ყველანი დიეტაზე
გააზიარე:
მრავალი ჩვენგანის აზრით, დიეტა სხვა არაფერია, თუ არა შიმშილობა წონის დასაკლებად. მართლაც, დიეტოლოგები იოლად შეგირჩევენ მცირე ულუფებად დაყოფილ დაბალკალორიულ რაციონს, რომელიც ჭარბი კილოგრამების ჩამოფერთხვაში დაგეხმარებათ, მაგრამ გვერწმუნეთ, დიეტის არსი ყველაზე ნაკლებად არის წონის კორექცია. დაიხსომეთ: დიეტა ჯანსაღი და სწორი კვებაა. გარდა ამისა, არსებობს დიეტები, რომლებსაც ამა თუ იმ დაავადების დროს უნიშნავენ. მოდი, გავარკვიოთ, რას ნიშნავს ჯანსაღი კვება და რას გულისხმობს ჯადოსნური სიტყვა “დიეტა”.
სწორება სწორ კვებაზე
ყველამ იცის, რომ სწორი და დაბალანსებული კვება ჯანმრთელობის მნიშვნელოვანი წინაპირობაა, თუმცა რას გულისხმობს ეს ცნება, ამის თაობაზე საერთო აზრი არ არსებობს.
თავდაპირველად – ცოტაოდენი სტატისტიკა: ზრდასრული ადამიანი ყოველწლიურად 500 ლიტრამდე წყალს და 450 კგ მშრალ საკვებს (ხორცს, ხილს, ბოსტნეულს...) მოიხმარს. საკვები პროდუქტების აბსოლუტური უმრავლესობა მცენარეული ან ცხოველური წარმოშობისაა. კონკრეტული პირის რაციონში მათი თანაფარდობა მთელი სიცოცხლის განმავლობაში იცვლება. ამასთან ერთად, გასათვალისწინებელია პოპულაციის გენეტიკური და რასობრივი თავისებურებანი, რომლებიც, თავისთავად ცხადია, კვებითი რაციონის სპეციფიკაზეც აისახება. მიუხედავად ამისა, მაინც შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ რამდენიმე ზოგადი დებულება სწორი კვების შესახებ:
* საკვები, შეძლებისამებრ, მივიღოთ ხშირად – დღეში 5-6-ჯერ – და მცირე ულუფებად.
* უმჯობესია, უკანასკნელი ულუფა დაძინებამდე სამი საათით ადრე მივირთვათ. მცდარი პოზიციაა, როდესაც ჭარბი წონის დასაკლებად საღამოს 18 საათის შემდეგ საკვებს აღარ იღებენ, მაშინ როდესაც ღამის 2-3 საათამდე არ იძინებენ.
* ვეცადოთ, რაციონი იყოს დაბალანსებული, ანუ შეიცავდეს საჭირო რაოდენობის ცილებს, ცხიმებსა და მინერალებს, რა თქმა უნდა, თუ მათი მიღება რაიმე მიზეზით არ გვეკრძალება (მაგალითად, ნახშირწყლები და ცხოველური ცხიმები იზღუდება დიაბეტის დროს).
აი, რა ყოფილა არასწორი
არასწორი კვება ფართო ცნებაა. არ შეიძლება, ყველას ერთი და იმავე კრიტერიუმით მივუდგეთ. ზოგისთვის თუ კალორიების შემცირება და წონის დაკლება სასიცოცხლოდ აუცილებელია და საამისოდ ნებადართულია რადიკალური ნაბიჯებიც (მკაცრი დიეტა), ზოგისთვის იმავე ტაქტიკის გამოყენება არამცთუ მიზანშეუწონელი, სახიფათოც კია. რაც შეეხება რეჟიმის დარღვევას, უკიდურესობაში არც აქ უნდა გადავცვივდეთ – ვერავინ შეძლებს, მთელი სიცოცხლე ზედმიწევნით მისდიოს გაწერილ რეჟიმს. აქ საუბარია ზოგად პრინციპებზე, იმაზე, რომ ადამიანი ზომიერად უნდა დაიტვირთოს, იცხოვროს აქტიურად, თავი არიდოს ალკოჰოლის ჭარბ მიღებას და ა.შ. გაითვალისწინეთ: დამატებითი შეზღუდვები და წესები მხოლოდ და მხოლოდ ექიმებმა უნდა დაადგინონ და არამც და არამც პაციენტებმა თვითნებურად.
რაც შეეხება ერთგვაროვან კვებას და მის ეფექტურობას, თანამედროვე დასავლურ მედიცინას არ მოეპოვება იმის საკმარისი მტკიცებულება, რომ ასეთი დიეტა რომელიმე პათოლოგიისთვის სასიკეთოა, ამიტომ ჯობს, აქაც პროფესიონალებს მიენდოთ და მათგან მიიღოთ რჩევა-დარიგება.
ალკოჰოლზეც მოგახსენებთ: ამერიკის გასტროენტეროლოგთა ასოციაციის მონაცემებით, თუ რაიმე უკუჩვენება არ არსებობს, მამაკაცებისთვის – დღეში 40 გრამამდე, ხოლო ქალებისთვის – 20 გრამამდე სუფთა სპირტის მიღება საშიში არ არის.
როგორც არასწორმა კვებამ შეიძლება გამოიწვიოს დაავადება, ასევე შეიძლება ზოგიერთმა ჩვევამ კვების პათოლოგიის ჩამოყალიბებას შეუწყოს ხელი. მაგალითად, დადგენილია, რომ იმ ადამიანებთან, რომლებიც ხშირად სვამენ ცხელ ჩაის (რის გამოც მათი საყლაპავი ხშირ თერმულ ზემოქმედებას განიცდის), რამდენადმე იმატებს საყლაპავის სიმსივნის განვითარების რისკი. ასევე ცნობილია, რომ კოფეინი ხელს უწყობს საყლაპავის ქვედა სფინქტერის მოდუნებას და კუჭის მჟავე შიგთავსის საყლაპავში ატყორცნას (რეფლუქსს), რაც, თავის მხრივ, ხშირ გულძმარვასა და ბარეტის საყლაპავის (საყლაპავის კიბოსწინარე მდგომარეობის) ჩამოყალიბებას განაპირობებს. უჯრედისით ღარიბი საკვები ხელს უწყობს მსხვილი ნაწლავის სიმსივნის განვითარებას. არსებობს საკვების მოუნელებლობის ცნებაც. ინგლისურენოვან ლიტერატურაში მას Fოოდ Iნტოლერანცე ეწოდება. ეს არის მდგომარეობა, როდესაც ადამიანი მიზეზთა (უპირატესად – სათანადო მომნელებელი ფერმენტის უკმარისობის) გამო ვერ ინელებს ამა თუ იმ საკვებს. მაგალითად, ხშირია რძის შაქრის – ლაქტოზის მოუნელებლობა. ამ დროს ადამიანს რძის პროდუქტების აუტანლობა აღენიშნება.
