მონიტორინგი ყველა სავალდებულო თუ დამატებითი ჩარევით ხელს უწყობს როგორც დედის ჯანმრთელობის შენარჩუნებას, ისე ამქვეყნად სრულფასოვანი ბავშვის მოვლინებას, ამიტომ ორსულმა ექიმთან სიარული და მისი რეკომენდაციების შესრულება არ უნდა დაიზაროს.