ანთება
გააზიარე:
საჭმლის მომნელებელი სისტემის ანთება
ხელი გაიჭერით, ფრჩხილი ჩაგეზარდათ თუ თქვენი სხეულის საზღვრები საშიშმა მიკრობმა გადმოლახა, ორგანიზმი უმალვე განგაშის ზარს შემოჰკრავს, საბრძოლო მზადყოფნას გამოაცხადებს და დაზიანების ადგილას ჯარისკაცებს გაგზავნის. ბრძოლის შედეგი მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული – გამარჯვება ზოგჯერ ადვილად მოდის, ზოგჯერ კი უდიდესი ძალისხმევის შედეგად. არც დამარცხებაა გამორიცხული... და ასეა ყოველ ჯერზე, როდესაც რაიმე ფაქტორი ორგანიზმის ჰარმონიას არღვევს.
ანთება – სწორედ ეს გახლავთ დაზიანების საპასუხოდ განვითარებული თავდაცვითი რეაქცია. მის გარეშე ვერც ჭრილობა შეხორცდება, ვერც ინფექციას მოვერევით. თუმცა, თუ ანთებითი პროცესი მეტისმეტად დიდხანს გაგრძელდა ან უადგილო ადგილას განვითარდა, თავდაცვის ფიზიოლოგიური მექანიზმი ახალ პრობლემად გვექცევა. პრობლემად, რომელსაც მკურნალობა სჭირდება.
ამოვიცნოთ
ანთებითი დაავადებები მრავალფეროვანია. მათი ნიშნები დაავადების სიმწვავეზე, ანთების ლოკალიზაციაზე, თანმხლებ პათოლოგიებსა და არაერთ სხვა ფაქტორზეა დამოკიდებული. თუმცა არსებობს ზოგადი კანონზომიერებანიც:
ანთებითი უბანი ხშირად მტკივნეულია. განსაკუთრებით – შეხების დროს. ამის მიზეზი ქიმიური ნივთიერებებია, რომლებიც ანთების უბანში გამოიყოფა და ნერვულ დაბოლოებებს ასტიმულირებს. თუმცა, თუ ანთებითი კერა ისეთ ადგილას განვითარდა, სადაც ასეთი დაბოლოებები არ არის, არც ტკივილი იჩენს თავს.
როგორც ითქვა, ანთების დროს ორგანიზმი განგაშის ზარებს შემოჰკრავს. ბრძოლის გამოცხადებასთან ერთად ანთების კერისკენ ჯარისკაცების მთელი ჯარი მიემართება. ისინი სისხლის ნაკადთან ერთად გადაადგილდებიან, ამიტომ ანთებით უბანში იმატებს სისხლის მიწოდება. შესაბამისად, ანთების კერა ფერს იცვლის – წითლდება.
მეტი სისხლი მეტ სითბოს ნიშნავს, ამიტომ ანთებითი უბანი ხშირად ხურს.
იმისთვის კი, რომ ჯარისკაცები სისხლძარღვებიდან დანიშნულების ადგილამდე მივიდნენ, სისხლძარღვის განვლადობა იმატებს, ამიტომ არცთუ იშვიათია ანთებითი კერის შეშუპებაც.
საბოლოოდ ეს ყველაფერი ორგანოს მუშაობაზე აისახება. ფუნქციის მოშლა ანთებითი პროცესის კიდევ ერთი მთავარი მახასიათებელია.
მიმდინარეობის ხანგრძლივობის მიხედვით განასხვავებენ ანთების მწვავე და ქრონიკულ ფორმებს. ზოგჯერ ქვემწვავე ფორმასაც გამოყოფენ.
ანთების სიმპტომები არასასიამოვნოა, ზოგჯერ – მეტისმეტად შემაწუხებელიც, მაგრამ ეს გახლავთ სიცოცხლის ნიშანი – ორგანიზმის მცდელობა, თავადვე მოაგვაროს პრობლემები.
მაშ, როდის არ უნდა შევუშალოთ ხელი ადაპტაციურ პროცესს და პირიქით, როდის გვმართებს სისწრაფე და განსაკუთრებული ყურადღება?
ქვემოთ გავრცელებულ ანთებით დაავადებებზე გესაუბრებით.
ანთების სეზონი
ანთება – მრავალმა ჩვენგანმა ეს ცნება ბავშვობაშივე გაიცნო. უფროსები გვაშინებდნენ ფილტვების ანთებით, ყელის ანთება “გლანდების ოპერაციასთან” ასოცირდებოდა, ყურისა კი – მტანჯველ ტკივილთან. თანდათან ისიც გავიგეთ, რომელი იყო ანთების საყვარელი სეზონი და აღარც მეათასედ ნათქვამი “ქუდი დაიხურე, თბილად ჩაიცვი, ცივი წყალი არ დალიო” გვაბრაზებდა უწინდებურად.
გავიზარდეთ, მაგრამ წარმოდგენები მაინცდამაინც არ შეგვცვლია – ზამთრის მოახლოება, საახალწლო სამზადისსა და უქმეებთან ერთად, დღემდე სწორედ “ანთებასთან” ასოცირდება. თვალები, ყელი, ყური, ცხვირი, ბრონქები, ფილტვები... რომელ ერთზე ვიდარდოთ?! ორგანიზმი თითქოს დანაღმულია და როდის რომელი ნაღმი აფეთქდება, არავინ იცის...
მოდი, კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ ანთებითი დაავადებები, მათი მიზეზები და მათთან ბრძოლის გზები.
***
კონიუნქტივიტი თვალის ლორწოვანი გარსის ანთებაა. ის საკმაოდ გავრცელებულია – ოფთალმოლოგიური დაავადებების მესამედი სწორედ კონიუნქტივიტის წილად მოდის.
კონიუნქტივიტის მიზეზი ყველაზე ხშირად ინფექციაა. ვირუსული კონიუნქტივიტი განსაკუთრებით სწრაფად ბავშვებში ვრცელდება და სეზონზე ეპიდემიასავით ედება პატარებს. არსებობს ბაქტერიული კონიუნქტივიტიც. თვალის ანთების გამოწვევა არაერთ ბაქტერიას შეუძლია. ბაქტერიული კონიუნქტივიტი ახალშობილსაც ემართება, თუ სამშობიარო გზებში გავლისას დაინფიცირდა. ახალშობილთა კონიუნქტივიტის მკურნალობა დაუყოვნებლივ უნდა დაიწყოს, რათა მხედველობას საფრთხე არ შეექმნას.
ცრემლი თვალს იცავს: ერთი მხრივ, მიკრობებსა და გამღიზიანებლებს ჩამობანს, მეორე მხრივ კი შეიცავს ანტისხეულებსა და სპეციფიკურ ცილებს, რომლებიც მავნე მიკრობებს ანადგურებს, ამიტომ თვალის სიმშრალე ინფექციის ალბათობას ერთიორად ზრდის. თვალის გამოშრობა კი ეკრანის დიდხანს ყურებასაც შეუძლია და ზოგიერთ დაავადებასაც.
ხშირია ყვავილის მტვრისა თუ ალერგიის გამომწვევი სხვა ფაქტორის ზემოქმედების შედეგად განვითარებული კონიუნქტივიტიც. გასაგები მიზეზების გამო დაავადების ეს ფორმა უმეტესად გაზაფხულზე იჩენს თავს.
კონიუნქტივიტი შესაძლოა გამოიწვიოს ნებისმიერმა სხვა ფაქტორმაც, რომელიც თვალებს აზიანებს: ქიმიურმა ნივთიერებებმა, მტვერმა, კვამლმა, კონტაქტური ლინზების ხანგრძლივმა გამოყენებამ...
კონიუნქტივიტი ძნელი ამოსაცნობი არ არის – მისთვის დამახასიათებელია მხედველობის დაბინდვა, თვალის ტკივილი, ქავილი და სიწითლე, სინათლის მიმართ მომატებული მრგძნობელობა, ცრემლდენა, გამონადენი.
მკურნალობა მიზეზზეა დამოკიდებული. ალერგიული კონიუნქტივიტის მართვის მთავარი პრინციპი ალერგენთან კონტაქტის შეწყვეტაა. ამ შემთხვევაში დაავადება შესაძლოა ყოველგვარი სამედიცინო ჩარევის გარეშე ალაგდეს. ალერგიისგან გაღიზიანებული კონიუნქტივის დამშვიდებას ხელს უწყობს ცივი კომპრესი. უფრო მძიმე შემთხვევებში ინიშნება თვალის წვეთები, რომლებიც ანტიჰისტამინურ საშუალებებს ან სტეროიდებს შეიცავს.
ბაქტერიული კონიუნქტივიტის დროს ეფექტურია ანტიბიოტიკები. მათაც უმეტესად თვალის წვეთების სახით უნიშნავენ.
ვირუსული კონიუნქტივიტის დროს ანტიბიოტიკების გამოყენებას, ცხადია, აზრი არ აქვს. ანთება თავისთავად გაივლის. დისკომფორტის შესამსუბუქებლად შეიძლება თვალში მსუბუქი სტეროიდების ჩაწვეთება.
მშრალი თვალის სინდრომის დროს ხელოვნურ ცრემლს შემოგთავაზებენ.
ექიმს მიმართეთ, თუ:
* კონიუნქტივიტის სიმპტომები 3-4 დღეზე მეტია გრძელდება;
* გაგიუარესდათ მხედველობა;
* ტკივილი თანდათან იმატებს;
* ქუთუთოები ან კანი თვალების გარშემო შეშუპებული და გაწითლებულია.
***
გააღე პირი და თქვი “ააა!”
მნიშვნელობით, გავრცელებითა თუ დისკომფორტის ხარისხით კონიუნქტივიტს ღირსეულ კონკურენციას უწევს ყელის ტკივილი – მდგომარეობა, რომლის დროსაც ნერწყვის ყლაპვაც კი დიდ ძალისხმევას და ტკივილის ატანის ზებუნებრივ უნარს მოითხოვს. ფარინგიტი – მედიცინაში სწორედ ასე უწოდებენ ყელის ანთებას. თუმცა არც ტონზილიტის – ნუშურა ჯირკვლების ანთების – დავიწყება შეიძლება, რომელიც ყელის ტკივილის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მიზეზია და ხშირად მის სინონიმადაც ვიყენებთ.
ფარინგიტი უმეტესად გაციების ან გრიპის შედეგია, თუმცა შესაძლოა, კოქსაკის ვირუსმა და ინფექციურმა მონონუკლეოზმაც გამოიწვიოს. ბაქტერიებიდან მის გამომწვევებს შორის პირველ ადგილზე A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკი დგას. ეს ის ბაქტერიაა, “სუსტი ყელის” მქონე ბავშვებთან ლამის ყოველი გაციებისას ყელის დაჩირქებას რომ იწვევს, “გლანდების” ოპერაციის მიზანშეწონილობას გვკარნახობს და თუ ნებაზე მივუშვით, გულსა და სახსრებსაც აზიანებს.
გვხვდება გონოკოკით და ქლამიდიით გამოწვეული ფარინგიტიც.
ყელის ტკივილთან ერთად ფარინგიტისთვის დამახასიათებელია ცხელება, თავის ტკივილი, სახსრებისა და კუნთების ტკივილი, კისრის ლიმფური კვანძების გადიდება.