კიდევ ერთხელ ქოლესტეროლზე
ბოლო ხანს სულ უფრო ხშირად საუბრობენ ქოლესტეროლის მავნეობის შესახებ. ქოლესტეროლი ორგანიზმისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი ნივთიერებაა – ის აუცილებელია უჯრედთა მემბრანებისა და სტეროიდული ჰორმონების შენებისთვის, მაგრამ მისი სიჭარბე ჯანმრთელობას მნიშვნელოვან პრობლემებს უქმნის: თავს იჩენს ათეროსკლეროზი, ღვიძლის ცხიმოვანი ჰეპატიტი და სხვა.
ჩვენი ორგანიზმი ქოლესტეროლს საკვებიდანაც იღებს და თავადაც წარმოქმნის. ზოგიერთი დაავადების დროს, როდესაც საჭიროა ორგანიზმში ქოლესტეროლის ოდენობის შემცირება, ინიშნება სპეციალური დაბალქოლესტეროლური დიეტა. არსებობს ასევე მედიკამენტები, რომლებიც აწესრიგებს ლიპიდურ ცვლას და აქვეითებს ჯანმრთელობისთვის არასასურველი დაბალი სიმკვრივის ქოლესტეროლისა და ტრიგლიცერიდების რაოდენობას.
წესით, ჯანმრთელ ადამიანს, რომელსაც კვების სრულფასოვანი, დაბალანსებული რეჟიმი აქვს, მინერალებისა და ვიტამინების დამატებითი მიღება არ უნდა სჭირდებოდეს, განსაკუთრებით – ისეთი კლიმატური ზონის ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, მაგრამ არსებობს დაავადებათა წყება, რომელიც ვიტამინებისა და მინერალების დამატებით მიღებას მოითხოვს. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ დაავადებას იწვევს ვიტამინების არა მარტო ნაკლებობა, არამედ სიჭარბეც, ამიტომ ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ვიტამინების დანიშვნის საკითხი სპეციალისტმა უნდა გადაწყვიტოს.
როცა დიეტა გარდაუვალია
არსებობს დაავადებები, როდესაც სპეციფიკური დიეტის დაცვა აუცილებელია. ამ შემთხვევაში დიეტოთერაპია დაავადების სრულფასოვან მართვას ემსახურება. ვინაიდან დიეტოთერაპია რთული და შრომატევადი პროცესია, დასავლეთში ჩამოყალიბდა შინაგანი მედიცინის დამოუკიდებელი მიმართულება – დიეტოლოგია`ნუტრიციოლოგია, რომელიც უშუალოდ პაციენტის კვებითი რაციონის დაგეგმვით და სწორი მენეჯმენტით არის დაკავებული.
თერაპიული დიეტები სამ ძირითად ჯგუფად იყოფა:
1. დიეტები, რომელთა დროსაც იცვლება საკვების ფორმა, მაგალითად, მყარი საკვები თხევადი ან ნახევრად თხევადი ხდება. დიეტის ეს ვარიანტი, წესისამებრ, ინიშნება ინტენსიური თერაპიის პერიოდში, როდესაც პაციენტი ვერ იღებს მყარ საკვებს;
2. დიეტები, რომლებიც ზღუდავს ცალკეულ ნივთიერებათა მიღებას (მაგალითად, ნატრიუმის შემზღუდველი დიეტა ჰიპერტენზიისა და ციროზული ასციტის დროს, ცხიმების შეზღუდვა მალაბსორბციის დროს, ქოლესტეროლის შემცველი პროდუქტების შეზღუდვა ღვიძლის გაცხიმოვნებისა და ათეროსკლეროზის დროს, ცილების შეზღუდვა ღვიძლისა და თირკმლის ქრონიკული დაავადებების დროს, ნახშირწყლებისა და ცხიმების შეზღუდვა დიაბეტის დროს, საზოგადოდ, კალორიების შეზღუდვა სიმსუქნის დროს);
3. დიეტები, რომლებიც ითვალისწინებს რაციონში კვებითი დანამატების ჩართვას (უჯრედისით მდიდარი საკვების მიღება შეკრულობის დროს, კალიუმის შემცველი ნივთიერებებისა შარდმდენების ფონზე ან კალციუმის პრეპარატებისა პოსტმენოპაუზური ოსტეოპოროზის თავიდან ასაცილებლად).
გარდა ამისა, არსებობს დაავადებები, – მაგალითად, კვებითი ალერგიები, – როდესაც ესა თუ ის პროდუქტი სრულიად უნდა ამოვიღოთ რაციონიდან.
სტატისტიკის თანახმად, ყველაზე ალერგიული პროდუქტებია:
* კვერცხის ცილა. მის მიმართ ალერგია ბავშვებშიც ხშირად იჩენს თავს, თუმცა შესაძლოა, მოგვიანებითაც გამოვლინდეს. ხშირია კანზე ეგზემის ტიპის გამონაყარი. ზოგიერთი ვაქცინა (მაგალითად, წითელასი, ყბაყურასი, გრიპისა) წიწილის ემბრიონზე მზადდება. კვერცხის ცილისადმი ალერგიულ პირებში მწვავე ალერგიული რეაქციის გამოწვევა მათაც შეუძლიათ.
* თევზის პროდუქტები. მწვავე ალერგიული რეაქციის მიზეზად შეიძლება იქცეს ასევე უხარისხო, გაფუჭებული თევზი, ვინაიდან ასეთი თევზის ქსოვილში გროვდება ჰისტამინი. მისმა მიღებამ შესაძლოა გამოიწვიოს მოწამვლა, რომელსაც ხშირად ახლავს თან ყლაპვისა და სუნთქვის გაძნელება. მსგავსი სიმპტომების შემჩნევისას აუცილებლად უნდა მიმართოთ ექიმს. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ თევზი გაფუჭებული იყო, თუმცა მოწამვლასთან ერთად არც თევზზე ალერგია უნდა გამორიცხოთ.
* თხილი, არაქისი და ხორბალი. ამ მარცვლეულის ცილა უამრავ საკვებშია, ამიტომ ალერგიულ რეაქციასაც ხშირად იწვევს. ხორბლისადმი მომატებული მგრძნობელობა ხშირად ცელიაკიაში ერევათ. ეს უკანასკნელი დაავადებაა, რომლის დროსაც ორგანიზმს არ ძალუძს გლუტენის შემცველი პროდუქტის ათვისება.
უცხიმო და სასარგებლო
ლამის ბავშვობიდან გვესმის, რომ ზედმეტი ქოლესტერინი პრობლემებს აჩენს – უადგილო ადგილას, არტერიების კედლებზე, წარმოქმნის ცხიმოვან (ათეროსკლეროზულ) ბალთებს და სისხლძარღვის სანათურს ავიწროებს. თუმცა ეს პრობლემის მხოლოდ ნაწილია – სისხლძარღვის უსწორმასწორო კედლებზე თრომბები ილექება და შესაძლოა, სისხლის მიმოქცევის სისტემის რომელიმე უბანი დაახშოს. თუ ასეთი რამ გულის სისხლძარღვებში მოხდა, ინფარქტი განვითარდება, თუ ტვინის სისხლძარღვებში – ინსულტი. სწორედ ამის თავიდან ასაცილებლად შეიმუშავეს ანტიათეროგენული დიეტა. თუმცა, ვიდრე დიეტის დეტალებზე გადავიდოდეთ, მოდი, ქოლესტერინზე, უფრო სწორად, მის მავნებლობაზე ვთქვათ ორიოდე სიტყვა.
