ენდოპროთეზირება მცირეინვაზიური მეთოდით

მენჯ-ბარძაყის სახსრის – ადამიანის ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი და ფუნქციურად დატვირთული სახსრის მწყობრიდან გამოსვლა მკვეთრად აქვეითებს ცხოვრების ხარისხს, ზღუდავს არა მარტო სპორტულ, არამედ ყოველდღიურ აქტივობასაც, მათ შორის – ყველაზე მნიშვნელოვან ფუნქციას: სიარულს.

რა შემთხვევაში უნდა ჩანაცვლდეს ბუნებრივი სახსარი ხელოვნური ანალოგით და რას გულისხმობს ოპერაციის მცირეინვაზიური მეთოდი? ამის შესახებ გვესაუბრა კ. ერისთავის სახელობის ექსპერიმენტული და კლინიკური ქირურგიის ეროვნული ცენტრის ტრავმატოლოგიური განყოფილების ხელმძღვანელი თემურ კვეტენაძე.

რა მოსდის სახსარს

– მენჯ-ბარძაყის სახსარი ყველაზე ხშირად კოქსართროზის გამო იცვლება. კოქსართროზი აღნიშნული სახსრის ხრტილოვანი ქსოვილის დეგენერაციული ცვლილებაა, რომელსაც თან სდევს სასახსრე ზედაპირის დეფორმაცია, იწვევს ტკივილს, მოძრაობის პროგრესირებად შეზღუდვას და აუარესებს ადამიანის ცხოვრების ხარისხს.

საქართველოს მოსახლეობაში ეს დაავადება ფართოდ არის გავრცელებული, განსაკუთრებით – ქალებში. ცნობილია მისი რამდენიმე სახე, რომლებსაც გამომწვევი მიზეზი განასხვავებს ერთმანეთისგან, შესაბამისად, კოქსართროზი ყველა ასაკობრივ კატეგორიაში შეიძლება აღმოვაჩინოთ. საქართველოში მის დიაგნოზს უმეტესად საპენსიო ასაკის მოსახლეობას უსვამენ, თუმცა დაავადება არცთუ იშვიათია ახალგაზრდა და პოსტმენოპაუზური ასაკის ქალებს შორის, რადგან კლიმაქტერიულ პერიოდში განსაკუთრებით ღარიბდება ძვლოვანი ქსოვილი და ოსტეოპოროზის ხარისხი მაღალ ნიშნულს აღწევს. პათოლოგიის ჩამოყალიბებაში გადამწყვეტ როლს კი ადგილობრივი სისხლის მიმოქცევა ასრულებს. 

როგორ მკურნალობენ

– ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ კოქსართროზი წამლებით არ იკურნება. მედიკამენტებით მხოლოდ მისი პროგრესირების შენელება და ტკივილის დროებით კუპირებაა შესაძლებელი. ამ დაავადებით გამოწვეული პრობლემები მხოლოდ ოპერაციული ჩარევით გვარდება.

ენდოპროთეზირების პრინციპები

– ენდოპროთეზირება სახსრების მკურნალობის თანამედროვე მეთოდია. ის გულისხმობს დაზიანებული სახსრის იმპლანტით ჩანაცვლებას და სახსრის ოპტიმალური ფუნქციის აღდგენას. შესაძლებელია როგორც თანდაყოლილი ან შეძენილი დაავადების შედეგად დეგენერაციულად გადაგვარებული, ისე ტრავმის შედეგად დაზიანებული ანატომიური სახსრის ხელოვნურით შეცვლა.

არსებობს მრავალნაირი ენდოპროთეზი, რომლებიც სხვადასხვა მასალის კომპონენტებისგან (პოლიეთილენი, კერამიკა, ტიტანი) შედგება. ენდოპროთეზის მოდელი შეირჩევა ინდივიდუალურად, სახსრის ფუნქციურ-ანატომიური მონაცემებისა და დაავადების ფორმისა თუ ხარისხის შესაბამისად. მაგალითად, კოქსართროზის სამკურნალოდ გამოიყენება სტანდარტული ან ორმაგი მობილობის ენდოპროთეზები, რომლებიც ქიმიურად და ბიოლოგიურად ინერტული მეტალის (ტიტანის) და უჟანგავი ფოლადის შენადნობისგან მზადდება. პროთეზის ზოგიერთი კომპონენტი (თავი, ფოსოს გულა) შედგება კერამიკისა და მაღალმოლეკულური პოლიეთილენისგან, რაც ამცირებს მათ ცვეთას და ზრდის პროთეზის მომსახურების ვადას.

ორმაგი მობილობის იმპლანტი

– რა უპირატესობა აქვს ორმაგი მობილობის იმპლანტს?

