ლადო ალექსი-მესხიშვილი – კარდიოქირურგიის ქართველი ვირტუოზი, რომელიც უცხოეთის მიწაზე გარდაიცვალა

"ძვირფასო ბ-ნო ლადო! უსაზღვროდ მადლიერი ვარ ჩემი შვილის გადარჩენისთვის. ჩემი ნამცეცა გოგო, რომელიც მაშინ 4,5 თვის იყო, იხსნა თქვენ მიერ ჩატარებულმა ოპერაციამ! მეორე ოპერაციის შემდეგ ფეხშიშველი ბავშვი უკვე ეზოში დარბოდა. არავის, მათ შორის არც ექიმებს, არ სჯეროდა, რომ ამ იასამნისფერი არსების განკურნება შეიძლებოდა. ქედს ვიხრი დედათქვენის წინაშე ამქვეყნად თქვენი მოვლენისთვის!"

ლადო ალექსი-მესხიშვილის არქივში ორმოცდაათწლიანი პრაქტიკის განმავლობაში მიღებული უამრავი ასეთი წერილი ინახება. მისმა ქირურგიულმა ოსტატობამ სასიკვდილოდ განწირულ ასეულობით ბავშვს მეორე სიცოცხლე აჩუქა.

ვლადიმერ (ლადო) ალექსი-მესხიშვილი 1941 წლის 2 მარტს თბილისში, ცნობილი არქიტექტორების თინათინ ფანიაშვილისა და ლადო ალექსი-მესხიშვილის ოჯახში დაიბადა. მისმა ტყუპისცალმა ძმამ, მსოფლიოში აღიარებულმა მხატვარმა და სცენოგრაფმა გოგი ალექსი-მესხიშვილმა, ბატონი ლადოს შესახებ საინტერესო მოგონებები გაგვიზიარა.

ფესვები

ალექსი-მესხიშვილების გვარი მესხეთიდან იღებს სათავეს. სწორედ იქიდან ჩამოვიდნენ XVII საუკუნეში დიდი ექიმის წინაპრები და თბილისში დამკვიდრდნენ. XVIII საუკუნის შუა ხანებში ანჩისხატის დეკანოზი ყოფილა ალექსი მესხი, კალიგრაფთა სახელგანთქმული დინასტიის ფუძემდებელი, რომლის პატივსაცემადაც მესხიშვილების გვარი ალექსი-მესხიშვილებად იწოდება. ამ დინასტიის წარმომადგენელთა მიერ გადაწერილი მრავალი წიგნი დღეს ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრშია დაცული.

როცა აღა-მაჰმად-ხანმა თბილისი ააოხრა, ტაძრის უკანასკნელმა დეკანოზმა დიმიტრიმ ანანურში გადააბრძანა და ასე გადაარჩინა ანჩის ხატი, რისთვისაც მესხიშვილებს აზნაურობა უბოძეს.

გოგი ალექსი-მესხიშვილი:

– ბაბუაჩემის ბაბუა უმაღლესი სამედიცინო განათლების მქონე პირველი თბილისელი ექიმი გახლდათ. მოსკოვის სამედიცინო-ქირურგიული აკადემიის დასრულების შემდეგ მუშაობდა თელავში, სიღნაღსა და თბილისში. 1848 წელს დოქტორის ხარისხი მიენიჭა. მისი ვაჟი სარდიონი სამხედრო ექიმი და ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების წევრი იყო. ჩვენი ბაბუა, შალვა ალექსი-მესხიშვილი, მსახიობისა და რეჟისორის, რესპუბლიკის სახალხო არტისტის ლადო მესხიშვილის ვაჟი, პროფესიით იურისტი, საქართველოს დამფუძნებელი კრების წევრი და 1918-1919 წლებში საქართველოს იუსტიციის მინისტრი, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპაციის შემდეგ სამშობლოში დარჩა და სხვებსაც მოუწოდებდა, ემიგრაციაში არ წასულიყვნენ.

სკოლამდე დუშეთში, ქეთუსია ბებიასთან ვცხოვრობდით. ბებია დუშეთის სამხედრო ჰოსპიტლის ექიმი იყო. უკიდურესი გაჭირვების წლები მისმა კუთვნილმა "პაიოკმა" გადაგვატანინა. ის პერიოდი სამუდამოდ ჩამებეჭდა მეხსიერებაში: ბუნება, სახლი, ჩვენ და ალერსიანი ქეთო ბებია.

კითხვაც ბებიამ შეგვაყვარა. მდიდარი ბიბლიოთეკა ჰქონდა და საკითხავ ლიტერატურას თავად გვირჩევდა. მამისა და ბიძისგან მემკვიდრეობად გვერგო არანორმალური შრომისმოყვარეობა, დედისგან კი მკაცრი ზნეობრივი პრინციპებით ცხოვრება ვისწავლეთ.