ნორმა თუ პათოლოგია
ქოლესტეროლის დონე სასურველია 150 მგ/დლ(3.9 მმოლ/ლ)-ზე ქვემოთ შევინარჩუნოთ. 200 მგ/დლ (5.2 მმოლ/ლ) უკვე საშიშია, შემდგომი მატება – კიდევ უფრო მეტად. სტატისტიკოსებმა გამოთვალეს, რომ ქოლესტეროლის დონის ყოველი 50 მგ/დლ (1.3 მმოლ/ლ)-ით გაზრდისას ინფარქტის საფრთხე ორჯერ იმატებს. თუმცა ქოლესტეროლიც არის და ქოლესტეროლიც, ამიტომ ზემოთ ნახსენები მაჩვენებელი საერთო სურათს მხოლოდ ნაწილობრივ ასახავს.
არც ქოლესტეროლი და არც ცხიმი, ისევე როგორც ლიპიდების უმეტესობა, სათოფეზე არ ეკარებიან წყალს. არადა, თუ არ გაიხსნენ, სისხლში მოგზაურობის უფლებას ვერაფრით მოიპოვებენ. ამისთვის ცილებთან (პროტეინებთან) ამყარებენ ალიანსს და ლიპოპროტეინებს ქმნიან.
დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინების (LDL) 55% ქოლესტეროლია, ამიტომაც არ ენანებათ და უხვად ფანტავენ. რომელიმე უჯრედს საქმისთვის თუ დასჭირდა, უარს ნამდვილად არ ეტყვიან, ანომალიურ ვითარებაში კი ქოლესტეროლის მარაგს არტერიებში, გლუვი კუნთების ბოჭკოებს შორის ალაგებენ. რაღა გასაკვირია, რომ ასეთ ქოლესტერინს “ცუდი” უწოდეს.
მაღალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინების (HDL) ნახევარი ცილაა, ქოლესტეროლი კი – სულ 13%. ეს ის შემთხვევაა, როცა რიცხვი 13 ცუდს არაფერს მოასწავებს. ლიპოპროტეინებს ზედმეტი ქოლესტეროლი უჯრედებიდან გამოაქვთ და ღვიძლში მიაქვთ. ასეთ ქოლესტეროლს “კარგს” უწოდებენ.
ვფიქრობთ, ნათელია, რომ მხოლოდ ქოლესტეროლის საერთო დონის განსაზღვრა არ კმარა. თითოეული ფრაქცია ცალ-ცალკე უნდა განისაზღვროს. სასურველია, ქოლესტეროლის მეოთხედი მაინც მაღალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინებში იყოს ჩალაგებული. ისე კი, რაც უფრო მაღალია LDL და დაბალია HDL, მით უფრო იმატებს სისხლძარღვების დაზიანების საფრთხე.
რას მივირთმევთ
ლიპიდების ცვლას ნებაზე ნუ მიუშვებთ. თუნდაც არაფერი გაწუხებდეთ, ხუთ წელიწადში ერთხელ მაინც გადაამოწმეთ. მამაკაცებმა პროფილაქტიკური კვლევა 35 წლიდან უნდა დაიწყოთ, ქალებმა – 45 წლიდან. თუ ეწევით, დიაბეტი გაქვთ ან გენეტიკურად ხართ მიდრეკილი გულის დაავადებებისკენ, ტესტირებას 20 წლიდან შეუდექით.
გადახრა თუ დაფიქსირდა, ნუ შეშფოთდებით. საქმის გამოსწორება ჯერ კიდევ შესაძლებელია. ჭარბ ქოლესტეროლს დიეტით, ვარჯიშით და, თუ საჭიროა, წამლებითაც ებრძვიან. საზოგადოდ, ლიპიდების ცვლის დარღვევა და ჭარბი წონა ხელიხელჩაკიდებულები დადიან. ასე რომ, გახდომა მოგიწევთ. ანტიათეროგენული დიეტის ზოგადი წესები კი ასეთია: ცხიმის ხარჯზე დღიური კალორიების 30%-ზე ნაკლები უნდა მოდიოდეს, ამათგან ნაჯერ ცხიმებზე – მხოლოდ მესამედი ანუ 8-10%. რაც შეეხება ქოლესტეროლს, მისი ნორმა 300 მგ-ს შეადგენს. წამოდგენა რომ გაგიადვილდეთ, ზუსტად ამდენ ქოლესტეროლს შეიცავს ერთი კვერცხი, ანუ ერბოში შემწვარი ომლეტი მეტისმეტია, მით უმეტეს – თუ იმ დღეს სხვა ცხოველური საკვებიც მიიღეთ. ასე რომ, შეიყვარეთ ბოსტნეული, ხილი, მიირთვით წყალში მოხარშული შვრიის, წიწიბურას, მანანისა და ბრინჯის ფაფები, ვეგეტარიანული სუპები. კერძისთვის მხოლოდ მცენარეული ცხიმი გამოიყენეთ. ნებადართულია ძროხისა და ხბოს მჭლე, ინდაურისა და ქათმის კანგაცლილი თეთრი ხორცი, ნებისმიერი სახის თევზეული, გარდა ხიზილალისა. ღორის, ცხვრის, ბატისა და იხვის ხორცზე, ასევე – ღვიძლზე, თირკმელებზე, ენაზე, ტვინზე, ძეხვზე, სოსისსა და შაშხზე უარის თქმა მოგიწევთ. კვერცხის გული ქოლესტერინს დიდი რაოდენობით შეიცავს, ცილა კი შეგიძლიათ მიირთვათ. რძის ნაწარმიდან უპირატესობა ნაკლებცხიმიან პროდუქტებს – ხაჭოს, ნადუღს, ყველს, მაწონს, კეფირს, რძესა და იოგურტს მიანიჭეთ, ცხიმიანი რძე, არაჟანი, ნაღები, ნაყინი, ნამცხვარი, გუდის, ჰოლანდიური და შებოლილი ყველი კი საერთოდ ამოიღეთ რაციონიდან.
ტკბილ-მწარე საკითხავი
ამჟამად მსოფლიოში მილიარდ-ნახევრამდე ადამიანს აღენიშნება მეტაბოლური სინდრომი, რომელიც, არსებითად, პრედიაბეტურ და პრეათეროსკლეროზულ მდგომარეობას წარმოადგენს. ევროპის ქვეყნების უმეტესობაში დიაბეტის ყოველწლიური მატება მოსახლეობის ნამატს აჭარბებს. თუ ეს ტენდენცია შენარჩუნდა, შეიძლება დავუშვათ, რომ დადგება დრო, როდესაც ევროპის მთელი მოსახლეობა დიაბეტით დაავადდება, თუმცა, მეცნიერთა დაკვირვებით, ცხოვრების ჯანსაღ წესს, განსაკუთრებით კი მართებულ კვებას, ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია.
ვიდრე კვების თავისებურებაზე გადავიდოდეთ, მოდი, დაავადების არსში გავერკვიოთ.