– ორმაგი მობილობის იმპლანტი მენჯ-ბარძაყის სახსრის ენდოპროთეზის თანამედროვე ტიპია. ის ქვედა კიდურს ანიჭებს მოძრაობის უფრო ფართო ამპლიტუდას, ვიდრე სტანდარტული მობილობის პროთეზი და მისი ამოვარდნის ალბათობა მინიმალურია. ორმაგი მობილობის ენდოპროთეზი ზრდის სახსრის მოძრაობის დიაპაზონს, მაშინ როდესაც ჩვეულებრივი პროთეზი 90-გრადუსიანი კუთხით არის შეზღუდული. ამის გათვალისწინებით, პაციენტებს აღარ ეკრძალებათ ისეთი მოძრაობებისგან თავის შეკავება, როგორიცაა დაბალ სკამზე დაჯდომა, სპორტული აქტივობა და სახსრის ტრიალი.

ოპერაცია

– სახსრის კომპონენტების სინთეზური ანალოგებით შეცვლა ღია ქირურგიული ოპერაციით ხდება. ტოტალური ენდოპროთეზირების დროს დაზიანებულ ბარძაყის ძვლის თავს მოკვეთენ, ტაბუხის ფოსოს დაამუშავებენ და ამოღებული ნაწილის ნაცვლად ჩადგამენ ხელოვნურ, მეტალის კომპონენტებს, რომლებიც ამ ანატომიური ერთეულების მაგივრობას გაუწევს პაციენტს.

თუ პაციენტი შედარებით ახალგაზრდაა და შენარჩუნებული აქვს ძვლის მარაგი, უცემენტო პროთეზს ვიყენებთ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ხდება მეტალის უშუალო კონტაქტი ძვალთან, ხოლო შედარებით ასაკოვან ან ისეთ პაციენტებს, რომლებსაც ოსტეოგენეზი დარღვეული აქვთ, ცემენტიან პროთეზს ვუსვამთ (ორგანიზმის ძვლოვანი რესურსის არადამაკმაყოფილებელი მდგომარეობის გამო პროთეზის კომპონენტების ფიქსაციისთვის ვიყენებთ სამედიცინო ცემენტს).

ჩასანაცვლებელი სახსრის ბიომექანიკური თავისებურებებიდან გამომდინარე, თითოეული პაციენტისთვის ინდივიდუალურად ვარჩევთ პროთეზის ტიპს. წინასაოპერაციო რენტგენოლოგიური კვლევა საშუალებას გვაძლევს, დავადგინოთ ბარძაყის და ფოსოს კომპონენტების ოპტიმალური ზომა, ბარძაყის ყელის რეზექციის დონე და ენდოპროთეზის ყელის სიგრძე.

თანამედროვე მიდგომა

– როგორია ენდოპროთეზირების ოპერაციისადმი თანამედროვე ტექნოლოგიური მიდგომა?

– მენჯ-ბარძაყის სახსრის ტოტალური ენდოპროთეზირება სხვადასხვა ოპერაციული მიდგომით ხორციელდება, შესაბამისად, სხვადასხვანაირია ოპერაციის მსვლელობაც და რეაბილიტაციის პროცესიც. ტრადიციული მიდგომის შემთხვევაში განაკვეთი დიდი ზომისაა, ამიტომ ფართოა ირგვლივ მდებარე ქსოვილების დაზიანების არეალი, ხანგრძლივია ჰოსპიტალიზაცია და რეაბილიტაცია. ექიმების უმეტესობა უკანა და გვერდით ტრანსგლუტეალურ მიდგომას იყენებს – ამ დროს განაკვეთი გაივლის დუნდულა კუნთზე, თუმცა მაღალია თანამოსახელე ნერვის დაზიანების ალბათობაც, რის გამოც პოსტოპერაციულ პერიოდში პაციენტი ტკივილს და კოჭლობას უჩივის.

ენდოპროთეზირება წინა მიდგომით გულისხმობს მცირეინვაზიურ ჩარევას კუნთებისა და მყესების ძვლოვანი ზედაპირიდან აშრევების გარეშე. ოპერაცია უნიკალურია, რადგან მენჯ-ბარძაყის სახსრის გამოთავისუფლება ხდება კანზე მცირე განაკვეთით, რომელიც კუნთებს შორის არსებულ ბუნებრივ სივრცეში ისე გაივლის, რომ არც კუნთებს აზიანებს და არც მათ მკვებავ სისხლძარღვებსა თუ ნერვებს. ოპერაციის დროს პაციენტი სპეციალურ საოპერაციო მაგიდაზე წევს. ენდოპროთეზის ჩასადგმელად გამოიყენება ვიზუალიზაციის მეთოდი – ფლუოროსკოპია, რომელიც რეალურ დროში მონიტორზე ასახავს სახსრის მდგომარეობას. კანისა და კანქვეშა ცხიმოვანი ქსოვილის გაკვეთის შემდეგ ხდება კუნთების ატრავმული გადაწევა, ამოიკვეთება მათ ქვეშ არსებული სახსრის კაფსულა და ბუნებრივი სახსარი ხელოვნურით ჩანაცვლდება. ოპერაციის მსვლელობის დროს კიდურის საჭირო მიმართულებით მოძრაობა სპეციალური საოპერაციო მაგიდის საშუალებით ხორციელდება.

