სითხით სავსე ბუშტუკი საკვერცხეში

გააზიარე:

წარმოიდგინეთ, რომ პროფილაქტიკური ექოსკოპიური გასინჯვის დროს საკვერცხის ცისტის დიაგნოზი დაგისვეს. როგორი რეაქცია გექნებათ – შეშინდებით თუ ჩათვლით, რომ განსაკუთრებული არაფერი მომხდარა? პაციენტების რეაქციაც, როგორც თავად ცისტა, მრავალფეროვანია.
საკვერცხის ცისტა ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი გინეკოლოგიური დიაგნოზია. რუსული ენის გავლენით მას კისტასაც ვეძახით. მაინც, რას წარმოადგენს საკვერცხეში გაზრდილი ეს სითხით სავსე ბუშტუკი? რა გართულების გამოწვევა შეუძლია მას? საკვერცხის ცისტების შესახებ მედიცინის აკადემიური დოქტორი, ევროპისა და რუსეთის გინეკოლოგ-ენდოსკოპისტთა ასოციაციის წევრი ვადიმ ხატიაშვილი გვესაუბრება.
– საკვერცხის ცისტა კისტოზურად გადაგვარებულ საკვერცხის ღრუში სითხის დაგროვების შედეგად ჩამოყალიბებული სიმსივნისებრი წარმონაქმნია. მისი მრავალი სახეობა არსებობს. ყველაზე ხშირია საკვერცხის რეტენციული ცისტა. იგი 20-დან 40 წლამდე ასაკის ქალების ხვედრია. არსებობს ფუნქციური (ფოლიკულური და ყვითელი სხეულის, იგივე ლუთეინური და თეკალუთეინური), ენდომეტრიოიდული, დერმოიდული და პარაოვარიული ცისტები. ყოველი მათგანი საკვერცხის სიმსივნის მსგავს პროცეებს მიეკუთვნება. ცისტის მსგავსი ექოლოგიური სურათი აქვს საკვერცხის ჭეშმარიტ სიმსივნეებსაც. საზოგადოდ, ვერც ერთ სხვა ორგანოში ვერ ნახავთ სიმსივნეთა ისეთ მრავალფეროვნებას, როგორსაც საკვერცხეში. საკვერცხის ჭეშმარიტი სიმსივნეებია: ეპითელური, მუცინოზური, სეროზული, ენდომეტრიოიდული ცისტადენომები, ბრენერის სიმსივნე, სასქესო ჭიმის სიმსივნეები (გრანულოზურუჯრედოვანი სიმსივნე, თეკომა, ფიბრომა, ანდრობლასტომა), ჰერმინოგენური სიმსივნეები (დისჰერმინომა, ტერატომა) და უამრავი სხვა. სტატისტიკურად ყველაზე ხშირად გვხვდება ისეთი ეპითელური სიმსივნეები, როგორებიცაა სეროზული და მუცინოზური ცისტადენომები. ეპითელური სიმსივნეები საკვერცხის მფარავი ეპითელური ქსოვილისგან წარმოიქმნება, ხოლო რეტენციული ცისტები საკვერცხის შიგნით სითხის დაგროვების შედეგია.

რამ შეიძლება გამოიწვიოს საკვერცხის ცისტა?

– საკვერცხის რეტენციული ცისტების წარმოშობის მიზეზებია:

ჰორმონული ფონისა და ენდოკრინული სისტემის დარღვევები;
ნაადრევი მენსტრუაცია;
აბორტები;
ფარისებრი ჯირკვლის დისფუნქცია;
ანთებითი დაავადებები და სქესობრივი ინფექციები.