ვირუსულ ფარინგიტს მკურნალობა არ სჭირდება. თუ ტკივილმა მეტისმეტად შეგაწუხათ, შეგიძლიათ, ტკივილგამაყუჩებელი მიიღოთ. ყელის ტკივილის დროს ანტიბიოტიკის გამოყენება მხოლოდ მაშინ შეიძლება, როდესაც ხახის ნაცხის ტესტი სტრეპტოკოკზე, ქლამიდიაზე ან გონორეაზე დადებითია (მხოლოდ დათვალიერებით და გასინჯვით ექიმი ამას ვერ დაადგენს). ხშირი ბაქტერიული ინფექციის შემთხვევაში შესაძლოა ქირურგიული ჩარევა – ნუშურების ამოკვეთა შემოგთავაზონ, მაგრამ გახსოვდეთ: ბაქტერიის დადასტურება ჯერ კიდევ არ არის ტონზილექტომიის ჩვენება. არსებობს კრიტერიუმები, რომელთა მიხედვითაც განისაზღვრება ქირურგიული მკურნალობის მიზანშეწონილობა. სტრატეგიის შერჩევისას ექიმი სწორედ ამ კრიტერიუმებით იხელმძღვანელებს.
ფარინგიტისა და ტონზილიტის დროს:
* სვით ბევრი სითხე – როგორც ცხელი, ისე ცივი.
* გამოივლეთ ყელში თბილი მარილიანი წყალი (ნახევარი ჩაის კოვზი (3 გ) მარილი 1 ჭიქა (240 მლ) წყალზე).
* გამოიყენეთ დამატენიანებელი ან თავად დაატენიანეთ ოთახი.
***
სამიზნე – ყური
ყურის ანთება ერთხელ მაინც ყველას გამოუცდია. მედიცინის ენაზე ამ მდგომარეობას ოტიტი ეწოდება. ის მოზრდილებსაც ემართებათ და ბავშვებსაც, თუმცა ბავშვებთან გაცილებით ხშირია. მაგალითად, ამერიკაში ყურის ინფექციები პედიატრთან ვიზიტის ყველაზე
გავრცელებულ მიზეზად ითვლება. სტატისტიკის თანახმად, ოთხიდან სამ ბავშვს მესამე დაბადების დღემდე ერთხელ მაინც აქვს გადატანილი ეს დაავადება.
ოტიტი მწვავეც შეიძლება იყოს და ქრონიკულიც. პირველი, წესისამებრ, ინფექციის შედეგია, ერთბაშად იწყება და მალევე გაივლის, ქრონიკული ოტიტი კი შესაძლოა სმენის შეუქცევადი დაქვეითების მიზეზად იქცეს.
ყური სამი ნაწილისგან შედგება. ანთებითი პროცესი რომელიმე მათგანს აზიანებს. ყველაზე ხშირად შუა ყურის ანთება ანუ შუა ოტიტი გვხვდება. ჩვენც სწორედ მასზე ვისაუბრებთ.
შუა ოტიტი უმეტესად ინფექციურია – შუა ყურში ბაქტერიის ან ვირუსის შეჭრისას ვითარდება. მიკრობული აგრესია, წესოსამებრ, გრიპის ან გაციების შედეგია.
შუა ყურის შემადგენლობაში შემავალი ევსტაქის მილი შუა ყურში წნევის რეგულირებას, ყურის განიავებასა და გამონადენის ჩამობანას უზრუნველყოფს. შუა ოტიტის დროს ყურის არხი სითხითა და ლორწოთი ივსება. ეს სასმენ მილში ბგერის გავლას აფერხებს და სმენის დაქვეითებას იწვევს. მილების შეშუპება სითხის დაგროვებას განაპირობებს, სითხე კი შესაძლოა ინფექციის წყაროდ იქცეს. ამ პროცესის საბოლოო აკორდია ოტიტი.
ბავშვებს უფრო წვრილი ევსტაქის მილი აქვთ, ამასთან, უფრო ჰორიზონტალურად მოთავსებულიც. ეს მის დრენირებას ართულებს და ინფიცირების ალბათობას ზრდის. სწორედ ამიტომ იჩაგრებიან პატარები დიდებზე მეტად.
შუა ყურის ინფექციის მიზეზად შესაძლოა ადენოიდებიც იქცეს. ადენოიდები ევსტაქის მილის ახლოს მდებარეობს, მათი ანთება კი მილის ბლოკირებას იწვევს. ამ მიზეზით გამოწვეული ოტიტიც დიდი ზომის ადენოიდების გამო უმეტესად ბავშვებთან გვხვდება.
არც ის არის გამორიცხული, ოტიტი ყოველგვარი მიკრობული აგრესიის გარეშე განვითარდეს.
როდის ველოდოთ
ოტიტის რისკფაქტორებს, გარდა მცირე ასაკისა, მიეკუთვნება:
* ბავშვის კვების ტიპი – ოტიტი უმეტესად ჩვილ ბავშვებთან გვხვდება, რომლებიც, მწოლიარენი, ბოთლიდან იკვებებიან;
* მჭიდრო კონტაქტები – საბავშვო ბაღი თუ საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილები გაციებისა და გრიპის გავრცელების ალბათობას ზრდის, შესაბამისად, იმატებს ოტიტის რისკიც;
* სეზონური ფაქტორები – რა გასაკვირია, რომ ყურის ინფექციები უმეტესად შემოდგომასა და ზამთარში გვხვდება. ანთების სეზონური ბუნებაა გასათვალისწინებელი ალერგიის შემთხვევაშიც – გაზაფხულზე ყვავილის მტვერის მაღალი კონცენტრაცია ყურის ინფექციების განვითარების ალბათობასაც ზრდის;
* ჰაერის დაბინძურება;
* თამბაქოს წევა.
ყურის ინფექციის ნიშნები, როგორც წესი, სწრაფად ვითარდება. ოტიტზე მიანიშნებს:
* ყურის ძლიერი ტკივილი, განსაკუთრებით – წოლისას;
* წონასწორობის დარღვევა;
* 38 0ჩ და უფრო მაღალი ტემპერატურა;
* გამონადენი ყურიდან;
* თავის ტკივილი;
* სმენის დაქვეითება;
* ჩვილებთან – ძილის დარღვევა, ჩვეულებრივზე მეტი ტირილი, მოუსვენრობა და უმადობა.
გართულებები
ოტიტი უმეტესად გაურთულებლად მიმდინარეობს, მაგრამ თუ ყურის ინფექცია მეტისმეტად ხშირად მეორდება, მოსალოდნელია:
* სმენის დაქვეითება – სმენის მსუბუქი დაქვეითება თითქმის ყოველთვის ახლავს თან ოტიტს, მაგრამ გამოჯანმრთელების შემდეგ სმენა ორივე ყურში აღდგება. როდესაც ინფექცია ხშირად მეორდება, სმენის დაქვეითება უფრო სერიოზულ მასშტაბს იძენს, ყურის რომელიმე ნაწილის დაზიანების შემთხვევაში კი ის შესაძლოა შეუქცევადიც გახდეს;
* მეტყველების ან განვითარების შეფერხება – სმენის პრობლემები გავლენას ახდენს ბავშვის მეტყველების და, საზოგადოდ, გონებრივ განვითარებაზე;
* დაფის აპკის პერფორაცია – დაახლოებით 72 საათში აპკი უმეტესად თავისთავად აღდგება, თუმცა არც ის არის გამორიცხული, მდგომარეობის გამოსასწორებლად ქირურგიული ჩარევა გახდეს საჭირო;
* თავის ტვინის დაზიანება – მძიმე ფორმის დაავადება შესაძლოა თავის ტვინის სტრუქტურებზეც გავრცელდეს და მენინიგიტი ან სხვა სერიოზული პრობლემა გამოიწვიოს. საბედნიეროდ, ასეთი გართულება იშვიათია.
ექიმს მიმართეთ, თუ:
* სიმპტომები ერთ დღეზე მეტია გრძელდება და ბავშვი 6 თვემდე ასაკისაა;
* ყურის ტკივილი მეტისმეტად ძლიერია;
* გაციების ან ზედა სასუნთქი გზების სხვა ინფექციის შემდეგ ბავშვს აწუხებს უძილობა, მოუსვენრობა, აქვს ყურიდან სისხლიანი ან ჩირქიანი გამონადენი.
--------
სინუსიტი სინუსების – ცხვირის დანამატი წიაღების – ანთებაა. ადამიანს ოთხი ასეთი წიაღი აქვს. სინუსები ჰაერით სავსე ღრუებია, სადაც ლორწო გამომუშავდება და ჩასუნთქული ჰაერი იფილტრება: ჰაერში მოტივტივე მავნე ნაწილაკები და მიკრობები ლორწოს ერევა და მასთან ერთად გამოიდევნება ცხვირიდან.
წიაღების ანთება შესაძლოა გაციების, ალერგიის, ცხვირის ძგიდის გამრუდების, პოლიპების, ჰაერის წნევისა თუ ტემპერატურის ცვლილების შედეგი იყოს.
ყველაზე ხშირად, განსაკუთრებით – წლის ამ დროს, ინფექციური სინუსიტი გვხვდება. სცენარი ასე ვითარდება: ვირუსი სინუსების ლორწოვან გარსს ესხმის თავს, მის შეშუპებასა და დავიწროებას იწვევს; პასუხად ორგანიზმი მეტ ლორწოს გამოიმუშავებს, მაგრამ ის გარეთ ვეღარ გამოიდევნება, სინუსებში რჩება და ბაქტერიების გამრავლებისთვის ხელსაყრელ პირობებს ქმნის.
სინუსიტის განვითარებას ხელს უწყობს ხშირი გაციება, ალერგია, ნაზალური სპრეის ჭარბი გამოყენება, თამბაქოს წევა, ცურვა, დაივინგი.
სიმპტომები მოიცავს:
* ტკივილისა და ზეწოლის შეგრძნებას შუბლზე, ცხვირზე, ლოყებზე, თვალებს შორის;
* თავის ტკივილს;
* ცხვირის გაჭედვას;
* ცხელებას;
* ხველას, რომელიც ხშირად მძიმდება ღამით;
* ჩამონადენს ყელში;
* ყნოსვისა და გემოვნების დაქვეითებას;
* უსიამოვნო სუნს პირიდან;
* დაღლილობას, სისუსტეს;
* კბილის ტკივილს.
წიაღების ანთება უნდა იეჭვოთ, თუ სურდომ, ცხვირის გაჭედილობამ უჩვეულოდ დიდხანს გასტანა, მდგომარეობაც გამოკეთების ნაცვლად უარესდება, ძირითად სიმპტომებს ერთვის თავის ტკივილი და შუბლის მიდამოში ზეწოლის შეგრძნება.
მდგომარეობის სიმძიმიდან გამომდინარე, სხვადასხვანაირია მკურნალობაც. ცხვირის გაჭედვის დროს ფიზიოლოგიური ხსნარის ჩაწვეთებაა რეკომენდებული. ექიმი ასევე შემოგთავაზებთ სპეციალურ ნაზალურ სპრეის, თუმცა მისი გამოყენება სამ დღეზე მეტხანს არ არის რეკომენდებული – თუ მიეჩვიეთ, მისი შეწყვეტისთანავე ლორწოვანი გარსი უფრო მეტად შეშუპდება.