დიაბეტის გავრცელებული ფორმებია ტიპი 1, ტიპი 2 და გესტაციური და პრეგესტაციური დიაბეტი. თანაფარდობა ტიპ 1-სა და ტიპ 2-ს შორის, საბედნიეროდ, ტიპი 2-ისკენ იხრება – მის წილად შემთხვევათა 90% მოდის.
ტიპი 1 (დიაბეტის ის ფორმა, რომელიც უმეტესად ბავშვებსა და ახალგაზრდებს ემართებათ) გამოწვეულია იმუნური პროცესების დარღვევით ან იდიოპათიურია (დაუდგენელი მიზეზით არის განპირობებული). ამ დროს ზიანდება და იშლება ინსულინის გამომმუშავებელი უჯრედები და ორგანიზმში ეს ჰორმონი საჭიროზე გაცილებით ნაკლები ოდენობით ან სრულებით აღარ წარმოიქმნება, რაც სიცოცხლესთან შეუთავსებელ მდგომარეობას ქმნის. ასეთი ავადმყოფები მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ჩანაცვლებით ჰორმონოთერაპიაზე იმყოფებიან – მუდმივად იკეთებენ ინსულინს. სხვაგვარად ისინი კეტოაციდური კომით დაიღუპებიან.
ტიპი 2, ტიპი 1-ისგან განსხვავებით, უმთავრესად მოწიფულ და ასაკოვან პირებს ემართებათ, თუმცა ბოლო დროს ბავშვებშიც იმატა დიაბეტის მე-2 ტიპმა (უმთავრესად – ჭარბწონიანობის ხარჯზე) და მოზრდილებს შორისაც შეიძლება შევხვდეთ დიაბეტის 1-ელ ტიპს, რომელიც ამ ასაკისთვის ტიპობრივი არ არის, მაგრამ ბეტა უჯრედების დაზიანება ახასიათებს.
რაც შეეხება ორსულთა (გესტაციურ) დიაბეტს: ორსულობისას ორგანიზმში ხდება ჰორმონული ძვრების მთელი წყება, იმატებს ინსულინის საწინააღმდეგო ჰორმონების სინთეზი. საბედნიეროდ, ეს ფიზიოლოგიური მდგომარება უმეტესად თავისთავად გაივლის. თუ ნახშირწყლოვანი ცვლა დაირღვა, ქალი ინსულინზე გადაჰყავთ. ორსულს ტაბლეტებს არ უნიშნავენ, რადგან პლაცენტური ბარიერი მათ ვერ აკავებს. ორსულობისას სარისკოა შეზღუდული დიეტის დანიშვნაც.
ბავშვის დაბადების შემდეგ დიაბეტისგან შესაძლოა კვალიც არ დარჩეს, მაგრამ დედა-შვილი რისკჯგუფში რჩება და პერიოდულად მაინც სჭირდება ნახშირწყლოვანი ცვლის შემოწმება სისხლში შაქრის შემცველობის განსაზღვრით როგორც უზმოზე, ასევე საკვებით ან გლუკოზით დატვირთვის შემდეგ, ანდა გლიკოზირებული ჰემოგლობინის განსაზღვრით, რაც აჩვენებს, რამდენად იყო დარღვეული ნახშირწყლოვანი ცვლა იმ სამი თვის განმავლობაში, რომელიც ერითროციტების სიცოცხლის ხანგრძლივობას შეესაბამება.
დღეს ერთობ აქტუალურია მეტაბოლური სინდრომი – პრედიაბეტური და პრეათეროსკლეროზული მდგომარეობა, ინსულინრეზისტენტობა, რაზეც ინსულინის წარმომქნელი ნორმალური ბეტა უჯრედები ინსულინის ჭარბი სეკრეციით პასუხობენ. საბედნიეროდ, ეს შედარებითი რეზისტენტობაა და ბეტა უჯრედების ფუნქციის ადეკვატური გაძლიერების ხარჯზე ნახშირწყლოვანი ცვლის დარღვევა შესაძლოა კარგა ხანს არც კი გამომჟღავნდეს. უკეთ, არ ჩამოყალიბდეს დიაბეტის ტიპური სურათი, მაგრამ მოიმატოს არტერიულმა წნევამ, ცხიმოვანი ცვლის დარღვევამ გამოიწვიოს ათეროსკლეროზი – სისხლძარღვებში ლიპიდების ჩალაგება და მათი სანათურის შევიწროება, რაც ინსულინრეზისტენტობის ფონზე უფრო ინტენსიურად მიმდინარეობს და შედარებით ახალგაზრდებს უვითარდებათ.
ვემშვიდობებით ტკბილეულს
დაიხსომეთ: თუ ბეტა უჯრედები ჯანმრთელია, ტკბილეულის მიღება ნახშირწყლოვან ცვლას არ არღვევს, მაგრამ ბევრი ტკბილეული ასუქებს ადამიანს, სიმსუქნე კი დიაბეტის აღმოცენების ალბათობას ზრდის. თუ რისკის ფაქტორი, მაგალითად, მეტაბოლური სინდრომი, იმთავითვე არსებობს, ჯობს, შევზღუდოთ ადვილად ასათვისებელი ნახშირწყლები: შაქარი, გლუკოზა, ლეღვი, ფუნთუშეული, თეთრი პური, ღომი და სხვა.
საკვების შემადგენლობასთან ერთად უდიდესი მნიშვნელობა აქვს მისი მიღების ჯერადობას და დროს. ზოგი დილით და შუადღისას არაფერს ჭამს და ვახშამზე ინაზღაურებს მთელი დღის ნორმას. ეს არაჯანსაღი კვებაა. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ფიზიკურ აქტივობასაც, რომელსაც ზომიერად ყველა უნდა მისდევდეს. მეტაბოლური სინდრომისა და ტიპი 2 შაქრიანი დიაბეტის მქონე პირებისგან განსხვავებით, ინსულინთერაპიაზე მყოფმა პაციენტმა იცის, რა არის ჰიპოგლიკემია და კეტოაციდოზი, ამიტომ უფრო დისციპლინირებულია, უფრო მეტად ითვალისწინებს ექიმის რჩევას. ტიპი 2 დიაბეტისა და მეტაბოლური სინდრომის მქონე პირები ნაკლებად დისციპლინირებულნი არიან, ვერ ელევიან ცხოვრების ჩვეულ წესს, ვიდრე ნახშირწყლების ცვლის დარღვევა არ ჩამოუყალიბდებათ ან ათეროსკლეროზის ნიშნები არ გამოაჩნდებათ. ამ ეტაპზე დაავადების უკუგანვითარება პრაქტიკულად შეუძლებელია, მაშინ როდესაც მეტაბოლური სინდრომის მკურნალობით შეიძლება დიაბეტისა და ათეროსკლეროზის თავიდან აცილება თუ არა, საგრძნობი გადავადება მაინც.