ყველაზე ხშირად დიაგნოსტირდება ფოლიკულური ცისტა – რეტენციული ცისტების 80-85% სწორედ მის წილად მოდის. მოგეხსენებათ, ყოველი ციკლის დროს საკვერცხეში დომინანტი ფოლიკული იზრდება, მწიფდება და ოვულაციის დროს სკდება. საკვერცხეების ესტროგენური ფუნქციის დარღვევისას ფოლიკული არ სკდება – პერსისტირებს, მასში სითხე გროვდება და ფოლიკული იზრდება. შესაძლოა, მისმა ზომამ 2-10 სმ-საც კი მიაღწიოს. ფოლიკულური ცისტის განვითარებაში განსაზღვრულ როლს ანთებითი პროცესებიც ასრულებს.
ყვითელი სხეულის, იგივე ლუთეინური ცისტა ციკლის მეორე ფაზაში მაშინ ვითარდება, როცა საკვერცხის ქსოვილში დარღვეულია ლიმფისა და სისხლის მიმოქცევა. ამ დროს ოვულაცია ხდება, მაგრამ ოვულაციის შედეგად წარმოქმნილ ყვითელ სხეულში სითხე გროვდება. ასეთი ცისტა ზომით ოდნავ თუ ჩამოუვარდება ფოლიკულურს – საშუალოდ 3-4 სმ-ია, თუმცა ზოგჯერ 7-8 სმ-მდეც იზრდება.
სიმსივნის მსგავსი პროცესებიდან სიხშირით მეორე ადგილზეა ენდომეტრიოიდული ცისტა. მის წარმოშობას განაპირობებს გენეტიკური ფაქტორი და სუსტი იმუნიტეტი, რაც, სამწუხაროდ, ჩვენს ახალგაზრდებში ჩვეული მოვლენაა. ენდომეტრიოიდული ცისტა გარეთა ენდომეტრიოზის ერთ-ერთი გამოვლინებაა. ამ დროს ენდომეტრიუმის ქსოვილი სხვადასხვა ორგანოში, მათ შორის – საკვერცხის ზედაპირზეც, გვხვდება. ყოველი მენსტრუაციის დროს ამ უბნებიდან ისევე ჟონავს სისხლი, როგორც საშვილოსნოს ღრუდან, და საკვერცხის ქსოვილში ცისტის სახით გროვდება. დროთა განმავლობაში სისხლი შოკოლადისებრ მასად – ჰემოსიდერინად გარდაიქმნება. ენდომეტრიოიდული ცისტა ხშირად ფოლიკულური და ყვითელი სხეულის ცისტების ნიადაგზე ჩნდება. როცა გოგონას გარეთა ენდომეტრიოზი და, ამასთან, ფოლიკულური ან ყვითელი სხეულის ცისტა აქვს, ისინი, ენდომეტრიოზის გამო, იოლად აღარ გაიწოვება, საბოლოოდ კი ყალიბდება ენდომეტრიოიდული ცისტა. ზოგჯერ მისგან ენდომეტრიოიდული ცისტადენომა ვითარდება. თუ ძალიან ცუდად წავიდა საქმე, შესაძლოა, ენდომეტრიოიდულ ცისტადენოკარცინომაშიც გადაიზარდოს (0,3%-15%-ში). ეს უკანასკნელი ონკოლოგიური თვალსაზრისით საშიშია. საბედნიეროდ, ამგვარი სცენარი იშვიათია, ჩემი პრაქტიკიდან სულ სამი შემთხვევა მახსენდება.
დერმოიდული ცისტა საკვერცხის ჭეშმარიტი კეთილთვისებიანი სიმსივნე – მწიფე ტერატომაა. მისი შიგთავსი შეიძლება იყოს თმა, კანი, ძვლოვანი სტრუქტურები, ხრტილი, კბილი... დერმოიდული ცისტა შეიძლება 2-20 სმ-მდე გაიზარდოს. ასიდან 85 შემთხვევაში ის ცალმხრივია, 15-ში კი ორმხრივი. პარაოვარიული ცისტა თანდაყოლილია. იგი საკვერცხესა და ფალოპის მილს შორის არსებულ მეზოსალპინქსში წარმოიქმნება და ნელა იზრდება.