შესაძლოა, შევბა მოგგვაროთ ცხვირის გამორეცხვამ – ის ბლანტი ლორწოსგან გათავისუფლებას უწყობს ხელს. ამ პროცედურისთვის აუცილებელია გამოხდილი ან სტერილური წყალი. თუ ონკანის წყლით ირეცხავთ, 3-5 წუთი ადუღეთ, შემდეგ ოთახის ტემპერატურამდე გააგრილეთ და ისე გამოიყენეთ.
მძიმე შემთხვევაში ანტიბიოტიკის გამოყენება მოგიწევთ. მართალია, შვებას მალევე იგრძნობთ, მაგრამ მკურნალობის კურსი აუცილებლად ბოლომდე უნდა მიიყვანოთ.
როგორ მოვიქცეთ
* ზურგზე წოლამ შესაძლოა სიმპტომები დაამძიმოს. ჯობს, გვერდზე წოლა სცადოთ – ეს სუნთქვას გაგიადვილებთ.
* სვით ბევრი სითხე.
* სახეზე, მტკივან ადგილას, თბილი პირსახოცი ან კომპრესი დაიდეთ ან ორთქლის აბაზანა გაიკეთეთ – დაბლოკილი სასუნთქი გზების გახსნას ესეც შეუწყობს ხელს.
* ერიდეთ ალკოჰოლს – ის სინუსების ანთებას ამძიმებს.
-----
ბრონქიტი
ხველა ორგანიზმის თავდაცვითი რეაქციაა, მეტად საჭირო რეფლექსი, რომლის წყალობითაც სასუნთქი სისტემა მავნე ნაწილაკებისა თუ მიკრობებისგან თავისუფლდება. სასუნთქ სისტემაში მიმდინარე პათოლოგიური პროცესებიც უმეტესად ხველით ვლინდება.
პირველი დაავადება, რომელიც ხველასთან ასოცირდება, ბრონქიტია. ხველა ნახველით მისი ერთ-ერთი მთავარი სიმპტომია.
ბრონქიტი მწვავეც შეიძლება იყოს და ქრონიკულიც. მწვავე ბრონქიტი, წესისამებრ, რამდენიმე დღეში უკუვითარდება, თუმცა ხველამ შესაძლოა რამდენიმე კვირაც გასტანოს, ქრონიკული ბრონქიტი კი ხშირად მთელი სიცოცხლე აწუხებს ადამიანს.
მწვავე ანთება
მწვავე ბრონქიტს უმეტესად გრიპისა და გაციების გამომწვევი მიკრობებით ინფიცირება უდევს საფუძვლად. ეს მიკროორგანიზმები ხველის, ცემინებისა და ფიზიკური კონტაქტის საშუალებით ვრცელდება. მწვავე ბრონქიტი შესაძლოა განვითარდეს თამბაქოს კვამლის რეგულარული ზემოქმედების და ჰაერის დაბინძურების ფონზე. იშვიათად მას ბაქტერიებიც იწვევს.
მწვავე ბრონქიტის დროს ინფექცია, როგორც წესი, ცხვირიდან ან ყელიდან იწყება და თანდათანაობით მიიწევს წინ, უფრო სწორად, ქვემოთ. ინფექციასთან ჭიდილის შედეგად სქელდება და შუპდება ბრონქების ლორწოვანი გარსი. სწორედ ეს იწვევს ხველას. ზოგჯერ ხველა მშრალია, თუმცა უფრო ხშირია სველი ხველა. მას თან ახლავს ხიხინი, სტრიდორი, ქოშინი, გულმკერდში მოჭერის შეგრძნება.
მწვავე ბრონქიტი დროებითი უსიამოვნებაა და სუნთქვის ხანგრძლივ დარღვევას თითქმის არ იწვევს, თუმცა ბავშვებთან, მოხუცებთან, ქრონიკული დაავადების მქონე პირებთან განსაკუთრებული სიფრთხილე გვმართებს – იმუნური სისტემის სისუსტის შემთხვევაში ბრონქიტი შესაძლოა ფილტვების ანთებასა თუ სუნთქვის უკმარისობაში გადაიზარდოს.
ქრონიკული უსიამოვნება
გახანგრძლივებული ხველა, რომელიც რამდენიმე თვე გრძელდება და წელიწადში ორჯერ მაინც გახსენებთ თავს, ქრონიკული ბრონქიტის შედეგია. ამ დროს მუდმივი ანთებითი პროცესი ბრონქების ლორწოვანი გარსის შეშუპებას, გასქელებას და ლორწოს მეტისმეტად ჭარბ გამომუშავებას იწვევს, რასაც საბოლოოდ სუნთქვის გაძნელებამდე მივყავართ. ქრონიკული ბრონქიტი ხშირად მძიმე პათოლოგიის, ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადების, ნაწილია.
ნებისმიერი ტიპის ბრონქიტის განვითარების რისკი უფრო მაღალია, როცა ეწევით ან ალერგიული ხართ. ქრონიკული ბრონქიტი უმეტესად სწორედ მწეველებთან გვხვდება. ბავშვებთან მისი განვითარების ალბათობას გასტროეზოფაგური რეფლუქსური დაავადება და რესპირატორული ინფექციებით ხშირი ავადობაც ზრდის.
ვავლენთ და ვმკურნალობთ
ბრონქიტის დიაგნოსტიკა ძნელი არ არის, მთავარია, არ გამოგვეპაროს პნევმონია, რომელსაც მსგავსი ნიშნები ახასიათებს, ამიტომ მწვავე ბრონქიტის დიაგნოსტიკა პნევმონიის გამორიცხვასაც ითვალისწინებს, ამისთვის კი რენტგენოლოგიური კვლევა ტარდება.
მწვავე ბრონქიტი უმეტესად თავისთავად გაივლის. დაავადებასთან გამკლავებაში დასვენება, სითხეები და სიმპტომური საშუალებები დაგეხმარებათ. ანტიბიოტიკები იშვიათად ინიშნება – მხოლოდ მაშინ, როდესაც ექიმი დარწმუნებულია დაავადების ბაქტერიულ წარმოშობაში.
მწვავე ბრონქიტის შემთხვევაში ორი-სამი კვირა ხველასთან შეგუება მოგიწევთ. თუ ხველამ უფრო მეტხანს გასტანა ან მდგომარეობას გამოკეთებისა არაფერი დაეტყო, ექიმს უნდა მიმართოთ – შესაძლოა, ამ სიმპტომის უკან მძიმე დაავადება იდგეს.
ბრონქიტის პრევენცია კი ინფექციის პრევენციას გულისხმობს – ხელების ხშირი ბანა, პირადი ჰიგიენის დაცვა, საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებისთვის თავის არიდება საგრძნობლად შეამცირებს სასუნთქი გზების ინფიცირების რისკს, გრიპის ყოველწლიური ვაქცინაცია კი ავადმყოფობას ფრთების გაშლის საშუალებას არ მისცემს. არ დაივიწყოთ სასუნთქი სისტემის მთავარი მტერი – თამბაქო! მასზე უარის თქმა ქრონიკული ბრონქიტის პრევენციის საუკეთესო გზაა.
-----
ფილტვების ანთება
ფილტვების ანთება მედიცინის ენაზე პნევმონიაა. ამ დროს ფილტვების სტრუქტურული ერთეულები, ალვეოლები, სითხით ან ჩირქით ივსება.
ალვეოლებში სითხეს არაფერი ესაქმება – ნორმაში ისინი ჰაერით უნდა იყოს სავსე. პნევმონიის სიმპტომები სწორედ ჰაერის სითხით ჩანაცვლების შედეგია. სიმპტომების სიმძაფრე არაერთ ფაქტორზეა დამოკიდებული და მსუბუქიდან მძიმემდე მერყეობს.
პნევმონიის ძირითადი ნიშნებია ხველა ნახველით, სუნთქვის გაძნელება, გულმკერდის ტკივილი, ცხელება. შესაძლოა, მათ ერთვოდეს ძლიერი სისუსტე, ოფლიანობა, გულისრევა, ღებინება და დიარეაც კი.
რა იწვევს
პნევმონიას, როგორც ითქვა, უმეტესად ბაქტერიებს უნდა ვუმადლოდეთ. მათ შეუძლიათ, დამოუკიდებლადაც გამოიწვიონ დაავადება ან გრიპისა თუ გაციების შემდეგ დასუსტებულ ფილტვებს შეუტიონ. ბაქტერიული პნევმონია, წესისამებრ, ცალ ფილტვს აზიანებს.
პნევმონია შესაძლოა იქცეს ნებისმიერი ვირუსი, რომელიც სასუნთქ სისტემას ესხმის თავს, მათ შორის – გრიპისა და გაციების გამომწვევიც, თუმცა ვირუსულ პნევმონიას მსუბუქი მიმდინარეობა ახასიათებს და ხშირად თავისთავადაც გაივლის.
პნევმონიას სოკოც იწვევს. სოკოვანი ფორმა უმეტესად ისეთ ადამიანებს ემართებათ, რომლებსაც იმუნიტეტი აქვთ დაქვეითებული.
არსებობს ასპირაციული პნევმონიაც, რომელიც საკვების, ნერწყვის, სითხისა თუ პირნაღები მასის სასუნთქ გზებში გადაცდენის შედეგად ვითარდება.
პნევმონიის რისკფაქტორებია:
* 65 წელზე უფროსი და 2 წლამდე ასაკი – ორივე შემთხვევაში იმუნური სისტემა შედარებით სუსტია და ადვილად ნებდება ინფექციებს;
* დაბინძურებული გარემო – მტვერთან, ქიმიკატებთან, ტოქსიკურ კვამლთან რეგულარული კონტაქტი ფილტვებს ინფექციებისადმი უფრო მგრძნობიარეს ხდის;
* მავნე ჩვევები, განსაკუთრებით – თამბაქოს წევა და ალკოჰოლის ჭარბი მიღება, რაც ასევე ხელ-ფეხს უხსნის ინფექციებს;
* დასუსტებული იმუნური სისტემა – აივ ინფექცია`შიდსი, ორგანოს გადანერგვა, ქიმიოთერაპია, სტეროიდების ხანგრძლივი გამოყენება და სხვა ფაქტორები, რომლებიც იმუნიტეტს აქვეითებს, პნევმონიის განვითარების ალბათობასაც ზრდის.
მკურნალობა ანთების მიზეზზეა დამოკიდებული. ბაქტერიული ანთების დროს ანტიბიოტიკებს გამოწერენ. საჭიროებისამებრ, ტარდება სიმპტომური მკურნალობაც.
გახსოვდეთ, პნევმონიისა და ბრონქიტის კლინიკური სურათი ერთმანეთს ჰგავს, თუმცა მკურნალობა რადიკალურად განსხვავებულია. არც ბრონქიტის ანტიბიოტიკით მკურნალობა შეიძლება და არც პნევმონიის უანტიბიოტიკოდ დატოვება. დიფერენცირებას საკუთარ თავზე ნუ აიღებთ, დიაგნოზის დასმა და მკურნალობა ექიმს მიანდეთ.