თავიდან, როცა საცხოვრებლად თბილისში გადმოვედით, ლაპარაკში მთის კილოს ვურევდით და თანაკლასელები დაგვცინოდნენ. ერთ კლასში ვსწავლობდით. მე ვზარმაცობდი, ლადო უფრო მონდომებული იყო. განათლება ორივემ მეტწილად სახლში მივიღეთ, სკოლა ჩვენს ინტერესებს ვერ აკმაყოფილებდა, თანაც საკმაოდ ცელქები ვიყავით. იმდენად ძნელი აღსაზრდელები აღმოვჩნდით, რომ ბებიას ჩვენი ბიძაშვილი ნინკასთვის საგანგებოდ მოუწერია, მაგ ბავშვებს მიხედეთ, არა მგონია, რომელიმესგან რამე გამოვიდესო.

ვერაზე, თარხნიშვილის ქუჩაზე ვცხოვრობდით. ჭრელი სამეგობრო წრე გვქონდა, რამაც ადამიანების შეცნობა გვასწავლა. სკოლის დამთავრების შემდეგ მე სამხატვრო აკადემიაში ჩავაბარე, ლადომ კი თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო ინსტიტუტში განაგრძო სწავლა. სტუდენტობის პერიოდში სამი წელი სასწრაფო დახმარების ღამის მორიგეობის ბრიგადაში მუშაობდა. ინსტიტუტის შემდეგ განაწილებით ერთი წელი თეთრ წყაროში გაატარა, რის შემდეგაც სოხუმის რესპუბლიკური საავადმყოფოს ბავშვთა ქირურგიის განყოფილების ექიმად დაიწყო მუშაობა.

პროფესიაში

1969 წელს ლადო ალექსი-მესხიშვილმა მოსკოვში, ალექსანდრ ბაკულევის სახელობის გულისა და სისხლძარღვთა ქირურგიის ინსტიტუტის ორდინატურაში ჩააბარა და აკადემიკოს ბურაკოვსკის ერთ-ერთი საუკეთესო მოწაფე გახდა. ასპირანტურის დამთავრების შემდეგ, 1972 წელს, საკანდიდატო დისერტაცია დაიცვა, ხოლო 1977 წელს – სადოქტორო.

იმხანად გულის თანდაყოლილი მანკით დაბადებულთა უმეტესობა იღუპებოდა, რადგან ჩვილებს ოპერაციას ვერ უკეთებდნენ, მოგვიანებით წარმოებული ოპერაციები კი ხშირად უშედეგო იყო, დარღვეული სისხლის მიმოქცევის გამო ბავშვის ორგანიზმი სუსტდებოდა და სხვა ორგანოებიც ავადდებოდა. ლადო ალექსი-მესხიშვილი ამ პრობლემით დაინტერესდა და გულის თანდაყოლილი მანკების დიაგნოსტიკისა და ქირურგიის, ოპერაციის შემდგომი ინტენსიური თერაპიის, სუნთქვისა და სისხლის მიმოქცევის პათოფიზიოლოგიის საკითხებს ჩაუღრმავდა. 1980 წელს ის სათავეში ჩაუდგა საბჭოთა კავშირში პირველ ჩვილ ბავშვთა გულის თანდაყოლილი მანკების სასწრაფო ქირურგიისა და ინტენსიური თერაპიის განყოფილებას ბაკულევის სახელობის ინსტიტუტში. მისივე თაოსნობით 1984 წელს ჩატარდა საბჭოთა კავშირში პირველი სიმპოზიუმი კრიზისული მდგომარეობის მქონე ჩვილთა მკურნალობის შესახებ, რომელზეც ლადო ალექსი-მესხიშვილი ამ დარგის უდიდეს სპეციალისტად ცნეს. 1986 წელს მას სახელმწიფო პრემია მიენიჭა ახალშობილი და ჩვილი ბავშვების ინტენსიური თერაპიისა და რეანიმაციის მეთოდების დამუშავებისა და კლინიკურ პრაქტიკაში დანერგვისთვის, 1989 წელს კი პროფესორის წოდება მიიღო.

შტრიხები პორტრეტისთვის

ლადო ალექსი-მესხიშვილის ცხოვრების სტილი რამდენადმე ეწინააღმდეგებოდა იმდროინდელ რეალობას. მას მიაჩნდა, რომ ტრადიციული, დაუსრულებელი თავყრილობები ვერაფრით წაადგებოდა იმ საქმიანობას, რომელსაც მთელ დროსა და ენერგიას უთმობდა. სტუმრებს გულთბილად ეგებებოდა, თუმცა შეეძლო, შუა წვეულების დროს სუფრიდან ამდგარიყო და სარბენად წასულიყო. გულუბრყვილობით და გულწრფელობით ხშირად ისეთ რამეს ამბობდა, რასაც სხვები ვერ ბედავდნენ.