შეიძლება, მუცლის ღრუში ათსანტიმეტრინი ცისტა გქონდეს და არაფერს უჩიოდე?

– ცხადია, შეიძლება და უმეტესად სწორედ ასე ხდება, მკაფიო სიმპტომები ცისტას არ ახასიათებს. წესისამებრ, მას შემთხვევით, ექოსკოპიური კვლევისას აღმოაჩენენ. ფოლიკულური ცისტა ზოგჯერ მენსტრუალური ფუნქციის დარღვევას იწვევს. თუ წარმონაქმნი მეტისმეტად დიდია, ქალი მუცლის ქვედა ნახევარში უსიამოვნო, სიმძიმის შეგრძნებას უჩივის. როცა ცისტა განსაკუთრებით დიდი ზომისაა და შარდის ბუშტს აწვება, შესაძლოა, ხშირი შარდვაც გამოიწვიოს. ტკივილი უმეტესად ენდომეტროიდული ცისტებისთვის არის დამახასიათებელი, თუმცა არა ყოველთვის. ყოფილა შემთხვევები, 10 სმ-იან ენდომეტრიოიდულ ცისტას ტკივილი არ ხლებია თან, 2-3 სმ-იანს კი ძლიერი დიკომფორტი გამოუწვევია – ეს მეტად ინდივიდუალურია. ტკივილის ინტენსივობა მენსტრუაციის დროს იმატებს. ამას ახსნაც აქვს: როცა ორგანიზმში ენდომეტრიოიდული პროცესი მიმდინარეობს, ყოველი მენსტრუაციის დროს ცისტა იზრდება, მისი კაფსულა იჭიმება, ჩნდება მიკროპერფორაციები და ცისტის შიგთავსი (სისხლი, ჰემოსიდერი) მუცლის ღრუში ჩაიღვრება. ეს პერიტონიუმის გაღიზიანებას და ტკივილს იწვევს. ამის შედეგად ყოველი ციკლის შემდეგ მუცლის ღრუში ახალ-ახალი შეხორცებები წარმოიქმნება. ოპერაციის დროს მუცლის ღრუს დათვალიერებისას ჩაღვრილი სისხლის კვალი (ჰემოსიდერინის ლაქები) შეიძლება ყველა ორგანოზე აღმოვაჩინოთ – ღვიძლზე, ნაწლავებზე, დიაფრაგმაზე... ჰორმონმაპროდუცირებელი სიმსივნეების დროს (გრანულოზურუჯრედოვანი სიმსივნე, თეკობლასტომა, არენობლასტომა) იცვლება ქალის ორგანიზმის ჰორმონული სტატუსი მამაკაცური ან ქალური ტიპით.
მკვეთრად გამოხატული სიმპტომები გართულებების (ცისტის ფეხზე შემოგრეხა ან გასკდომა – აპოპლექსია) დროს იჩენს თავს. შემოგრეხა უფრო მეტად ცისტადენომებს და დერმოიდულ ცისტებს ახასიათებს. ისინი სიმძიმის გამო იოგების დაგრძელებას იწვევენ და შემოიგრიხებიან ხოლმე. ფოლიკულური ცისტაც შეიძლება შემოიგრიხოს, თუმცა უფრო ხშირად სკდება. კლინიკური სურათი დამახასიათებელია – როგორც პერიტონიტის დროს, აღინიშნება ტკივილები და მუცლის წინა კედლის დაჭიმულობა. ამ დროს სასწრაფო ოპერაცია გარდაუვალია. დიდი ზომის ცისტის გახეთქვის მიზეზად შეიძლება სქესობრივი კონტაქტიც იქცეს.

საკვერცხის ცისტის მკურნალობის შესახებ უამრავი მოსაზრება არსებობს. რომელი მათგანი მოითხოვს ოპერაციულ ჩარევას და რომელი – მხოლოდ დაკვირვებას?