საჭმლის მომნელებელი სისტემის ანთება
ანთება არც საჭმლის მომნელებელი სისტემისთვის არის უცხო ხილი. ამ სისტემაში შემავალ ორგანოთა ანთებითი დაავადებები საკმაოდ გავრცელებულია და ექიმთან მიმართვის უმთავრეს მიზეზთა ჩამონათვალშია. ხშირად ადამიანი ერთდროულად რამდენიმე ასეთ 
დაავადებას უჩივის. ეს იმიტომ, რომ საჭმლის მომნელებელი სისტემის ანთებით დაავადებებს მრავალი საერთო რისკის ფაქტორი აქვს. მაგალითად, მოუწესრიგებელი კვებისა თუ ალკოჰოლის ჭარბი მოხმარების შედეგად შესაძლოა ეზოფაგიტი, გასტრიტი და პანკრეატიტი დაიტეხოთ თავს. თუმცა ამ ყველაფერს დადებითი მხარეც აქვს – საკმარისია, რისკფაქტორებს თავი აარიდოთ და რამდენიმე უსიამოვნების ალბათობაც ერთდროულად დაიკლებს.
მოდი, გავიგოთ, რა ხდება, როდესაც ანთებითი პროცესი სამიზნედ საჭმლის მომნელებელ სისტემას ირჩევს.
ცეცხლი აინთო, თამაში დაიწყო
თუმცა ამ შემთხვევაში ცეცხლის ანთება ავადმყოფობის დაწყებას უფრო მოასწავებს. საქმე ეხება საყლაპავ მილს – ორგანოს, რომლის გავლითაც საკვები პირის ღრუდან კუჭში ხვდება. საჭმლის მონელების პროცესში ეს ორგანო უშუალოდ არ მონაწილეობს. არც ფერმენტებს გამოიმუშავებს, არც ჰორმონებს, არც საკვებს აქუცმაცებს; ერთადერთი რამ – საკვების გატარება ევალება და ამ ფუნქციას პირნათლად ასრულებს, სანამ მიზეზთა გამო არა მხოლოდ პირის ღრუდან, არამედ კუჭიდანაც მოადგება დაუპატიჟებელი სტუმარი. ეს სტუმარი კუჭის წვენია. ცეცხლს კი კუჭის წვენში შემავალი მარილმჟავა ანთებს.
მარილმჟავას საყლაპავში არაფერი ესაქმება, მისი ადგილი კუჭშია, რომელსაც მჟავას მავნე ზემოქმედებისგან არაერთი ფაქტორი იცავს. საყლაპავს ასეთი დამცავი მექანიზმი არ გააჩნია, ამიტომ მჟავა მის ლორწოვანზე აუცილებლად ტოვებს კვალს – აღიზიანებს და ანთებას, ეზოფაგიტს იწვევს.
ზემოთ აღწერილი მოვლენა გასტროეზოფაგური რეფლუქსური დაავადების (გერდ) სახელით არის ცნობილი. მის განვითარებას ხელს უწყობს ჭარბი წონა, ორსულობა, მუდმივი შებერილობა... ერთი სიტყვით, ფაქტორები, რომლებიც მუცლის ღრუში წნევის მატებას განაპირობებს. გერდი საყლაპავის ანთების ყველაზე ხშირი მიზეზია.
გარდა ამისა, ეზოფაგიტი შესაძლოა განვითარდეს იმუნიტეტის დაქვეითებული ფონზე, ინფექციის შედეგად, გულმკერდზე ჩატარებული ქირურგიული და სხივური თერაპიის შემდეგ, ხანგრძლივი ღებინებისას. მისი განვითარება მოსალოდნელია ზოგიერთი მედიკამენტის (დოქსიციკლინი, ტეტრაციკლინი, ც ვიტამინი და სხვ.) მიღების შემდეგაც, თუ მათ სათანადო რაოდენობის წყალს არ დააყოლებთ.
დაბოლოს, ეზოფაგიტის მძლავრი რისკფაქტორებია თამბაქოს წევა და ალკოჰოლის ჭარბი მოხმარება.
როგორ ამოვიცნოთ
მთავარი სიმპტომი, რომლის საფუძველზეც შეიძლება ეზოფაგიტი ვიეჭვოთ, გულძმარვაა. ამასთან, საყლაპავი მილის ანთებას თან სდევს ყლაპვასთან დაკავშირებული პრობლემებიც – მტკივნეულობა, ყლაპვის გაძნელება. გაგიკვირდებათ, მაგრამ ქრონიკული ხველის, ყელის ტკივილისა თუ ხმის ჩახლეჩის მიზეზიც შესაძლოა არა სასუნთქი სისტემის დაავადება, არამედ სწორედ ეზოფაგიტი იყოს.
დიაგნოზის დასადასტურებლად ინსტრუმენტულ კვლევებს ჩაგიტარებენ. ყველაზე ინფორმაციული კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის კონტრასტული რენტგენოლოგიური გამოკვლევა და ენდოსკოპიაა. საჭიროების შემთხვევაში შესაძლოა ჩატარდეს ბიოფსია, საყლაპავის მანომეტრია და სხვა კვლევებიც.
ნებაზე მიშვებული ეზოფაგიტი საკმაოდ შემაწუხებელია. ამასთან, არ არის გამორიცხული, ხანგრძლივი პროცესის შედეგად საყლაპვი დანაწიბურდეს, რაც მის შევიწროებას და ყლაპვის გაძნელებას გამოიწვევს.
დროთა განმავლობაში შესაძლოა ე. წ. ბარეტის საყლაპავი ჩამოყალიბდეს, ეს უკანასკნელი კი საყლაპავის კიბოსწინარე მდგომარეობად მიიჩნევა.
და ეს ყველაფერი – მაშინ, როდესაც დროული და სწორი მართვის შემთხვევაში დაავადება ადვილად დაექვემდებარება მკურნალობას.
თავად მკურნალობა კი, ცხადია, მიზეზზეა დამოკიდებული. რეფლუქსის დროს მჟავიანობის დამაქვეითებელი მედიკამენტები ინიშნება. ინფექციას ანტიბიოტიკებით მკურნალობენ. ყველა შემთხვევაში აუცილებელია ცხოვრების წესის, უმთავრესად – კვების რეჟიმის, შეცვლა. ჯანსაღი კვება ეზოფაგიტის მართვის მთავარი პრინციპია. საკვები მიიღეთ ხშირად და მცირე ულუფებად, ერიდეთ ჭამის შემდეგ წოლას, თავი შორს დაიჭირეთ მავნე პროდუქტებისგან, უარი თქვით თამბაქოსა და ჭარბ ალკოჰოლზე. გახსოვდეთ ისიც, რომ აბებს ბევრი წყალი უნდა დააყოლოთ.
***
გასტრიტი
თუ ანთებითი პროცესი კუჭის ლორწოვანს მისწვდა, გასტრიტი განვითარდება. ის მწვავეც შეიძლება იყოს და ქრონიკულიც. მწვავე ფორმა მცირე ხანს გრძელდება, ქრონიკულმა კი შესაძლოა წლობით შეგაწუხოთ. გასტრიტის ყველაზე ხშირი მიზეზი ჰელიკობაქტერიაა – კუჭის მთავარი მტერი. გარდა ამისა, გასტრიტის განვითარებას უნდა ვუმადლოდეთ ზოგიერთ მედიკამენტს – ასპირინს, იბუპროფენს, ნაპროქსენს – და ალოკოჰოლის ჭარბ მოხმარებას. შედარებით იშვიათად კუჭის ანთება ავტოიმუნური დაავადების, ნაღვლოვანი რეფლუქსის, კოკაინის მოხმარების, შხამების მიღების, სტრესის, ტრავმის, ჰერპესული ან ციტომეგალოვირუსი ინფექციის, თირკმელების უკმარისობის შედეგია.
ხშირად გასტრიტი უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, ამიტომ ადამიანს აზრადაც არ მოსდის, რომ ავადაა. კლინიკურად გამოვლენილ ფორმას კი ახასიათებს უმადობა, გულისრევა-ღებინება, ტკივილი მუცლის ზედა ნაწილში, სისავსის შეგრძნება (დანაყრების შეგრძნება სულ რამდენიმე ლუკმის შეჭმის შემდეგ).
ლორწოვანი გარსის მიერ გამოყოფილი ლორწო კუჭს მისივე წვენის მავნე ზემოქმედებისგან იცავს. ანთების დროს ლორწოვანი გარსი ზიანდება და დამცველობით უნარს კარგავს. შედეგად კუჭი მარილმჟავას აგრესიის მსხვერპლი ხდება.
ქრონიკული გასტრიტის დროს, რაკი პროცესი დიდხანს მიმდინარეობს, კუჭის ლორწოვანიც უფრო მეტად ზიანდება. ეს იწვევს მეტაპლაზიასა და დისპლაზიას – უჯრედში მიმდინარე პათომორფოლოგიურ ცვლილებებს, რომლებსაც კიბოსწინარე მდგომარეობად მიიჩნევენ. ასე რომ, გასტრიტთან (მეტადრე ქრონიკულთან) ხუმრობა არ ღირს. საბედნიეროდ, მკურნალობას კარგად ექვემდებარება, თუმცა არც ის არის გამორიცხული, მთელი ცხოვრება დაავადების კონტროლი დაგჭირდეთ.
აღსანიშნავია, რომ გასტრიტი თვითონვე წარმოადგენს სხვა დაავადებების რისკფაქტორს. მაგალითად, ამ დროს იზრდება ვიტამინების დეფიციტის, ანემიის, წყლულოვანი დაავადების, სიმსივნის, სისხლდენისა და ეროზიების განვითარების ალბათობა.
გასტრიტის დიაგნოსტიკისთვის სისხლში რამდენიმე მარკერის განსაზღვრა, რენტეგნოლოგიური და ენდოსკოპიური მონაცემბია საჭირო. ჰელიკობაქტერიის აღმოსაჩენად განავლის ანალიზს ატარებენ.
გამოკვლევის პასუხის მიხედვით ინიშნება მკურნალობაც. ის ორ მთავარ სტრატეგიას – ცხოვრების წესის ცვლილებასა და მედიკამენტურ თერაპიას – ეფუძნება.
ჰელიკობაქტერიის გასანეიტრალებლად ანტიბიოტიკები ინიშნება. თუ დაავადება მედიკამენტების ბრალია, მათი შეცვლა ან შეწყვეტა მოგიწევთ. ცხადია, ეს ყველაფერი ექიმთან შეთანხმებით უნდა მოხდეს. საჭიროებისამებრ, ექიმი მჟავიანობის დამაქვეითებელ საშუალებებსაც გამოწერს. ამ ფუნქციას ანტაციდები, ჰ2 ანტაგონისტები, პროტონული ტუმბოს ინჰიბიტორები ასრულებენ. ამგვარად, ეს მედიკამენტები კუჭის ლორწოვანი გარსის დაცვას და აღდგენას უწყობენ ხელს.
***
ნაწლავის ანთებითი დაავადება
ეს ტერმინი საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში მიმდინარე ქრონიკულ ანთებით პროცესს გულისხმობს და ძირითადად ორ პათოლოგიას მოიცავს – წყლულოვან კოლიტსა და კრონის დაავადებას. პირველი მათგანი მსხვილი ნაწლავის ანთებას და წყლულების წარმოქმნას იწვევს, მეორე კი უპირატესად წვრილ ნაწლავს აზიანებს, თუმცა შეიძლება, საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის ნებისმიერ უბანში განვითარდეს. ორივე მათგანი მძიმე დიარეით, მუცლის ტკივილითა და საერთო სისუსტით მიმდინარეობს.
ნაწლავის ანთებითი დაავადება მსუბუქიც შეიძლება იყოს და მძიმეც. ხშირად მას აფეთქებების სახე აქვს – რეციდივებს რემისიის პერიოდები ცვლის. სიმპტომები ანთებითი პროცესის სიმძიმესა და ლოკალიზაციაზეა დამოკიდებული, თუმცა კლინიკური გამოვლინება მნიშვნელოვანწილად მსგავსია.