ამის კვალობაზე, მიდგომა რამდენადმე შეიცვალა: მეტაბოლური სინდრომის მქონე პაციენტს პირდაპირ ეუბნებიან, რომ მას დიაბეტისა და ათეროსკლეროზის ჩამოყალიბების მაღალი რისკი აქვს და მან რაც შეიძლება სწრაფად უნდა დაიწყოს მკურნალობა (ძირითადად – ცხოვრების წესის მოდიფიცირების გზით). არადა, ცხოვრების წესის შეცვლა (დიეტა და დოზირებული ფიზიკური აქტივობა) უაღრესად ეფექტური საშუალებაა ტიპი 2 დიაბეტისა და ათეროსკლეროზის პრევენციისთვის. ამერიკასა და შვედეთში ამ საკითხის შესასწავლად ექსპერიმენტი ჩატარდა. ტიპი 2 დიაბეტის რისკჯგუფს დაუნიშნეს დიეტა შეზღუდული კალორაჟით და ოდნავ გაუზარდეს ფიზიკური აქტივობა, მაგალითად, მოსთხოვეს დღეში ოცდაათწუთიანი სიარული. შედეგად ამ ჯგუფში დიაბეტის განვითარების ალბათობა საკონტროლოსთან შედარებით 58%-ით შემცირდა.
მეტი კალციუმი
არსებობს პათოლოგიურ მდგომარეობათა მთელი ჯგუფი, რომელიც ერთი ელემენტის, კალციუმის, დეფიციტით არის გამოწვეული. კალციუმის ნაკლებობა სხვადასხვა დაავადების დამძიმებასაც უწყობს ხელს. ასე რომ, ისღა დაგვრჩენია, ვაღიაროთ: ეს ის ელემენტია, რომელიც ყოველდღე მილიგრამობით კი არა, გრამობით გვჭირდება. კალციუმი კბილებისა და ძვლების აუცილებელი კომპონენტია. გულს, ნერვებსა და სისხლის შემდედებელ სისტემასაც მუშაობისთვის ეს ელემენტი სჭირდება.
ოსტეოპოროზი, მენოპაუზა...
ოსტეოპოროზი ის დაავადებაა, ძვლებს სიმტკიცეს რომ უკარგავს და სიმყიფეს მატებს. საზოგადოდ, ძვლოვანი მასა მოზარდ ასაკში ყალიბდება. ქალის ორგანიზმში ის 30-40 წლამდე უცვლელად ინარჩუნებს სიმტკიცეს, 40 წლიდან კი ძვლები ყოველწლიურად 0.5-1%-ით განილევა. მამაკაცის ორგანიზმში იგივე პროცესი რამდენიმე ათწლეულით გვიან იწყება. როდესაც ადამიანი საკვებთან ერთად კალციუმს არასათანადო რაოდენობით იღებს, ძვლის განლევა უფრო ინტენსიურად მიმდინარეობს, მაგრამ თუ კალციუმის მარაგს მედიკამენტებით შევივსებთ, შესაძლოა, განლევის პროცესი შენელდეს. ზოგიერთმა მკვლევარმა გამოთვალა, რომ კალციუმის საკმარისი რაოდენობით მიღება მენოპაუზის დაწყებიდან 30 წლის შემდეგ 10%-ით ზრდის ძვლების ძალას და 50%-ით (ანუ ორჯერ) აიშვიათებს მოტეხილობას.
შემჩნეულია, რომ არსებობს კავშირი საკვებთან ერთად არასათანადო რაოდენობის კალციუმის მიღებასა და წმს-ის (წინარემენსტრუაციული სინდრომის) გამოხატულებას შორის. ვარაუდობენ, რომ კალციუმის ყოველდღიური მიღება საგრძნობლად ამცირებს გუნება-განწყობის ცვალებადობას, მუცლის შებერვას, იმპულსურ ჭამასა და ტკივილს მენსტრუაციამდელ პერიოდში. ქალებს, რომლებიც დღეში საშუალოდ 1283 მგ კალციუმს იღებენ, 30%-ით იშვიათად აწუხებთ წმს, ვიდრე მათ, ვინც საშუალოდ 529 მგ-ს იღებს. თანაც ასეთ ეფექტს მხოლოდ საკვებთან ერთად ათვისებული კალციუმი ახდენს – მისი შემცველი მედიკამენტები წმს-ს თავიდან ვერ აგვაცილებს.
კალციუმი D ვიტამინთან ერთად ეფექტურად ამცირებს ძვლოვანი მასის კარგვას კორტიკოსტეროიდებით (თირკმელზედა ჯირკვლის ჰორმონული პრეპარატებით) მკურნალობის დროს.
სხვა ეფექტები
კალციუმი თურმე არტერიული წნევის რეგულირებასაც უწყობს ხელს. მისი მედიკამენტები ოდნავ (ჩვეულებრივ, 1-2 მმ ვწყ სვ-ით) ამცირებს წნევას. უფრო ეფექტურია იმ პაციენტებთან, რომელთაც მარილისადმი მომეტებული მგრძნობელობა აქვთ და საზოგადოდ ძალიან ცოტა კალციუმს იღებენ. კალციუმის მედიკამენტური მიღება შესაძლოა თირკმლის მძიმე დაავადების დროს წნევის მომატებასთან ბრძოლაშიც დაგვეხმაროს.
კალციუმის მარაგის შევსებას ურჩევენ ორსულებს მაღალი წნევის (პრეეკლამფსიის) დროს. დღეში 1-2 გ ამ ელემენტის მიღება აქვითებს ორსულობასთან დაკავშირებულ მაღალ არტერიულ წნევას და დაახლოებით ორჯერ ამცირებს მისი მომატების რისკს.
ვარაუდობენ, რომ კალციუმის დანამატები დაბალკალორიული ან დაბალცხიმიანი დიეტის დროს ზომიერად ამცირებს ქოლესტეროლის დონეს. მხოლოდ კალციუმის მიღება, დიეტური ცვლილებების გარეშე, სისხლის ლიპიდურ პროფილზე ასეთ გავლენას ვერ ახდენს. დაკვირვება მოწმობს, რომ მათ, ვინც ნორმაზე ნაკლებ კალციუმს იღებს, უფრო მეტად ემუქრება ჭარბი წონა და სიმსუქნე. ასე რომ, თუ წონის დაკლება ან შენარჩუნება გვსურს, ურიგო არ იქნება, რაციონი რძის ნაწარმით გავამდიდროთ.
არსებობს მონაცემები, რომ კალციუმი D ვიტამინთან ერთად თავიდან გვაცილებს წაქცევის ალბათობას, რადგან ამცირებს სხეულის რხევას და წნევის რეგულირებასაც უწყობს ხელს. კალციუმს D ვიტამინის გარეშე ასეთი ეფექტი, როგორც ჩანს, არ უნდა ჰქონდეს. ამავე დროს, კალციუმისა და D ვიტამინის ასეთი გავლენა მხოლოდ ქალებთან არის შემჩნეული.
ეს უნდა იცოდეთ
რეკომენდებული დოზებით კალციუმი, სავარაუდოდ, საშიში არ არის, თუმცა, ზოგიერთი წყაროს თანახმად, სადღეღამისო 1000-1200 მგ-ის გადაჭარბებამ შესაძლოა გაზარდოს მიოკარდიუმის ინფარქტის რისკი. ამ ეჭვის დასადასტურებლად ან გასაქარწყლებლად მეტი კვლევაა საჭირო, მანამდე კი გვირჩევენ, ზომიერებამ არ გვიღალატოს.