1989 წელს დასავლეთ ბერლინში, ევროპის უდიდეს გულის ცენტრში მივლინებით ჩასულს, თვალწინ მედიცინის ახალი შესაძლებლობები გადაეშალა. ხელმძღვანელს დაუკავშირდა და ერთი წლით სტაჟირებისთვის დარჩენის ნებართვა სთხოვა, რათა დაწვრილებით შეესწავლა კარდიოქირურგიის უახლესი მიმართულებები, მაგრამ პასუხად უკმეხი უარი მიიღო. ამ პასუხის გამო რუსულმა მედიცინამ, ბაკულევის ინსტიტუტმა და პაციენტებმა დაკარგეს უდიდესი გამოცდილების მქონე პროფესიონალი, რომელიც ვირტუოზულად ატარებდა მთელ საბჭოთა კავშირში ყველაზე რთულ ოპერაციებს.

კითხვაზე, რატომ დატოვა რუსეთი, მუდამ ერთსა და იმავეს პასუხობდა: "მოსკოვში უფრო მეტის გაკეთება შემეძლო, ვიდრე თბილისში. ბერლინში ასპარეზი კიდევ უფრო ფართოა. საქმე ის არის, რომ მე მიყვარს ჩემი პროფესია. ვცდილობ მასში შეღწევას, ყველაფრის ათვისებას, რაც შესაძლებელია. ვფიქრობ, ჩემი გამოცდილებით ბევრი რამ შემიძლია ვასწავლო ახალგაზრდებს. სამწუხაროდ, მსურველი ცოტაა..."

კოლეგები და მეგობრები ლადოს მედიცინით შეპყრობილს და ღვთით ბოძებული ნიჭის პატრონს უწოდებდნენ. კარგად იცნობდა კლასიკურ და თანამედროვე მუსიკას, უყვარდა ჯაზი, რარიტეტული წიგნები და ფოტოები. იშვიათად სვამდა, თუმცა შესანიშნავად ერკვეოდა ღვინოებში (როგორც ჩანს, ეს ბიძის დამსახურება იყო, რომელმაც პარიზში დაამთავრა ღვინის აკადემია, რისთვისაც მოგვიანებით რეპრესირებულთა სიაში აღმოჩნდა). დღე-ღამეში 14-15 საათს კლინიკაში ატარებდა, დანარჩენ დროს კი ძილს და ოჯახს უთმობდა. მისმა მეუღლემ, ფილოლოგმა და მსახიობმა ნანა ქავთარაძემ, საკუთარ კარიერაზე ზრუნვას ქმრის ქარტეხილებით აღსავსე პროფესიული ცხოვრების გაზიარება ამჯობინა. მათი ვაჟი, უმცროსი ლადო ალექსი-მესხიშვილი, სამოდელო ბიზნესში მოღვაწეობს და გერმანიაში ცნობილი ფოტოგრაფია. მართალია, მედიცინას არ გაჰყვა, მაგრამ მამის ჰობი საკუთარ პროფესიად აქცია.

სახელგანთქმულ ექიმს საკმაოდ მოკრძალებული კაბინეტი ჰქონდა. კედლებს მისივე გადაღებული სურათები ამშვენებდა. იქვე ეკიდა სოხუმსა და მოსკოვში მოღვაწეობის ამსახველი ფოტოები. თაროებზე ეწყო ასეულობით სამეცნიერო ჟურნალი მისი სტატიებით და ქირურგიული ხელსაწყოებით სავსე ყუთი – ამ ხელსაწყოებს მასთან სასწავლებლად ჩასულ  თანამემამულეებს ჩუქნიდა.

გერმანიაში ყველაზე მეტად უაღრესად ორგანიზებული სამუშაო პროცესი, წესრიგი და დისციპლინა იზიდავდა, თუმცა მუდამ აღნიშნავდა, რომ ბოლომდე ვერასდროს შეერწყმებოდა იქაურ გარემოს. მეგობრებისა და ახლობლების უმეტესობა თბილისსა და მოსკოვში ჰყავდა, ბერლინში კი სიამოვნებას უმთავრესად მუშაობისგან იღებდა.         

საერთაშორისო კარიერა

1990 წელს, გერმანიის გულის ქირურგიის ცენტრის დირექტორის რ. პეტცერის თხოვნით, ლადო ალექსი-მესხიშვილი სათავეში ჩაუდგა ბავშვთა თანდაყოლილი მანკების ქირურგიის პროგრამას. შემდეგ ცენტრის დირექტორის მოადგილე გახდა.