კრონის დაავადებისა და წყლულოვანი კოლიტის საერთო ნიშნებია დიარეა, ცხელება, მუცლის ტკივილი და სპაზმები, სისხლიანი განავალი, მადის დაქვეითება, წონის უმიზეზო კლება, სისუსტე.
რა იწვევს
ნაწლავის ანთებითი დაავადების უშუალო მიზეზი უცნობია. წინათ მის განვითარებას თავისებურ რაციონსა და სტრესს მიაწერდნენ, მაგრამ დღეს მიჩნეულია, რომ ეს ფაქტორები მხოლოდ ართულებს მდგომარეობას, დაავადების წარმოშობაში კი ბრალი არ მიუძღვის.
თანამედროვე თვალთახედვით, ნაწლავის ანთებითი დაავადების მიზეზი შესაძლოა იმუნური სისტემის პრობლემები იყოს. ანომალიური იმუნური პასუხის შედეგად ორგანიზმი საკუთარ ქსოვილებს უცხადებს ბრძოლას.
რისკფაქტორები
* ასაკი – ნაწლავის ანთებითი დაავადება უმეტესად 30 წლამდე დიაგნოსტირდება, თუმცა არ არის გამორიცხული, 50-60 წლისთვის იჩინოს თავი.
* რასა და ეთნიკური კუთვნილება – თეთრკანიანებს ნაწლავის ანთებითი დაავადების განვითარების ყველაზე მაღალი რისკი აქვთ, თუმცა მისგან სრულიად დაზღვეულნი არც სხვა რასის წარმომადგენლები არიან.
* ოჯახური ისტორია – არცთუ იშვიათია დაავადების ოჯახური ისტორია. როგორც ჩანს, გარკვეულ როლს მემკვიდრეობაც ასრულებს.
* თამბაქოს წევა – კრონის დაავადების რისკფაქტორებს შორის ერთ-ერთი მთავარი მოდიფიცირებადი ფაქტორი მწეველობაა. საინტერესოა, რომ საპირისპირო სურათი გვაქვს წყლულოვან კოლიტთან. იმ სიკეთეთა უმცირეს ჩამონათვალში, რომლებიც შესაძლოა თამბაქოს მოჰქონდეს, წყლულოვანი კოლიტის პრევენციაც შედის. დიახ, თამბაქო გარკვეულწილად ხელს უშლის მის განვითარებას. თუმცა მედიკოსები თანხმდებიან, რომ თამბაქოსგან მომდინარე ზიანი გაცილებით მეტია, ამიტომ მოწევისთვის თავის დანებება უალტერნატივო გადაწყვეტილებაა, მათ შორის – ნაწლავის ანთებითი დაავადების დროსაც.
* ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებების გამოყენება – იბუპროფენი, ნაპროქსენი, დიკლოფენაკი და ამავე კლასის სხვა მედიკამენტები ზრდის ნაწლავის ანთებითი დაავადების განვითარების რისკს, ხოლო უკვე არსებული დაავადების მიმდინარეობას ამძიმებს.
* საცხოვრებელი გარემო – ინდუსტრიულ ქვეყნებში მცხოვრებ ადამიანებს ნაწლავის ანთებითი დაავადების განვითარების უფრო დიდი ალბათობა აქვთ. როგორც ჩანს, ამაში გარკვეულ როლს ასრულებს კვების თავისებურებები – მაღალცხიმიანი დიეტა, რაფინირებული პროდუქტების სიმრავლე.
გართულებები
კრონის დაავადებასა და წყლულოვან კოლიტს რამდენიმე საერთო გართულება აქვთ. არსებობს სპეციფიკური გართულებებიც, რომელიც მხოლოდ რომელიმე მათგანს ახასიათებს.
საერთო გართულებათა ჩამონათვალშია:
* მსხვილი ნაწლავის კიბო – ნაწლავში მიმდინარე ქრონიკული ანთებითი პროცესი კიბოს განვითარების რისკს ზრდის;
* კანის, თვალებისა და სახსრების ანთება – ნაწლავის ანთებითი დაავადების აფეთქების დროს შესაძლოა განვითარდეს ართრიტი, უვეიტი და დერმატიტის ზოგიერთი ფორმა, რაც ხაზს უსვამს პროცესის ავტოიმუნურ ხასიათს;
* წამლისმიერი გვერდითი ეფექტები – ნაწლავის ანთებითი დაავადების სამკურნალო ზოგიერთი მედიკამენტი ავთვისებიანი დაავადების განვითარების ალბათობას ზრდის, ზოგიერთი კი ხელს უწყობს ოსტეოპოროზის, არტერიული ჰიპერტენზიისა და სხვა მდგომარეობათა ჩამოყალიბებას;
* პირველადი მასკლეროზებელი ქოლანგიტი – ანთებითი პროცესი სანაღვლე გზებში ნაწიბურების წარმოქმნას განაპირობებს, რასაც საბოლოოდ მათ დახშობამდე, ნაღვლის შეგუბებამდე და ღვიძლის დაზიანებამდე მივყავართ;
* თრომბოზი – ნაწლავის ანთებითი დაავადება ზრდის ვენებსა და არტერიებში თრომბის ჩამოყალიბების რისკს.
კრონის დაავადებისთვის დამახასიათებელი გართულებები
* ნაწლავის გაუვალობა – კრონის დაავადება მთელ სისქეზე აზიანებს ნაწლავის კედელს. დროთა განმავლობაში ნაწლავი სქელდება და მისი სანათური ვიწროვდება, რაც განავლოვანი მასების დაბლოკვას იწვევს. ამ დროს ნაწლავის ნორმალური ფუნქციის აღსადგენად შესაძლოა ოპერაცია – დაზიანებული ნაწილის ამოკვეთაა დაგჭირდეთ.
* მალნუტრიცია – დიარეა, მუცლის სპაზმები და ტკივილი, ერთი მხრივ, უმადობას იწვევს, მეორეს მხრივ კი ხელს უშლის შეწოვის პროცესს. ეს ყველაფერი საკვები ნივთიერებების დეფიციტით ვლინდება. ასევე ხშირია ანემია, რომლის მიზეზიც საკვებიდან რკინისა და ვიტამინ ბ12-ის ათვისების გართულებაა.
* წყლული – ქრონიკული ანთება ლორწოვან გარსს აზიანებს და წყლულების გაჩენას უწყობს ხელს. წყლულოვანი პროცესი შეიძლება განვითარდეს ნებისმიერ უბანზე, პირის ღრუთი დაწყებული, სწორი ნაწლავით დამთავრებული და შორისის მიდამოშიც.
* ფისტულა – ზოგჯერ წყლული ნაწლავის მთელ კედელს მოიცავს და ორგანიზმის სხვა ნაწილებთან ანომალიურ კავშირს ამყარებს. ასე წარმოიქმნება ფისტულა. თუ ფისტულა დაინფიცირდა, აბსცესის განვითარებაა მოსალოდენლი.
* ანალური ნაპრალი – ეს ლორწოვანის მცირე ზომის დეფექტია, რომელსაც ახასიათებს ძლიერი ტკივილი, განსაკუთრებით – ნაწლავთა მოქმედებისას. ანალურმა ნაპრალმა შესაძლოა პერიანალური ფისტულის ჩამოყალიბება გამოიწვიოს.
წყლულოვანი კოლიტის გართულებები
* ტოქსიკური მეგაკოლონი – წყლულოვანი კოლიტი მსხვილი ნაწლავის სწრაფ გაფართოებას, გაგანიერებას იწვევს. ეს მეტად სერიოზულ მდგომარეობაა, რომელსაც სასწრაფო მკურნალობა სჭირდება.
* ნაწლავის პერფორაცია – ეს გართულება უმეტესად ტოქსიკური მეგაკოლონის შედეგია, თუმცა არც ის არის გამორიცხული, თავისთავად განვითარდეს წყლულოვანი კოლიტის ფონზე.
* ძლიერი გაუწყლოება – ძლიერი დიარეა ზოგჯერ ძლიერ გაუწყლოებას იწვევს, რაც პაციენტის ჯანმრთელობას სერიოზულ საფრთხეს უქმნის.
როგორ ვუმკურნალოთ
მკურნალობის მიზანი ანთების შემცირება და რემისიის გახანგრძლივებაა. საუკეთესო შემთხვევაში ეს არა მარტო სიმპტომებს შეამსუბუქებს, არამედ შესამჩნევადაც შეამცირებს გართულებების რისკს.
ნაწლავის ანთებითი დაავადების მკურნალობისას პირველი ნაბიჯი ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატებია. გამოიყენება იმუნოსუპრესორებიც. მედიკამენტების ამ ორი ჯგუფის კომბინაცია უკეთ მოქმედებს, ვიდრე თითოეული მათგანი ცალ-ცალკე. თუ დაავადებას ინფექციაც დაერთო, ანტიბიოტიკებს გამოწერენ. საჭიროებისამებრ, შესაძლოა დანამატების მიღებაც გახდეს საჭირო. თავისებურია კვების რეჟიმიც: ერიდეთ რძის პროდუქტებს, უჯრედისით მდიდარ პროდუქტებს, კოფეინს. მიირთვით ნაკლებად ცხიმიანი საკვები, გამორიცხეთ ალკოჰოლი და თამბაქო.
თუ ცხოვრების წესის შეცვლამ და მედიკამენტურმა თერაპიამ შედეგი არ გამოიღო, ქირურგიულ მკურნალობას განიხილავენ.
მიმართეთ ექიმს, თუ ნაწლავის მოქმედების ხასიათი უეცრად შეიცვალა ან ჩამოთვლილმა სიმპტომებმა იჩინა თავი. ნაწლავის ანთებითი დაავადების პროგნოზი, როგოც წესი, კეთილსაიმედოა, მაგრამ ზოგჯერ სერიოზულ, სიცოცხლისთვის საშიშ გართულებებსაც იწვევს, ამიტომ ყურადღებით უნდა იყოთ. სანუგეშოდ აქვე გეტყვით, რომ ასეთი გართულებები საკმაოდ იშვიათია.
***
სხვა ანთება
ნაწლავებში ანთებითი პროცესი, გარდა კრონის დაავადებისა და წყლულოვანი კოლიტისა, შესაძლოა სხვა პათოლოგიების შედეგადაც განვითარდეს. წვრილი ნაწლავის ანთებას ენტერიტი ეწოდება, მსხვილისას კი კოლიტი.
ენტერიტიც და კოლიტიც ხშირად ბაქტერიებით ან ვირუსებით დაბინძურებული სურსათის მიღების შედეგია: საკვების მოკალათებული მიკრობები წვრილ ნაწლავში გადასახლდებიან და მის ანთებასა და შეშუპებას იწვევენ.
სალმონელა, კამპილობაქტერია, ნაწლავის ჩხირი, შიგელა, სტაფილოკოკი – ამ მიკრობებს ყველაზე ხშირად მიუძღვით ბრალი ნაწლავის ანთებაში.