– ეს ძალზე კომპლექსური საკითხია და მრავალი ფაქტორის გათვალისწინებას მოითხოვს. მოდი, მიმდევრობით მივყვეთ. ფუნქციური (ფოლიკულური და ყვითელი სხეულის) ცისტების დროს მიდგომა ასეთია: საწყის ეტაპზე მკურნალობა კონსერვატიულია – 3-4 თვის განმავლობაში კონტრაცეპტივებით ჰორმონთერაპიას ვატარებთ და შედეგს ველოდებით. ცხადია, აუცილებელია ყოველთვიური კონტროლი ულტრაბგერით.
ფუნქციური ცისტების დიდი უმრავლესობა უკუვითარდება. თუ რაიმე მიზეზით ასე არ მოხდა და 4-5 თვის შემდეგ ცისტა ისევ დიდი ზომისა დარჩა, მას ოპერციულად, ლაპაროსკოპიული გზით ამოვკვეთთ. ოპერაცია საკვერცხის ქსოვილისთვის ზედმიწევნით დამზოგველია – ხდება ცისტის კაფსულის ენუკლეაცია (ამოკვეთა) საკვერცხის სრული შენარჩუნებით, რაც რეპროდუქციული თვალსაზრისით ძალზე მნიშვნელოვანია.
დერმოიდული ცისტა, ისევე როგორც პარაოვარიული, ერთმნიშვნელოვნად ოპერაციულ მკურნალობას მოითხოვს. პარაოვარიული ცისტა იშვიათად შესაძლოა პროლიფერაციულ პროცესში გადაიზარდოს და პარაოვარიული სეროზულ-პაპილარული ცისტადენომა წარმოქმნას. როცა პარაოვარიული ცისტა მცირე (3 სმ-მდე) ზომისაა, ხოლო შიგნითა ზედაპირი გლუვი აქვს, შეიძლება ოპერაციული ჩარევისაგან თავის შეკავება, ხოლო თუ იგი 3-4 სმ-ზე დიდია, მოსალოდნელია ფალოპის მილის ცისტაზე გადაჭიმვა და მილის სანათურის შევიწროება, რაც ქალის რეპროდუქციულ ფუნქციას აქვეითებს. ტექნიკურად სწორად ჩატარებული ოპერაციის დროს არც საკვერცხე ზიანდება და არც კვერცხსავალი მილი.
საქმე უფრო რთულად არის ენდომეტროიდული ცისტის შემთხვევაში. ეს უკანასკნელი რეპროდუქციული თვალსაზრისით საკვერცხის ფუნქციისთვის მძიმე ცისტაა. ჰორმონთერაპიით მისი გაქრობის შანსი მინიმალურია. ცისტის კაფსულა საკვერცხის ქსოვილში იმდენად არის ჩაზრდილი, რომ მისი ენუკლეაციის დროს საკვერცხის საღი ქსოვილიც ზიანდება, კაფსულას თან ბევრი პრემორდიული ფოლიკული მოჰყვება, რაც საკვერცხის ფუნქციას 30-40%-ით აქვეითებს. ამჟამად შემუშავებულია ასეთი მიდგომა: 3 სმ-მდე ზომის ენდომეტროიდული ცისტის დროს რეპროდუქციული ასაკის ქალებთან (რომლებიც შვილის გაჩენას გეგმავენ) ოპერაციული მკურნალობა აუცილებელი არ არის, 3 სმ-ზე დიდი ზომის ცისტის მოშორება კი აუცილებელია. ამისთვის ორი გზა არსებობს: პირველი – ცისტის ენუკლეაცია საკვერცხის საღი ქსოვილის შენარჩუნებით (რამდენადაც ეს მოხერხდება); მეორე – ულტრაბგერის კონტროლით ცისტის ასპირაცია, ანუ შიგთავსის ამოღება და მასში ალკოჰოლის შეყვანა (15-20 წუთით). ამ მეთოდს მაშინ მივმართავთ, როცა ცისტა პატარაა, საკვერცხის ქსოვილი – ცოტა და, შესაბამისად, ფოლიკულების რეზერვი პრაქტიკულად აღარ არსებობს. ასიდან 90 შემთხვევაში კი პირველ გზას ვირჩევთ და ცისტის კაფსულას დიდი სიფრთხილით ვაშორებთ საკვერცხის საღ ქსოვილს. ენდომეტროიდული ცისტის შემთხვევაში რეციდივის რისკი, ცხადია, მაღალია, ამიტომ ახალგაზრდა ქალებს რაც შეიძლება მალე დაორსულებას ვურჩევთ.