კალციუმმა შესაძლოა შეაფერხოს ზოგიერთი მედიკამენტის (ქინოლონებისა და ტეტრაციკლინის ჯგუფის ანტიბიოტიკების, ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების) შეწოვა. ამგვარი ურთიერთქმედების თავიდან ასაცილებლად ეს მედიკამენტები კალციუმამდე 2 საათით ადრე ან 4-6 საათის შემდეგ მიიღეთ.
კოფეინი ორგანიზმიდან კალციუმის გამოდევნას უწყობს ხელს. ასაკოვან ქალებთან, რომლებიც მცირე რაოდენობით იღებენ კალციუმს, დღეში 300 მგ-ზე მეტი კოფეინი (სამი-ოთხი ფინჯანი ყავა) იწვევს ძვლის უფრო ინტენსიურ კარგვას და ზრდის მოტეხილობათა განვითარების ალბათობას.
ზოგიერთ საკვებში (ქატოში, ისპანახში) არსებულმა მცენარეულმა ბოჭკომ შესაძლოა ხელი შეუშალოს კალციუმის შეწოვას. გირჩევთ, ასეთი საკვების მიღებიდან 2 საათის განმავლობაში კალციუმის დანამატის მიღებას ერიდოთ.
კალციუმის დანამატებმა შესაძლოა შეაფერხოს საკვებიდან რკინის, მაგნიუმისა და თუთიის ათვისება, მაგრამ თუ ორგანიზმში მათი მარაგი ნორმალურია, ეს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ პრობლემებს არ გამოიწვევს. ადამიანებს, რომლებსაც რკინის, მაგნიუმის ან თუთიის ნაკლებობა ემუქრებათ, ურჩევენ, კალციუმის დანამატი საკვებთან ერთად კი არა, ძილის წინ მიიღონ.
მარილიანი კერძები ორგანიზმიდან კალციუმის გამოდევნას იწვევს. თუ მენოპაუზის შემდგომ ქალი დღეში 2000 მგ ნატრიუმს იღებს (სწორედ ამ ელემენტს შეიცავს სუფრის მარილი), მის ორგანიზმს ყოველდღიურად დაახლოებით 1000 მგ კალციუმი დასჭირდება. ეს რიცხვი დაახლოებით 1.5-ჯერ მოიმატებს, თუ ნატრიუმის დღიური მოხმარება 3000 მგ-ს უტოლდება.
ვითვლით კალციუმს
იმისთვის, რომ კალციუმის დეფიციტი დროულად შევივსოთ, უნდა ვიცოდეთ, რომელ პროდუქტებშია ის თავმოყრილი.
რძის შემდეგ კალციუმს ყველაზე დიდი რაოდენობით ყველი შეიცავს. გარდა რძის ნაწარმისა, კალციუმით მდიდარია მწვანილი, განსაკუთრებით – ისპანახი, ასევე – კვერცხი, ნუში, შირბახტი, ჩირი... მეტი სიზუსტისთვის რიცხვებსაც მოვიყვანთ: 235 მლ რძე 300 მგ კალციუმს შეიცავს, 110 გ ნაყინი – 120 მგ-ს, 45 გ ჩედერი – 300 მგ-ს, 175 გ იოგურტი – 225 მგ-ს, 110 გ ხაჭო – 70 მგ-ს, კალციუმით გამდიდრებული ფორთოხლის წვენი – 300 მგ-ს, 115 გ წითელი ლობიო – 40 მგ-ს, 30 გ ნუში – 80 მგ-ს.
გაითვალისწინეთ, რომ კალციუმის დღიური მოთხოვნილება ასეთია:
. დაბადებიდან 6 თვემდე – 210 მგ;
. 6 თვიდან წლამდე – 270 მგ;
. 1-დან 3 წლამდე – 500 მგ;
. 4-დან 8 წლამდე – 800 მგ;
. 9-დან 18 წლამდე – 1300 მგ;
. 19-დან 50 წლამდე – 1000 მგ;
. 50 წლიდან – 1200 მგ;
. ორსულებისა და მეძუძური ქალებისთვის 20 წლამდე – 1300 მგ, 20-ის შემდეგ – 1000 მგ.
ეს რიცხვები რძეში რომ გადავიყვანოთ, ასეთ სურათს მივიღებთ: წლიდან 4 წლამდე ასაკის ბავშვმა დღე-ღამეში 650-600 მლ რძე უნდა მიიღოს, 5 წელს გადაცილებულმა კი 550-500 მლ.
ზოგიერთი ავტორი ოდნავ განსხვავებულ რიცხვებს გვთავაზობს: 1-დან 3 წლამდე 700 მლ ასვით, 3 წლიდან კი 600 მლ-მდე ჩამოდითო. როგორც ჩანს, იმიტომ, რომ ასაკთან ერთად ბავშვს საშუალება ეძლევა, კალციუმის მარაგი რძის სხვა პროდუქტებითაც შეივსოს.
გახსოვდეთ: კალციუმის ასათვისებლად D ვიტამინია საჭირო, ამიტომ რაქიტის პროფილაქტიკისთვის პედიატრი მასაც დაუნიშნავს თქვენს პატარას. D ვიტამინით მდიდარია თევზი, კვერცხის გული.
ვაგვარებთ ჰორმონულ პრობლემას
ქალი და დიეტა უერთმანეთოდ, შეიძლება ითქვას, წარმოუდგენელია. ეს ტანდემი უმთავრესად წონის კორექციას ისახავს მიზნად, მაგრამ სხვა “ქალური” მიზეზებიც არსებობს სადიეტოდ. ერთი მათგანია ჰორმონული დისბალანსი, რომელიც, წესისამებრ, მენსტრუაციის წინა პერიოდში იჩენს ხოლმე თავს.
სტატისტიკის თანახმად, 19-დან 45 წლამდე ასაკის ქალთა 40%-ს მენსტრუაციამდელი სინდრომი აწუხებს.
თუ ეს სინდრომი მკაფიოდ არის გამოხატული და არა მარტო ქალის ფიზიკურ თუ სულიერ მდგომარეობაზე, არამედ ოჯახურ ატმოსფეროზეც აისახება, ჰორმონული თერაპიის გარეშე ფონს ვერ გავალთ, მაგრამ როდესაც ნიშნები სუსტია, საკმარისია, რაციონალურად ვიკვებოთ და ვივარჯიშოთ ან, მარტივად რომ ვთქვათ, მივდიოთ ცხოვრების ჯანსაღ წესს. “ჯანსაღი” ქცევა მწყობრში აყენებს ჰორმონული დისბალანსით აფორიაქებულ ორგანიზმს.
ორმაგი ხეირი
გარდა იმისა, რომ სწორად შერჩეული კვების რეჟიმი ფიზიკურ თუ სულიერ ჯანმრთელობაზე კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს, მისი წყალობით ზედმეტ კილოგრამებსაც გადაურჩებით (რომელთა შეძენის ალბათობა მენსტრუაცამდელი სინდრომის დროს ერთიორად იზრდება).