კერძში მიკრობი მოხვდება, თუ:
* სურსათი გარეცხეს და კერძი მოამზადეს დაბინძურებული წყლით;
* ხილი, ბოსტნეული, მწვანილი არასათანადოდ გაირეცხა;
* დაირღვა სურსათის ტრანსპორტირებისა და შენახვის პირობები;
* არასწორად მოხდა გაყინული ხორცის გალღობა;
* გამოიყენეს თერმულად დაუმუშავებელი ხორცი და კვერცხი;
* კერძის მომზადების წინ არ დაიბანეს ხელები, გამოიყენეს დაბინძურებული ჭურჭელი, დაფა, ინსტრუმენტები.
ასე რომ, ნაწლავური ინფექციების პრევენცია, უპირველეს ყოვლისა, ჰიგიენის წესების დაცვას გულისხმობს: დაიბანეთ ხელები საჭმლის მომზადებისა და ჭამის წინ, ტუალეტით სარგებლობის შემდეგ, დასალევად და საკვების მოსამზადებლად (მათ შორის – ბოსტნეულისა და ხილის გასარეცხად) გამოიყენეთ მხოლოდ სუფთა წყალი. მომზადებამდე კარგად გარეცხეთ სურსათი სუფთა გამდინარე წყლით. არ ჭამოთ თერმულად დაუმუშავებელი ხორცი და კვერცხი. გამოიყენეთ პროდუქტები ეტიკეტზე მითითებულ ვადამდე.
სიმპტომები
სიმპტომები, წესისამებრ, ინფიცირებიდან რამდენიმე საათში იჩენს თავს, თუმცა არც ის არის გამორიცხული, კლინიკური სურათი დღეების შემდეგ ჩამოყალიბდეს.
ნაწლავის ანთებაა სავარაუდო, თუ უჩივით:
* მუცლის ტკივილს;
* ძლიერ დიარეას;
* ყაბზობას ან დიარეისა და ყაბზობის მონაცვლეობას;
* მადის დაქვეითებას;
* გულისრევას, ღებინებას;
* სისხლიან განავალს.
განავლის ანალიზი გამომწვევის დადგენაში გვეხმარება, თუმცა ამ გზით დამნაშავის მიგნება ყოველთვის ვერ ხერხდება. საჭიროების შემთხვევაში ტარდება კოლონოსკოპია – ნაწლავის ლორწოვანის დათვალიერება სპეციალური აპარატით.
ანთების მსუბუქი შემთხვევები მკურნალობას არ მოითხოვს და თავისთავად გაივლის. საჭიროა ბევრი სითხის მიღება, რეჰიდრატაცია, ორგანიზმის ელექტროლიტებით შევსება. თუ დიარეა ძლიერია, სითხეები ვენაში შეჰყავთ. ზოგჯერ საჭიროა განსაზღვრული მედიკამენტების გამოყენებაც – ანტიდიარეული საშუალებებისა, ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატებისა, ანტიბიოტიკებისა...
თუმცა მთავარი, რასაც ვუფრთხით გაუწყლოებაა, რომელიც ძლიერ დიარეას ახასიათებს. განსაკუთრებით ფრთხილად უნდა იყოთ ბავშვებთან. მათთან დიარეა საკმაოდ სწრაფად იწვევს ძლიერ გაუწყლოებას, ამიტომ მთავარია, პატარას ბევრი სითხე მიაწოდოთ. აუცილებლად მიმართეთ ექიმს, თუ დიარეამ 3-4 დღის შემდეგაც არ გაიარა, დაერთო ცხელება და სისხლი განავალში.
ნაწლავების ანთება, გარდა დაბინძურებული საკვებისა, შესაძლოა გამოიწვიოს აუტოიმუნურმა დაავადებებმა, ზოგიერთმა მედიკამენტმა, მათ შორის – ანთების საწინააღმდეგო არასტერიოდულმა პრეპარატებმა, სხივურმა თერაპიამ, ცელიაკიამ, ტროპიკულმა სპრუმ, უიპლის დაავადებამ...
***
ქოლეცისტიტი
ქოლეცისტიტი, ნაღვლის ბუშტის ანთება – საჭმლის მომნელებელ ტრაქტზე საუბრისას ამ პათოლოგიას გვერდს ვერ ავუვლით. ნაღვლის ბუშტი ხშირად იქცევა საჭმლის მონელებასთან დაკავშირებული პრობლემების წყაროდ. უსიამოვნების თავიდათავი უმეტესად კენჭებია, რომლებიც ნაღვლის ბუშტში გროვდება, მის სადინარებს ახშობს და ქოლეცისტიტს იწვევს.
ქოლეცისტიტის მიზეზად ასევე შესაძლოა იქცეს სანაღვლე გზების დაზიანება, სიმსივნე, ზოგიერთი მძიმე დაავადება და ინფექციაც.
ნებაზე მიშვებული ქოლეცისტიტი მძიმე, ზოგჯერ სიცოცხლისთვის საშიშ გართულებებს იწვევს, – მაგალითად, ნაღვლის ბუშტის გახეთქვას, – დროულად აღმოჩენილი კი არც ისე ძნელი მოსარჩენია. თუ მედიკამენტები უეფექტო აღმოჩნდა, პრობლემა ქირურგიული გზით, ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთით, მარტივად გვარდება.
რას ველოდეთ
ქოლეცისტიტის ყველაზე ხშირი მიზეზი, როგორც ითქვა, ნაღვლის ბუშტის ქვებია. ქვები ნაღვლის დინებას აფერხებს, დაგროვილი ნაღველი კი ანთების განვითარებას უწყობს ხელს. ქოლეცისტიტი შესაძლოა გამოიწვიოს სიმსივნემაც (რომელიც ნაღვლის დინებას უშლის ხელს), სანაღვლე გზების დახშობამ, ზოგიერთმა ვირუსმა, მათ შორის – აივ-მა.
დაავადება ადვილი ამოსაცნობია – ძლიერი ტკივილი მუცლის მარჯვენა ზედა ნაწილში, რომელიც გადაეცემა ზურგის მარჯვენა მხარეს ან მარჯვენა მხარს, გულისრევა და ღებინება, ცხელება. სიმპტომები ჭამის, განსაკუთრებით – ცხიმიანი საკვების მიღების, შემდეგ იჩენს თავს.
ქოლეცისტიტის მთავარი გართულება ინფექციაა. რომლის მიზეზი ნაღვლის დაინფიცირება გახლავთ. ვუფრთხით ნაღვლის ბუშტის განგრენასაც. ის ყველაზე გავრცელებული გართულებაა, განსაკუთრებით – ხანდაზმულებსა და დიაბეტიანებთან. განგრენა, თავის მხრივ, შესაძლოა ნაღვლის ბუშტის გასკდომის მიზეზად იქცეს, ნაღვლის ბუშტის პერფორაცია კი მეტად საშიში მდგომარეობაა და სასწრაფო ჩარევას მოითხოვს.
პრევენცია
ნაღველკენჭოვანი დაავადების განვითარებას ხელს უწყობს წონის სწრაფი კლება, ამიტომ თუ გახდომა გადაწყვიტეთ, მოთმინებით აღიჭურვეთ და კვირაში ათი კილოს მოკლებას ნუ ეცდებით. წონის კლების ჯანსაღი ტემპი კვირაში საშუალოდ 0.5-1კგ-ია.
ქოლეცისტიტის პროფილაქტიკა იქნება ჯანსაღი წონის შენარჩუნებაც, რადგან კენჭების წარმოქმნას ჭარბი წონაც უწყობს ხელს.
დიდი ოდენობით ცხიმისა და მცირე ოდენობით უჯრედისის შემცველი საკვებიც აჩენს კენჭებს, ამიტომ აქცენტი გადაიტანეთ ხილზე, ბოსტნეულზე, მარცვლეულზე, ერიდეთ ცხიმიან კერძებს და მზა პროდუქტებს.
ანთებითი პროცესი საშარდე სისტემასაც აზიანებს. ამ სისტემის ანთებით დაავადებებს შორის პირველი ადგილი საშარდე გზების ინფექციას (სგი) უკავია.
სგი უმთავრესად ბაქტერიული წარმოშობისაა. მიკრობი ჯერ შარდსადენში ხვდება, შემდეგ შარდის ბუშტისკენ იკაფავს გზას და უმეტესად იქ იდებს ბინას, თუმცა ზოგჯერ უფრო დიდ ტერიტორიასაც იპყრობს და თავის ძალაუფლებას თირკმელებზეც ავრცელებს.
საშარდე სისტემის ოკუპაციას ყველაზე ხშირად ნაწლავის ჩხირი ახდენს. ამ მიკრობს ნაწლავისა ტყუილად არ ჰქვია: მისი ძირითადი ადგილსამყოფელი საჭმლის მომნელებელი ტრაქტია, – მაგრამ დროდადრო მეზობელ ტერიტორიებსაც სტუმრობს, რომელთაგან უახლოესი სწორედ საშარდე სისტემაა. ასე რომ, თუ სხვა ფაქტორებმაც შეუწყო ხელი, ყოველი ასეთი “გასეირნება” მასპინძელს საშარდე გზების ინფექციად უჯდება.
ვის ემუქრება?
ქალებთან ინფექცია ოთხჯერ უფრო ხშირია, ვიდრე მამაკაცებთან. მიზეზი “ქალური ფორმებია” – ქალის ურეთრა უფრო მოკლეა და ანუსთან უფრო ახლოს მდებარეობს. შესაბამისად, მიკრობებს ერთი სისტემიდან მეორეში გადასასვლელად მცირე მანძილის გავლა 
უწევთ. ინფიცირების ალბათობა იმატებს სქესობრივი კავშირის და დიაფრაგმის გამოყენების დროს. რისკს ზრდის მენოპაუზაც. თუმცა საშარდე გზების ინფექციები არც მამაკაცებისთვის არის უცხო. მათი განვითარება უფრო მეტადაა მოსალოდნელი:
* დიაბეტის ფონზე;
* ხანდაზმულ ასაკში;
* იმ სამედიცინო მდგომარეობების დროს, რომლებიც პიროვნების ქცევაზე ახდენს გავლენას (ალცჰაიმერის დაავადება, დელირიუმი).
სხვა ხელშემწყობი ფაქტორებია:
* შარდის ბუშტის დაცლის სირთულე;
* შარდის ბუშტის კათეტერი;
* შარდკენჭოვანი დაავადება;
* შარდსადენის შევიწროება;
* საშარდე გზებზე გადატანილი ოპერაცია;
* პროსტატის ჰიპერპლაზია;
* ორსულობა;
* განავლის შეუკავებლობა;
* ხანგრძლივი უძრაობა.
საშარდე გზების ინფექცია ძნელი ამოსაცნობი არ არის – მოშარდვის ძლიერი სურვილი, რომელიც შარდის ბუშტის დაცლის შემდეგაც არ ქრება, წვა და ტკივილი შარდვისას, მუცლის ქვედა ნაწილში დაჭიმულობისა და დისკომფორტის შეგრძნება, მღვრიე, ზოგჯერ სისხლის შემცველი, მყრალი ან მძაფრსუნიანი შარდი. შესაძლოა, ანთებას თან ახლდეს სუბფებრილური ტემპერატურაც.
თუ ინფექცია თირკმელებსაც მისწვდა, დაიწყება ცხელება, შემცივნება, ღამის ოფლიანობა, წელის ტკივილი, საერთო სისუსტე, გულისრევა-ღებინება, ზოგჯერ – მუცლის ძლიერი ტკივილი.