მცირეინვაზიური ჩარევის უპირატესობა

– რით სჯობია მცირეინვაზიური ჩარევა დიდს?

– მცირეინვაზიურ ჩარევას რამდენიმე უპირატესობა აქვს:

* მცირე ზომის განაკვეთი. წინა მიდგომით, საოპერაციო არეში 5-10 სმ სიგრძის განაკვეთი კეთდება, მაშინ როდესაც ტრადიციული მიდგომის შემთხვევაში გაცილებით გრძელი განაკვეთის გაკეთებაა საჭირო. მცირე ზომის განაკვეთი უმნიშვნელო ნაიარევს ტოვებს და გართულებების რისკს ამცირებს.

* ქსოვილების მცირე დაზიანება. მცირეინვაზიური ჩარევა ტარდება კუნთთა შორის არსებულ ანატომიურ სივრცეში, რაც პრაქტიკულად გამორიცხავს ირგვლივ მდებარე კუნთების, სისხლძარღვების, ნერვებისა და მყესების დაზიანებას.

* სისხლის კარგვის პრევენცია. მცირე ზომის ჭრილობა და დაუზიანებელი კუნთები ოპერაციის მსვლელობისას სისხლის უმნიშვნელო დანაკარგს იწვევს, რაც გამორიცხავს ოპერაციის შემდგომ სისხლის გადასხმის საჭიროებას.

* ხანმოკლე ჰოსპიტალიზაცია. აღნიშნული მიდგომით ჩატარებული ენდოპროთეზირების შემდეგ პაციენტების უმეტესობა კლინიკას 2-3 დღეში ტოვებს, მაშინ როდესაც მენჯ-ბარძაყის სახსრის სტანდარტული ენდოპროთეზირების შემდეგ პოსტოპერაციული პერიოდი მოითხოვს პაციენტის სტაციონარში დაყოვნებას 5-6 დღით.

* სწრაფი რეაბილიტაცია. მცირეინვაზიური მიდგომით ჩატარებული ოპერაციის შემდეგ პაციენტს არ აწუხებს ტკივილი. ის მალევე უბრუნდება ცხოვრების ჩვეულ წესს.

წინა მიდგომით ჩატარებულ ოპერაციას მინიმუმამდე დაჰყავს ენდოპროთეზის თავის კომპონენტის ფოსოდან ამოვარდნის რისკიც – ამ ოპერაციის დროს არ ხდება კუნთებისა და მყესების მთლიანობის დარღვევა, შესაბამისად, მათი ფუნქცია შენარჩუნებულია, რაც ხელოვნური სახსრის სტაბილურობას უზრუნველყოფს. რეკომენდაციები, რომლებიც სტანდარტული მიდგომით ჩატარებული ენდოპროთეზირების შემდეგ გაიცემა, აქ ზედმეტია. მაგალითად, წოლისას მუხლებს შორის ბალიშის ჩადება, უნიტაზის ასამაღლებელი სპეციალური მოწყობილობით სარგებლობა ან ყავარჯნებით სიარული ამ მიდგომით ნაოპერაციევ პაციენტებს არ სჭირდებათ.

მოსალოდნელი გართულებები და მათი პრევენცია

– როგორც უკვე ვთქვით, მენჯ-ბარძაყის სახსრის იმპლანტაცია წინა მიდგომით მცირეინვაზიურ ქირურგიულ ჩარევად მიიჩნევა, შესაბამისად, მისი გართულების ალბათობა, სხვა ოპერაციებისგან განსხვავებით, მცირეა.

* თრომბოემბოლიის (თრომბის წარმოქმნა და სასიცოცხლო ორგანოების სისხლით მომარაგების შეფერხება) პრევენცია ოპერაციის შემდგომ პერიოდში შესაბამისი მედიკამენტებით ხდება.

* მართალია, ჭრილობა მცირე ზომისაა, მაგრამ ინფიცირების თავიდან ასაცილებლად მას საგულდაგულო მოვლა სჭირდება სრულ შეხორცებამდე.

მენჯ-ბარძაყის სახსრის ენდოპროთეზირება წინა მიდგომით ზოგჯერ ვერ ხერხდება. მაგალითად, მაშინ, როდესაც პაციენტი მრავალჯერ არის ნაოპერაციევი და მრავლობითი შეხორცებისა თუ კუნთების დეფორმაციის გამო მისი ბარძაყის ძვლის გამოთავისუფლება გაძნელებულია. გარდა ამისა, როცა დისპლაზიურ კოქსართროზს (თანდაყოლილი პათოლოგია, რომელიც მუცლადყოფნის პერიოდში სახსრის კომპონენტების არასრულფასოვანი განვითარების შედეგია) მაღალი ამოვარდნილობა ერთვის, ხელოვნური სახსრის იმპლანტაცია მცირე განაკვეთით არ არის რეკომენდებული, აქ ტრადიციული მიდგომაა საჭირო.

მარი მარღანია