ამრიგად, შევთანხმდით: მენსტრუაციამდელ პერიოდში დიეტურად უნდა ვიკვებოთ.
. გაიმდიდრეთ მენიუ საკვებით, რომელშიც უხვად არის B ჯგუფის ვიტამინები, კალციუმი და მაგნიუმი. B6 ვიტამინს შეიცავს ხორცი, ღვიძლი, თირკმელები, წიწიბურა, ქერი, კალციუმით მდიდარია რძე და რძის ნაწარმი, მაგნიუმი კი მწვანეფოთლოვან ბოსტნეულში, პარკოსნებში, თხილსა და ნიგოზში მოიპოვება.
. მიირთვით რაც შეიძლება მეტი ხილი და ბოსტნეული. ამ პერიოდში განსაკუთრებით სასარგებლოა სალათა, კამა, პომიდორი, ციტრუსი, ნესვი, საზამთრო. სითხით გაჯერებული ხილისა და ბოსტნეულის ჭარბ მიღებას მხოლოდ მაშინ ერიდეთ, თუ მენსტრუაციამდელ პერიოდში დროს შეშუპება გაწუხებთ.
* ამ პერიოდში სხეულის მასის მატება უპირატესად სწორედ ორგანიზმში სითხის შეკავების ბრალია. როგორც გითხარით, ასეთ დროს სითხით დატვირთვას უნდა ერიდოთ, შეშუპების მოხსნაში კი ბუნებრივი საშუალებები: ჭინჭრის, ანისულის, კამის ფოთლის ნაყენი – დაიხმარეთ.
* გაითვალისწინეთ: როცა ორგანიზმი სითხეს გაძლიერებულად კარგავს (სწორედ ეს არის შარდმდენების დანიშნულება), აუცილებელია კალიუმის მარაგის შევსება. ამ ელემენტს უხვად შეიცავს ბანანი, ლეღვი, ქიშმიში და გარგარის ჩირი.
* მართალია, ბევრი წყლის სმა მენსტრუაციამდელ პერიოდში რეკომენდებული არ არის, მაგრამ არც ორგანიზმის გამოფიტვაა სასურველი. უმჯობესია, დამამშვიდებელი (კატაბალახას, პიტნის, მოცვისა და მარწყვის) ნაყენები სვათ. სასარგებლოა ხილის ახალგამოწურული წვენიც. რაც შეეხება გაზიან სასმელებს, მათგან თავის შეკავება მოგიწევთ.
* არსებობს საკვები, რომელიც გუნებას გამოგვიკეთებს. მაგალითად, შოკოლადი, ნაყინი, საზოგადოდ, ტკბილეული. სწორედ ამგვარ საკვებს ითხოვს ორგანიზმი კრიტიკული დღეების დადგომამდე მცირე ხნით ადრე. ალბათ თავადაც ხვდებით, რომ კუჭის ტკბილეულით განებივრება კარგს არაფერს მოგიტანთ, მაგრამ არც ცხვირჩამოშვებული ჯდომაა მაინცდამაინც სასიამოვნო. ისღა დაგრჩენიათ, ოქროს შუალედი იპოვოთ და ნუგბარით ზომიერად ჩაიტკბარუნოთ პირი. მაგალითად, ნასადილევს შოკოლადის პატარა ნატეხი მიირთვათ. ვიმეორებთ: ნატეხი და არა მთელი ფილა, თანაც ნასადილევს და არა სადილის ნაცვლად. ერიდეთ იოლად ასათვისებელ ნახშირწყლებს (შაქარს, ნამცხვრებს, ნაყინს).
* ნახშირწყლებზე სულმთლად უარის თქმაც არ ივარგებს – ამით ორგანიზმს მხოლოდ ავნებთ. ნახშირწყლების ძირითადი წყარო ხილია, თუმცა ბრინჯში, კარტოფილსა და დაღერღილი ხორბლის პურშიც მოიპოვება. გაითვალისწინეთ: ცილოვან საკვებთან ერთად მათი მიღება სასურველი არ არის. მაშინ როდესაც ნახშირწყლები სეროტონინის (ეს ის ნივთიერებაა, რომელიც ამაღლებულ განწყობას გვიქმნის) გამომუშავებას უწყობს ხელს, ცილები, პირიქით, აფერხებს მის სინთეზს. ასე რომ, კარტოფილი კეტჩუპით ნებადართულია, ხორციან კარტოფილს კი უმჯობესია ვერიდოთ.
* განწყობას აგიმაღლებთ თევზიც. მასში უხვად არის უჯერი ცხიმოვანი მჟავები, რომლებიც მხოლოდ დადებით ემოციას კი არ მოგანიჭებთ, არამედ დისკომფორტსაც (თავის ტკივილს, ტკივილისა და ქაჩვის შეგრძნებას მუცლის ქვედა ნაწილში და ა.შ.) გაგიქრობთ და გულის რიტმის აღდგენაშიც დაგეხმარებათ. განსაკუთრებით სასარგებლოა ცხიმოვანი მჟავა ომეგა-3, რომლითაც, როგორც არაერთხელ გვითქვამს, მდიდარია ორაგული, კალმახი, თინუსი, სარდინი და ქაშაყი.
საკვები კუჭისთვის
კუჭ-ნაწლავის მოქმედების მოსაწესრიგებლად ხშირად მიმართავენ კვების კორექციას, თუმცა დიარეის (ფაღარათის, ნაწლავთა აშლილობის) დროს ბოლო ხანს სულ უფრო ნაკლებად უნიშნავენ დიეტას, – მთავარი აქ სითხის მარაგის აღდგენაა, – ამიტომ ამჯერად ყაბზობაზე (შეკრულობაზე) შევაჩერებთ ყურადღებას, რომელიც ხშირად იღებს ქრონიკულ ხასიათს და ძლიერ დისკომფორტს იწვევს.
შეკრულობას მრავალი მიზეზი აქვს, მაგრამ უმთავრესი მაინც ცხოვრების უმოძრაო წესი და არასწორი კვებაა. ორივე ფაქტორი განსაკუთრებით აქტუალურია ჩვენს დროში, ამიტომ ყაბზობას ცივილიზაციის თანმხლებ დაავადებადაც მოიხსენიებენ. მეოცე საუკუნეში ჩატარებული მეცნიერული კვლევების ანალიზმა აჩვენა, რომ ცხოვრების თანამედროვე სტილის თანმხლები არაგადამდები დაავადებები, მათ შორის – შეკრულობა, უმთავრესად იმ ქვეყნებში გვხვდება, სადაც მოსახლეობა მასობრივად ეტანება მაღალკალორიულ, რაფინირებულ, ნახშირწყლებითა და ცხიმებით მდიდარ და მცენარეული ბოჭკოთი ღარიბ საკვებს.