დიაგნოზის დასმა ადვილია: დამახასიათებელ კლინიკურ სურათთან ერთად, დამნაშავის გამოვლენას ხელს უწყობს შარდის საერთო ანალიზი, შარდის კულტუროლოგიური კვლევა. განსაზღვრულ შემთხვევებში შესაძლოა უფრო ნატიფი კვლევებიც დაგჭირდეთ.
საშარდე გზების ინფექციები ადვილად ემორჩილება მკურნალობას, მაგრამ თუ ნებაზე მიუშვით ან თავად ეცადეთ პრობლემის მოგვარებას, გართულებებს უნდა ელოდოთ. მათი ჩამონათვალი კი არცთუ სახარბიელოა, თირკმელების დაზიანებითა თუ დანაწიბურებით დაწყებული, სეფსისით დამთავრებული. აქვე იმასაც გეტყვით, რომ ამ უკანასკნელის განვითარების ალბათობა იმატებს ხანდაზმულებსა და დაქვეითებული იმუნიტეტის მქონე პირებთან (მაგალითად, მათთან ვინც აივინფიცირებულია ან ჩატარებული აქვს ქიმიოთერაპია).
მკურნალობის შესახებ
მკურნალობის პრინციპი მარტივია: ალაგდეს ანთება და განეიტრალდეს მიკრობი, რომ ინფექცია თირკმელებამდე არ მივიდეს. ამისთვის ინიშნება ანტიბიოტიკები. მთავარია, კურსი ბოლომდე მიიყვანოთ. უკეთესობას მალევე იგრძნობთ, მაგრამ მიკრობი ამ დროს ჯერ კიდევ ცოცხალია, მხოლოდ დათრგუნული და დასუსტებული. თუ ანტიბიოტიკის მიღება ამ ეტაპზე შეწყვიტეთ, დასუსტებული ბაქტერია ძალას მოიკრიბს და უფრო თამამად დაგესხმით თავს.
თირკმელების ანთებას უფრო სერიოზული მკურნალობა სჭირდება. არ არის გამორიცხული, საავადმყოფოში დაწოლა გახდეს საჭირო. ამან არ შეგაშინოთ. მთავარია, პრობლემა დროულად გამოავლინონ და სწორად მართონ.
თუ საშარდე გზების ინფექცია ხშირად მეორდება, ეს იმის ნიშანია, რომ პროცესმა ქრონიკული სახე მიიღო. ამ დროს ინფექციის გასამწავვებლად სულ მცირე მიზეზიც კი საკმარისია. ქრონიკული ინფექცია პაციენტს ძლიერ დისკომფორტს უქმნის და ზოგჯერ მის ფსიქიკაზეც კი აისახება. დაავადების ასეთ ფორმას განსხვავებული მიდგომა სჭირდება. ამიტომ არ ენდოთ ნაცნობ-მეგობრების რჩევებს და “უებარ წამლებს”, საშარდე გზების ინფექციის ნებისმიერი ნიშნის გამოვლენისთანავე მიმართეთ ექიმს და მისი ყველა რეკომენდაცია შეასრულეთ.
სახსრების ანთება, ართრიტი, ასევე კარგად ნაცნობი პრობლემაა. თუ ის მხოლოდ ხანდაზმულთა დაავადება გგონიათ, ცდებით – სახსრების ანთება შეიძლება ნებისმიერი ასაკის ადამიანს დაემართოს, ბავშვსაც კი.
ამჟამად მედიცინა ართრიტის ასამდე ტიპს იცნობს. მათი უმეტესობა სახსრებსა და მათ ირგვლივ მდებარე ქსოვილებში ტკივილსა და დაჭიმულობას იწვევს. ზოგჯერ პრობლემა სახსრით არ შემოიფარგლება და შინაგან ორგანოებზეც ვრცელდება.
ცხადია, ასივე ართრიტს ერთნაირი კლინიკური სურათი არ აქვს, დაავადების მიმდინარეობა და სიმპტომები ართრიტის ტიპზეა დამოკიდებული, თუმცა წამყვანი სიმპტომი უმეტესად მაინც ერთი და იგივეა – სახსრის ტკივილი. კლინიკური ნიშნები ზოგჯერ ერთბაშად ვითარდება, ზოგჯერ კი თანდათანობით, ზოგჯერ მუდმივია, ზოგჯერ კი პერიოდულად იჩენს თავს, მსუბუქია ან მძიმე, მწვავე ან ქრონიკული.
მიზეზები ისეთივე მრავალფეროვანია, როგორიც თავად ართრიტი. მაგალითად, პოდაგრა ორგანიზმში შარდმჟავა მარილების დაგროვების შედეგია. ართრიტის მრავალი ტიპი ინფექციური ბუნებისაა. სახსრის ანთება ზოგჯერ სისტემური დაავადების ერთ-ერთი გამოვლინებაა, ზოგჯერ კი დამოუკიდებელი ლოკალური ავადმყოფობა. თუმცა ყველა ტიპის ართრიტის მიზეზისთვის ჯერ არ მიუგნიათ. მეცნიერები შეისწავლიან გენეტიკის, ცხოვრების წესის, გარემო ფაქტორების გავლენას სახსრების ჯანმრთელობაზე.
აშშ-ში სახსრის ანთებათა შორის პირველ ადგილს ოსტეოართრიტი იკავებს. ართრიტის სხვა გავრცელებული ტიპებია რევმატოიდული ართრიტი და პოდაგრა. ქვემოთ სწორედ ამ სამეულზე ვისაუბრებთ.
-----
ოსტეოართრიტი
ოსტეოართრიტი, როგორც ითქვა, სახსრის ანთების ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. აშშ-ში ეს დიაგნოზი 30 მლნ ზრდასრულ ადამიანს აქვს. ოსტეოართრიტი უმეტესად თითების, მუხლებისა და მენჯ-ბარძაყის სახსარს აზიანებს. ამ დროს სახსრის ხრტილი იშლება, რაც მის ქვეშ მდებარე ძვლის პათოლოგიურ ცვლილებას იწვევს. ცვლილება, როგორც წესი, ნელა ვითარდება და თანდათან მძიმდება. სახსრის მოძრაობის დიაპაზონი იკლებს, ადამიანს უჭირს ყოველდღიური საქმიანობა. დაავადება ვლინდება ტკივილით, დაჭიმულობით, შეშუპებით. ზოგჯერ საქმე სახსრის ფუნქციის დაქვეითებამდე და ინვალიდობამდეც მიდის. ოსტეოართრიტის განვითარების ალბათობას ზრდის ტრავმა და სახსრის ჭარბი დატვირთვა.
ასაკთან ერთად ოსტეოართრიტის განვითარების რისკიც იმატებს. ქალებთან დაავადება საგრძნობლად ხშირია, განსაკუთრებით – 50 წლიდან. ჭარბი წონა კიდევ ერთი რისკფაქტორია: ერთი მხრივ, იმატებს სახსრის დატვირთვა, მეორე მხრივ კი ირღვევა მეტაბოლიზმი, რაც დაავადების განვითარების რისკს კიდევ უფრო ზრდის. არც გენეტიკა უნდა ასრულებდეს უმნიშვნელო როლს. ამასთან, თუ ერთი სახსრის ოსტეოართროზი უკვე გაქვთ, დიდია ალბათობა, სხვა სახსარიც იმავე დაავადებას ემსხვერპლოს.
ოსტეოართრიტი არ იკურნება. მკურნალობის მიზანი სიმპტომების შემსუბუქება ან აღკვეთაა. ამისთვის კი სხვადასხვა მეთოდის კომბინაციაა მოწოდებული:
* ფიზიკური აქტიურობის გაზრდა (პაციენტს ხშირად ეშინია ამის, სინამდვილეში კი სწორი და ადეკვატური ფიზიკური დატვირთვა ამცირებს ტკივილს და საგრძნობლად აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს);
* ფიზიოთერაპიული პროცედურები;
* წონის კლება;
* მედიკამენტები (უმთავრესად – ტკივილის გასაყუჩებლად);
* დამხმარე საშუალებები, მაგალითად, ყავარჯენი;
* ოპერაცია (თუ მკურნალობის სხვა მეთოდები უეფექტოა).
------
რევმატოიდული ართრიტი
რევმატოიდული ართრიტი ავტოიმუნური ანთებითი დაავადებაა. ის, წესისამებრ, ერთდროულად რამდენიმე სახსარს აზიანებს, ყველაზე ხშირად – თითისას, მაჯისას, მუხლისას, მხრისას და კოჭისას, თუმცა არც სხვა ორგანოებს ტოვებს უყურადღებოდ – გულის, ფილტვებისა და თვალების დაზიანებასაც იწვევს.
რევმატოიდული ართრიტი პათოლოგიური ავტოიმუნური პასუხის შედეგია. ამ დროს ორგანიზმი საკუთარ ქსოვილებს ებრძვის. რა იწვევს იმუნური სისტემის შეცდომას, უცნობია, თუმცა ვიცით, რა ზრდის დაავადების განვითარების რისკს:
* ასაკი – რევმატოიდული ართრიტი შესაძლოა ნებისმიერ ასაკში დაიწყოს, თუმცა წლების მატებასთან ერთად მისი განვითარების ალბათობაც იმატებს. ყველაზე ხშირად ის 60 წლისთვის იჩენს თავს.
* სქესი – დაავადება ორ-სამჯერ უფრო ხშირია ქალებთან, განსაკუთრებით – მათთან, ვისაც შვილი არ ჰყავს. აქვე იმასაც გეტყვით, რომ რევმატოიდული ართრიტის განვითარების ალბათობას ამცირებს ძუძუთი კვება.
* გენეტიკა – განსაზღვრული გენების არსებობა დაავადების განვითარების ალბათობას ზრდის. ამ გენებს HLA აბრივიატურით აღნიშნავენ. დაავადების რისკი ყველაზე მაღალია მაშინ, როდესაც ამ ჯგუფის გენების მქონე ადამიანი სხვა რისკფაქტორის, მაგალითად, თამბაქოს ან სიმსუქნის, ზემოქმედებასაც განიცდის.
* მწეველობა – არაერთი კვლევა მოწმობს, რომ თამბაქო ზრდის დაავადების რისკს და ამძიმებს მის მიმდინარეობას.
* ჭარბი წონა – კვლევებმა, რომლებიც რევმატოიდული ართრიტის განვითარებაში სიმსუქნის როლის შესასწავლად ჩატარდა, აჩვენა, რომ დაავადების შანსი მით უფრო მაღალია, რაც უფრო ჭარბია წონა.
წონაზეა დამოკიდებული რევმატოიდული ართრიტის მკურნალობის ეფექტიც. ჭარბწონიანები დაავადების მკურნალობისგან ნორმალური წონის მქონე პაციენტებთან შედარებით ნაკლებ სარგებელს იღებენ.
რევმატოიდულ ართრიტს მორეციდივე მიმიდინარეობა ახასიათებს – სიმპტომები ერთგვარი აფეთქებების სახით ვლინდება, გარკვეული ხნის შემდეგ კი სუსტდება და რემისიის პერიოდი დგება. კლინიკური ნიშნები მოიცავს:
* ტკივილს, დაჭიმულობას და შეშუპებას ერთზე მეტ სახსარში (სხეულის ორივე მხარეს);
* წონის კლებას;
* ცხელებას;
* დაღლილობას და საერთო სისუსტეს.