თავისი პრაქტიკული და სამეცნიერო კარიერის განმავლობაში ლადო ალექსი-მესხიშვილმა ჩაატარა ოთხი ათასზე მეტი ოპერაცია, გამოაქვეყნა შვიდასამდე ნაშრომი საბჭოთა, ევროპულ და ამერიკულ სამეცნიერო გამოცემებში. მის გვერდით ოსტატდებოდნენ ექიმები მსოფლიოს მრავალი ქვეყნიდან. ხშირად უკითხავდა ლექციებს სხვადასხვა ქვეყნის სპეციალისტებს, მათ შორის – ქართველებს, სამშობლოში ჩამოჰქონდა სამედიცინო აპარატურა. 2010 წლის 7 ივლისს მან თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტში წაიკითხა მოხსენება ბავშვთა კარდიოქირურგიის პრობლემებზე, მიღწევებსა და პერსპექტივებზე და უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკას საჩუქრად გადასცა რამდენიმე ათეული ძვირად ღირებული წიგნი, რათა სტუდენტებისა და რეზიდენტებისთვის ხელმისაწვდომი ყოფილიყო ინფორმაცია კარდიოქირურგიის თანამედროვე მიღწევების შესახებ. 

ჯო ენის სამედიცინო ცენტრის თანამშრომლებმა სიყვარულით და მადლიერებით გაიხსენეს სახელგანთქმული ქართველი დასტაქარი:

– 1970-იან წლებში სწორედ ბატონი ლადოს თაოსნობით ჩაეყარა საფუძველი ახალშობილთა გულის თანდაყოლილი მანკების მკურნალობას და ამ დარგისთვის საჭირო ინფრასტრუქტურის შექმნას ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე. მისი ძალისხმევით დაინერგა გულის თანდაყოლილი მანკების ქირურგიული მკურნალობისადმი ინოვაციური მიდგომები. ბატონი ლადოს უნიკალური ლექციები კარგად ახსოვთ გულის ქირურგიის დარგში მოღვაწე პროფესიონალებს. პროფესორი აქტიურად მონაწილეობდა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში გულის თანდაყოლილი მანკების შესახებ ცოდნის ამაღლების პროცესში. მისი, როგორც დარგის ერთ-ერთი პიონერის გამოცდილებამ დიდი წვლილი შეიტანა მთელ მსოფლიოში გულის თანდაყოლილი მანკების მქონე პაციენტების გადარჩენასა და სიცოცხლის გახანგრძლივებაში.

დახმარება, რომელიც ლადო ალექსი-მესხიშვილმა ჯო ენის სამედიცინო ცენტრს გაუწია, ფასდაუდებელია. ამერიკელ კოლეგებთან ერთად ის აქტიურად იყო ჩართული ჩვენი დაწესებულების განვითარებაში როგორც პროფესიული კუთხით, ისე ფინანსურადაც, ჰუმანიტარული დახმარების სახით. ჩვენთვის, ჯო ენის სამედიცინო ცენტრის თანამშრომლებისთვის, დიდი პატივია, რომ ბატონ ლადოსთან ურთიერთობის შესაძლებლობა მოგვეცა. საქართველოში გულის თანდაყოლილი მანკებისა და ჯო ენის სამედიცინო ცენტრის განვითარებაში მის მიერ შეტანილი წვლილის უკვდავსაყოფად ჩვენს დაწესებულებაში ლადო ალექსი-მესხიშვილის მემორიალური დაფა გაიხსნა.

ლადო ალექსი-მესხიშვილი ოთხწლიანი ავადმყოფობის შემდეგ, 2021 წლის 21 ივლისს, ბერლინში გარდაიცვალა.

ბატონ ლადოს პირადად იცნობდა და მისი მეთვალყურეობით ბერლინში მკურნალობის კურსს გადიოდა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, უწმინდესი და უნეტარესი ილია მეორე. ქაშვეთის წმინდა გიორგის სახელობის ტაძარში სწორედ მისი ლოცვა-კურთხევით აღევლინა გერმანიაში მოღვაწე ქართველი ექიმის სულის მოსახსენიებელი პანაშვიდი.

ლადო ალექსი-მესხიშვილს გამორჩევით ჰყვარებია ერთი გამონათქვამი ბალზაკის ნოველიდან "ათეისტის წირვა". დიდი ქირურგის გახსენებას ჩვენც ამ ციტატით დავასრულებთ:

"ქირურგთა დიდება ჰგავს მსახიობთა დიდებას. ისინი მხოლოდ მანამდე არსებობენ, სანამ ცოცხალნი არიან, სიკვდილის შემდეგ კი მათი ნიჭის შეფასება ძნელია. მსახიობები და ქირურგები, აგრეთვე დიდი მომღერლებიცა და ვირტუოზი მუსიკოსებიც – ყველა წუთიერი გმირია".

მარი მარღანია