მცენარეული ბოჭკო არასახამებლური პოლისაქარიდებია, რომლებსაც, სახამებლის, მონო- და დისაქარიდებისგან განსხვავებით, ვერ ინელებს საჭმლის მომნელებელი წვენები და ფერმენტები და რომლებიც უცვლელად აღწევს მსხვილ ნაწლავს. ეს მეტად მნიშვნელოვანია ნაწლავის ნორმალური შიგთავსის ჩამოყალიბებისა და იქ არსებული მიკროფლორის სათანადო ფუნქციობისთვის. ამავე დროს, მცენარეული ბოჭკო წარმოადგენს კუჭ-ნაწლავის მოქმედების ფიზიოლოგიურ სტიმულატორს, აწესრიგებს ნაწლავშიდა წნევას, გამოაქვს ორგანიზმიდან ტოქსინები და წიდა. აქედან გამომდინარე, ნაწლავთა ნორმალური ფუნქციობისთვის ბოჭკოვანი საკვები აუცილებელია. ამიტომ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია და პროფესიული ასოციაციები გვირჩევენ, ყაბზობის დროს დღე-ღამეში 30-40 გრამი მცენარეული ბოჭკო მაინც მივიღოთ.
ბოჭკოთი მდიდარია ხილი, ბოსტნეული (განსაკუთრებით – მათი კანი), მწვანილი, ყველაზე უხვად კი მას მარცვლეულის (ხორბლის, სიმინდის, ქერის და სხვათა) ქერქი შეიცავს. მცენარის ეს ნაწილები უხეშია, რაც აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ რაციონში მცენარეული საკვების წილის განსაზღვრისას.
ბოჭკოვანი პროდუქტები ძნელი მოსანელებელია, მათი უხეში ნაწილები კუჭ-ნაწლავის ლორწოვანს აღიზიანებს, ამიტომ უმი, დაუმუშავებელი საკვები არც მეტისმეტად ბევრი უნდა მივირთვათ და არც მეტისმეტად დიდხანს, ხოლო ზოგიერთი დაავადების დროს ის უკუნაჩვენებიც კია. ამ პროდუქტების დამუშავება სასურველია იმგვარად, რომ არ შეიცვალოს ნედლეულის შემადგენლობა და არ დაიკარგოს მისი სასარგებლო თვისებები.
შეკრულობისკენ მიდრეკილი პირებისთვის, უპირველესად, აუცილებელია ჯანსაღი, მცენარეული უჯრედისით მდიდარი საკვები: ხილი (ვაშლი, შავი ქლიავი, გარგარი, მაყვალი...), ბოსტნეული (ზღვის კომბოსტო, ჭარხალი, სტაფილო, ბოლოკი, თალგამი...), მწვანილი და სხვ. შეკრულობის დროს ასევე რეკომენდებულია ნაკლებცხიმიანი მაწონი, კეფირი, კარგად მოხარშული საქონლის მჭლე ხორცი, თევზი, ზღვის პროდუქტები. საჭმელი, უმჯობესია, მიირთვათ დღეში 3-4-ჯერ, ერთსა და იმავე დროს. უხვად მიიღეთ სითხე, მაგრამ ერიდეთ გაზიან სასმელებს, მაგარ ყავას, ჩაის, ასევე – შოკოლადს, მოცვს, ბრინჯს, კარაქს, ქონს. ამ უკანასკნელთა ნაცვლად გამოიყენეთ მცენარეული ზეთი. საქართველოში არსებობს მეცნიერულად შესწავლილი, დაპატენტებული და სერტიფიცირებული მცენარეული ბოჭკოებით მდიდარი, დაბალკალორიული ჯანსაღი საკვები, რომელიც შეუზღუდავი რაოდენობითა და ხანგრძლივობით შეიძლება მიიღონ როგორც ჯანმრთელებმა, ისე ყაბზობით დატანჯულებმა, რომლებსაც, ამავე დროს, აქვთ დაავადებები, რომელთა დროსაც უხეში საკვების მიღება უკუნაჩვენებია.
რა ეამება კუჭს
საუკეთესო საკვებად დაღერღილი მარცვლეულის პური მიიჩნევა, რომელიც ღარიბია ცხიმით და მდიდარია კუჭ-ნაწლავისთვის მეტად სასარგებლო უჯრედისით. ალბათ შეგიმჩნევიათ, რომ საკმარისია, ორიოდე კოვზი მაკარონი ან ერთი ნაჭერი პური მივირთვათ, რომ უმალვე ვნაყრდებით. ასე რომ, საკვები რაციონიდან მარცვლეულის (და მათგან მომზადებული საკვების) ამოღებას არამც და არამც არ გირჩევთ. თუ გგონიათ, რომ ცომეული, რამდენიც არ უნდა მიირთვათ, ჭარბ კილოგრამებს შეგმატებთ, ცდებით: რაციონალურად შერჩეული მენიუ ასეთ საფრთხეს ნამდვილად არ შეგიქმნით.
მაშ ასე, თამამად მიირთვით:
* დაღერღილი ჭვავისა და ხორბლის პური, ნამცხვრები, დაბალი ცხიმიანობის მქონე ფუნთუშეული;
* შვრიის ბურღული და სხვა ბურღულეული, დაბალი ცხიმიანობის გრანოლა (აუცილებლად გაეცანით წარწერას შეფუთვაზე);
* მარილიანი, ჭვავის კრეკერები;
* უცხიმო ბატიბუტი;
* დაუცეხვავი ხორბლის ნაწარმი, მათ შორის – მაკარონიც;
* ყავისფერი ბრინჯი
ასევე:
* ბოსტნეულით შეკაზმული (რაღა თქმა უნდა, კვერცხის გულის გარეშე მომზადებული) უცხიმო მაკარონი და ბრინჯი;
* უმი, მოხარშული, გამომცხვარი ან ძალიან ცოტა ზეითუნის ზეთით, მარილითა და პილპილით შეზავებული ბოსტნეული;
* ნებისმიერი სხვა ხილი – როგორც ცოცხალი, ისე დაკონსერვებული და გაყინული.
* ცოტაოდენ ცხიმში შემწვარი, გაყინული, თავისივე წვენში დაკონსერვებული თევზი, შემწვარი თევზის ჩხირები;
* ღორის მჭლე ხორცი;
* საქონლის მჭლე ხორცი;
* ინდაურის, ქათმის მჭლე ხორცი ან ლორი;
* ნაკლებცხიმიანი სოსისი და მისივე ჰოთ-დოგი.
* დაბალი ცხიმიანობის რძე ნაღების გარეშე;
* დაბალი ცხიმიანობის კარაქი, მცენარეული კარაქი;
* ნაღებმოხდილი იოგურტი;
* უცხიმო ყველი;
* უცხიმო ან დაბალი (2%-ზე ნაკლები) ცხიმიანობის ხაჭო.
მოარული აზრის თანახმად, ცხიმიან საკვებს არავითარი სარგებლობა არ მოაქვს. სინამდვილეში ცხიმი მეტად საჭირო კომპონენტია ჩვენი ორგანიზმისთვის. ასე რომ, დროა, “კარგი” ცხიმის შერჩევა ვისწავლოთ.
ნებადართულია:
* ზეითუნის ზეთი, სოიის ცხიმი;
* სამარხვო (ანუ ცხოველური კომპონენტების გარეშე მომზადებული) მაიონეზი.