საკვერცხის სიმსივნური წარმონაქმნი როდის უნდა ვიეჭვოთ?

– აუცილებელია საკვერცხის ცისტის დიფერენცირება საკვერცხის კიბოსგან. ხშირად ამ უკანასკნელსაც არავითარი კლინიკური სიმპტომები არ ახლავს თან და ულტრაბგერითი გამოკვლევითაც ძალიან ჰგავს ჩვეულებრივ ცისტას. პირველი რისკფაქტორი ასაკია. როცა 50 წელს გადაცილებულ ქალს ცისტას აღმოვუჩენთ, აუცილებლად უნდა მოვახდინოთ მისი დიფერენცირება ცისტადენომისგან. 5-10%-ში იგი ახალგაზრდა ასაკშიც გვხვდება. ყველაზე ხშირი ავთვისებიანი წარმონაქმნი მუცინოზური და სეროზული ცისტადენოკარცინომებია. როგორ გავიგოთ, რასთან გვაქვს საქმე? საუკეთესო საშუალება დაკვირვებაა. როგორც უკვე ვთქვი, ფუნქციური ცისტები მკურნალობის ფონზე 3-4 თვეში ალაგდება. თუ ასე არ მოხდა, ცისტამ არც ციკლთან მიმართებით იცვალა ზომა და ასაკიც სარისკოა, ეჭვი საკვერცხის ჭეშმარიტ სიმსივნეზე მიგვაქვს. ამ შემთხვევაში აუცილებლად ვატარებთ ანალიზს SA-125 ონკომარკერზე და მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიას. დადებითი პასუხის შემთხვევაში ოპერაციული ჩარევა გარდაუვალია.
ოპერაციის დროს, თუ დავინახეთ, რომ ცისტის ზედაპირზე წანაზარდებია, ვეგეტაციები, ექსპრეს ბიოფსიას მივმართავთ, მერე კი მორფოლოგის დაკვნის მიხედვით ვმოქმედებთ. ერთმნიშვნელოვნად დადებითი პასუხის შემთხვევაში, როცა ახალგაზრდა პაციენტთან გვაქვს საქმე, მხოლოდ ცისტას ვიღებთ. 48 წელს გადაცილებულ პაციენტებთან, კეთილთვისებიანი პაპილარული ცისტადენომის დროსაც კი, საშვილოსნოს დანამატებითურთ ექსტირპაციას (ამოკვეთას) გვირჩევენ. ავთვისებიანი პროცესის ან მისი მოსაზღვრე მდგომარეობის დროს მივმართავთ გაფართოებულ ჩარევას – ვიღებთ ორივე საკვერცხეს, საშვილოსნოს, კვერცხსავალ მილებს, მცირე მენჯის ღრუს ლიმფურ კვანძებს, დიდ ბადექონს (სწორედ აქ იძლევა საკვერცხის კიბო პირველ მეტასტაზებს) და ზოგჯერ – ჭიაყელა დანამატსაც. ზოგიერთ შემთხვევაში საჭირო ხდება პარააორტალური ლიმფოდისექცია (აორტის გასწვრივ განლაგებული ლიმფური კვანძების ამოკვეთა).

თამარ არქანია