რევმატოიდული ართრიტი აქვეითებს ცხოვრების ხარისხს, გავლენას ახდენს როგორც ფიზიკურ, ისე ფსიქიკურ და სოციალურ კეთილდღეობაზე, ზოგჯერ იწვევს შრომის უნარის დაქვეითებას და ინვალიდობას. დაავადების პროგნოზი მით უფრო კეთილსაიმედოა, რაც უფრო ადრე დაისმება დიაგნოზი და დაიწყება მკურნალობა. იდეალურ შემთხვევაში რევმატოიდული ართრიტის დიაგნოზი სიმპტომების გამოვლენიდან 6 თვის განმავლობაში უნდა დაისვას. ამ ეტაპზე დაწყებული მკურნალობა საგრძნობლად აფერხებს, ზოგჯერ კი აჩერებს დაავადების პროგრესს. ამიტომ თუ სახსრებმა შეგაწუხათ, აუცილებლად მიმართეთ ექიმს.
------
რა შუაშია სახსარი?
ართრიტის გავრცელებული ფორმაა პოდაგრაც, რომლის მთავარი კლინიკური გამოვლინება სახსრის ძლიერი ტკივილია. დაავადება ტალღისებურად – რეციდივებისა და რემისიების მონაცვლეობით მიმდინარეობს.
პოდაგრას ორგანიზმში შარდმჟავას კრისტალების დაგროვება იწვევს. ეს უკანასკნელი პურინების დაშლის შედეგად წარმოიქმნება. თავად პურინები კი ჩვენს ორგანიზმშიც არსებობს და საკვებშიც. ნორმაში ორგანიზმი შარდმჟავასგან მარტივად თავისუფლდება – შარდის მეშვეობით. თუ შარდმჟავა მეტისმეტად ბევრი აღმოჩნდა ან თირკმელებმა გიმტყუნათ, შარდმჟავას კრისტალები ვეღარ გამოიდევნება და სახსარში დაიდებს ბინას. წარმოიდგინეთ, რას იგრძნობდით, სახსარში ნემსები რომ ჩაერჭოთ. სწორედ ასეთ შეგრძნებას იწვევს პოდაგრა, ვინაიდან შარდმჟავას კრისტალები ბასრია. აღსანიშნავია, რომ ჰიპერურიკემია (შარდმჟავას სიჭარბე) ყოველთვის არ იწვევს პოდაგრას. მეორე მხრივ, თუ ჰიპერურიკემიას არ ახლავს პოდაგრის სიმპტომები, მკურნალობა საჭირო არ არის.
პოდაგრა ერთბაშად იფეთქებს და შესაძლოა, რამდენიმე დღე ან კვირა გაგრძელდეს. შეტევის დროს ვითარდება ძლიერი, ინტენსიური ტკივილი, სახსარი შუპდება, წითლდება, ტემპერატურა იწევს. შეტევა უმეტესად ღამით იწყება. ყველაზე ხშრიად ზიანდება ქვედა კიდურების სახსრები – ცერა თითისა, კოჭისა და მუხლისა. მკურნალობის გარეშე შეტევა სამიდან ათ დღემდე გრძელდება. ამას მოსდევს ხანგრძლივი რემისია – კვირების, თვეების, ზოგჯერ წლების განმავლობაში ადამიანს არაფერი აწუხებს.
პოდაგრის რისკფაქტორებად მიიჩნევა მამრობითი სქესი, სიმსუქნე, გულის უკმარისობა, ჰიპერტონია, მეტაბოლური სინდრომი, შაქრიანი დიაბეტი, თირკმლის ფუნქციის დაქვეითება, ალკოჰოლის (განსაკუთრებით – ლუდის) და პურინებით მდიდარი საკვების (წითელი ხორცის, ანჩოუსის, სარდინის, მიდიის, თინუსის და ზღვის სხვა პროდუქტების, ასევე – ფრუქტოზას შემცველი პროდუქტების) ჭარბი მოხმარება.
პოდაგრის დიაგნოზი მხოლოდ აფეთქების დროს უნდა დაისვას. ამ დროს ლაბორატორიული ტესტები სახსარში შარდმჟავას კრისტალებს გამოავლენს. სამკურნალოდ ინიშნება ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებები, სტეროიდები და კოლხიცინი.
წონის კლება, დიეტის დაცვა, ალკოჰოლის შეზღუდვა და პურინებით მდიდარი საკვებისთვის თავის არიდება მომავალში პოდაგრის შეტევის ალბათობას ამცირებს და დადებით გავლენას ახდენს დაავადების პროგნოზზე.
------
ფსორიაზი და ართრიტი
ართრიტის მიზეზად შეიძლება ფსორიაზიც იქცეს. ეს კანის ანთებით მიმდინარე დაავადებაა, რომელსაც უხვი მოწითალო გამონაყარი და ვერცხლისფერი აქერცვლა ახასიათებს. გაირკვა, რომ ფსორიაზს შეუძლია, კანისმიერ სიმპტომებთან ერთად სახსრის ანთებაც გამოიწვიოს.
ფსორიაზული ართრიტი შეიძლება ნებისმიერ სახსარში განვითარდეს, თუმცა უმეტესად დიდ სახსრებს აზიანებს. პათოლოგიურ პროცესში შეიძლება ჩაერთოს ერთი ან რამდენიმე სახსარი.
სტატისტიკური მონაცემებით, ართრიტი ფსორიაზით დაავადებულთა 15%-ს უვითარდება. ზოგჯერ სახსრის პრობლემები კანის დაზიანებამდეც იჩენს თავს. დაავადება, როგორც წესი, 30-დან 50 წლამდე ვლინდება, თუმცა არ არის გამორიცხული, ბავშვობაში დაიწყოს. ასეთ დროს იმატებს თვალის სისხლძარღვოვანი გარსის ანთების – უვეიტის – რისკიც. ქალებსა და მამაკაცებს ფსორიაზული ართრიტი ერთნაირი სიხშირით ემართებათ.
როგორ ვლინდება
ფსორიაზულ ართრიტს მორეციდივე მიმდინარეობა ახასიათებს. დაავადება ვლინდება შემდეგი ნიშნებით:
* სახსრის ტკივილით და შეშუპებით (მოსალოდნელია ასევე სიწითლე და სიმხურვალე სახსარში);
* კისრისა და წელის ტკივილით, დაჭიმულობით, რიგიდულობით;
* შებოჭილობით და დაზიანებულ სახსარში მოძრაობის გაძნელებით, განსაკუთრებით – დილაობით;
* ფრჩხილების მტვრევადობით და ბუდიდან ამოვარდნით;
* დაღლილობით.
ნიშნები რევმატოიდული ართრიტისას ჰგავს. ამასთან, ფსორიაზული ართრიტისთვის დამახასიათებელია თითების დაზიანება (მტკივნეულობა და სოსისის ფორმა), ტერფის დაზიანება (მყესებისა და იოგების ძვალთან მიმაგრების ადგილის მტკივნეულობა, განსაკუთრებით – ქუსლის მიდამოში), ხერხემლის დაზიანება (ანთებითი პროცესი ვითარდება მალებს შორის).
დაავადების მკურნალობა პროცესის სიმძიმეზეა დამოკიდებული. მსუბუქ შემთხვევებში მკურნალობა ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებებით მიმდინარეობს. მათი მიღება მხოლოდ რეციდივის დროს არის საჭირო. თუ ართრიტი ამგვარ მიდგომას არ ემორჩილება, უფრო ძლიერ მედიკამენტებს იყენებენ, ძირითადად -დაავადების მამოდიფიცირებელ პრეპარატებს. სახსრის მოძრაობის შენარჩუნებას ხელს უწყობს ფიზიკური აქტივობაც, რომელიც ფსორიაზული ართრიტის მართვის ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტია.
მუდმივი ანთება სახსრების დაზიანებას იწვევს და შესაძლოა, ინვალიდობამდეც მიიყვანოს ადამიანი, თუმცა სწორი და დროული მკურნალობა უმეტესად აჩერებს პათოლოგიურ პროცესს და სახსარს მობილობის შენარჩუნების საშუალებას აძლევს, ამიტომ თუ თქვენ ან თქვენს სისხლით ნათესავს ფსორიაზი გაქვთ, განსაკუთრებული ყურადღება გმართებთ – სახსართან დაკავშირებული ნებისმიერი პრობლემის შემთხვევაში აუცილებლად მიმართეთ ექიმს.
------
ფრთხილად, ბავშვები!
ბავშვობის ასაკში განვითარებულ სახსრის ანთებას იუვენალური ართრიტი ეწოდება. იუვენალური იდიოპათიური ართრიტი, იგივე იუვენალური რევმატოიდული ართრიტი, მისი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. ეს დაავადებაც ავტოიმუნური ბუნებისაა. მისი განვითარების ზუსტი მიზეზი უცნობია.
დაავადება რეციდივებისა და რემისიების მონაცვლეობით მიმდინარეობს. სიმპტომები მოიცავს სახსრის ტკივილს, შეშუპებას, უძრაობას, დაღლილობას, სიარულის, ჩაცმის, თამაშის გაძნელებას, კოჭლობასა და შებოჭილობას, განსაკუთრებით – დილაობით, ფიზიკური აქტივობის დაქვეითებას, გამონაყარს, ცხელებას, უმადობას, თვალების ანთებას... იუვენალურ ართრიტს შეუძლია, ბავშვს ხელი შეუშალოს ყოველდღიურ აქტივობაში, გამოიწვიოს სახსრების შეუქცევადი დაზიანება, ზრდის შეფერხება, ინვალიდობა.
ამ გართულებათა თავიდან ასაცილებლად მნიშვნელოვანია, დაავადების დიაგნოსტიკა ადრევე მოხდეს, ამიტომ ყურადღებით უნდა იყოთ, თუ ბავშვს მსგავსი სიმპტომები შეატყვეთ. დააკვირდით – ადვილად ხომ არ იღლება, აქტიურ თამაშებზე უარს ხომ არ ამბობს, იქნებ მოძრაობაზე მეტად წამოწოლა უყვარს. თუ ძალზე პატარაა, შესაძლოა, მაგალითად, ჩაცმის დროს ჭირვეულობდეს, წუწუნებდეს. ეს სიმპტომები ერთმნიშვნელოვნად პათოლოგიაზე არ მიუთითებს, თუმცა, გადამოწმება ნამდვილად საჭიროა.
სამწუხაროდ, დაავადება არ იკურნება, მაგრამ შესაძლებელია მკურნალობის ფონზე მუდმივი რემისიის მიღწევაც, რაც იმას ნიშნავს რომ დაავადება აქტიური აღარ არის, თუმცა უკვე დაზიანებული სახსარი ვეღარ აღდგება. ამიტომაა მნიშვნელოვანი ამ დაზიანებათა პრევენცია, თანაც – რაც შეიძლება ადრე.
იუვენალური ართრიტის მკურნალობაში სპეციალისტთა ჯგუფი უნდა მონაწილეობდეს – რევმატოლოგი, თერაპევტი, ფიზიოთერაპევტი, ფსიქოლოგი, სოციალური მუშაკი, მედდა, ზოგჯერ – ოფთალმოლოგი, ქირურგი და სხვ. აუცილებელია კომპლექსური მკურნალობა -მედიკამენტების, ვარჯიშისა და სხვადასხვა პროცედურის კომბინაცია, რომ საუკეთესო შედეგი მივიღოთ და ბავშვმა სრულფასოვნად ცხოვრება შეძლოს.
მოამზადა გვანცა გოგოლაძემ
