როგორ შევაჩიოთ ჩირის აპარატი
გააზიარე:
ვიტამინების, მინერალებისა და სხვა საკვები ნივთიერებების შესახებ ჩვენმა შორეულმა წინაპრებმა არაფერი იცოდნენ. მით უფრო საკვირველია, რომ მათ მიაგნეს კონსერვაციის შესანიშნავ მეთოდს, რომლის გამოყენებისას საკვები ზემოთ ჩამოთვლილ ნივთიერებათა უმეტესობას ინარჩუნებს.
შესანახად არა მხოლოდ ხილ-ბოსტნეულის, არამედ სოკოს, მწვანილის, ხორცისა და თევზის გამოშრობაც შეიძლება. მრავალ ოჯახში დღემდეა შემორჩენილი ჩირის შინ მომზადების ტრადიცია, თუმცა, რა თქმა უნდა, ცოტა თუ აშრობს საკვებს მზეზე – ამისთვის სპეციალური ელექტროხელსაწყოები არსებობს.
რანაირი არსებობს
ჩირის აპარატების არჩევანი ფართოა. ზოგი მათგანი უფრო ხორცისა და თევზის გამოსაშრობად არის განკუთვნილი, ზოგი უკეთესად აშრობს ხილსა და ბოსტნეულს, მწვანილსა და სოკოს. მრავალფეროვანია მათი დიზაინი, სხვადასხვაა ზომა და ტექნიკური მონაცემები.
როგორ მუშაობს
კლასიკური ჩირის აპარატები ცხელი ჰაერის პრინციპით მუშაობს. მოწყობილობის კორპუსში ჩამონტაჟებული სპირალი აცხელებს ჰაერს, ვენტილატორი კი ცხელი ჰაერის ჭავლს თანაბრად უბერავს თაროებზე განაწილებულ საკვებს. თითქმის ყველა თანამედროვე აპარატი მუშაობის პროცესში ავტომატურად ცვლის ტემპერატურას – სწევს ორი გრადუსით მაღლა ან დაბლა, რაც პროდუქტის უკეთესად გამოშრობას უზრუნველყოფს.
არსებობს ინფრაწითელ სხივებზე მომუშავე აპარატებიც: ინფრაწითელი სხივები საკვებში აღწევს და მას შიგნიდან და გარედან თანაბრად აცხელებს. ასეთი აპარატი კლასიკურზე უკეთესია, თუმცა უფრო ძვირიც.
მოდელების უმეტესობას არ აქვს პროგრამირებადი რეჟიმები, ხოლო ვენტილატორი ყოველთვის ერთი და იმავე, წინასწარ განსაზღვრული სიმძლავრით მუშაობს.
გამოშრობის პროცესს რამდენიმე საათი სჭირდება. საკვების ბუნებიდან გამომდინარე – 4-30 საათი. მერყეობდეს. შრობა სრულდება ავტომატურად ან მანუალურად.
რისი გამოშრობა შეიძლება ჩირის აპარატით:
* ნებისმიერი კურკიანი თუ უკურკო ხილის;
* კარტოფილის, პომიდვრის, კოლრაბის, სტაფილოსი და სხვა ბოსტნეულის;
* მწვანილის;
* სოკოსი;
* ხორცის, თევზის;
* პურის, ნამცხვრის, ფუნთუშის.
ღირსებები და ნაკლოვანებები
შინ მომზადებული ჩირი ჯანსაღია და, მარკეტში ნაყიდისგან განსხვავებით, კონსერვანტებით არ არის დაბინძურებული.
სამრეწველო მოცულობის ჩირს სწრაფად აშრობენ ძალიან მაღალ ტემპერატურაზე, ამიტომ ის ვერ ასწრებს თანაბრად გამოშრობას და ვარგისობის ვადის გასაზრდელად მას დანამატებით ამუშავებენ, მაგალითად, გოგირდით, რომელსაც შეუძლია, ავნოს ჩვენს ჯანმრთელობას.
გარდა ამისა, მაღალ ტემპერატურაზე შრობისას პროდუქტი არა მხოლოდ არომატს, არამედ ჯანმრთელობისთვის ფასდაუდებელ ნივთიერებებსაც კარგავს და პირიქით – რაც უფრო ნელია შრობის პროცესი, მით უფრო მეტი სასარგებლო ნივთიერება რჩება მასში.
ჩირის აპარატში შესანიშნავად მზადდება ჯანსაღი საკვები ჩვენი ოთხფეხა მეგობრებისთვის, მაგალითად, უმი ხორცისგან ან შიგნეულობისგან.
თუმცა მზად უნდა იყოთ იმისთვის, რომ ჩირის აპარატი ენერგიის ხარჯებს გაგიზარდით.
როგორ შევარჩიოთ
ჩირის აპარტები ორი ტიპისაა – იარუსებიანი და თაროებიანი, თუმცა მუშაობის პრინციპი საერთო აქვთ.
იარუსებიანი
იარუსებიანი ჩირის აპარატი, წესისამებრ, მრგვალია და თავსახური ზემოდან ეხდება. ასეთ მოდელებში თაროები რამდენიმე იარუსად არის განლაგებული (მოდელების უმეტესობას ხუთი იარუსი აქვს, თუმცა უფრო დიდებიც არსებობს), სპირალი და ვენტილატორი კი ძირზეა დამონტაჟებული. ცხელი ჰაერი ქვემოდან ზემოთ უბერავს და დახურულ სივრცეში ცირკულირებს. კორპუსი და თაროები უმთავრესად გამჭვირვალე პლასტმასისგან მზადდება.
საჭიროების შემთხვევაში იარუსს ადვილად ამოიღებთ, გამჭვირვალე მასალის წყალობით კი შეგიძლიათ, უწყვეტად და ყოველი მხრიდან დააკვირდეთ შრობის პროცესს.
ამ ტიპის მოდელების ქვედა და ზედა ნაწილებში სხვადასხვა ტემპერატურაა – შესაძლოა, სხვაობამ 8-10 გრადუსსაც კი მიაღწიოს, ამიტომ, შრობა თანაბრად რომ წარიმართოს და შედეგიც საუკეთესო იყოს, საჭიროა, ზემოთა და ქვემოთა იარუსებს ერთხელ მაინც შეუცვალოთ ადგილი და ეს იარუსებიანი აპარატის ნაკლად მიიჩნევა.
თაროებიანი
ამ ტიპის აპარატი ელექტროღუმელს წააგავს. სპირალი და ვენტილატორი აქ, წესისამებრ, უკანა კედელზეა დამონტაჟებული, ასე რომ, ჰაერი ჰორიზონტალურად უბერავს კორპუსში. უჟანგავი ფოლადისგან დამზადებულ ბადისებრ თაროებს შესანიშნავი თბოგამტარობა ახასიათებს და საგრძნობლად ამცირებს შრობის ხანგრძლივობას.
შრობის პროცესის კონტროლი გამჭვირვალე პლასტმასის ან მინის კარიდან შეიძლება. ამ ტიპის საშრობი აპარატის უპირატესობა ის არის, რომ საკვები უფრო თანაბრად შრება და თაროებს ადგილის შეცვლა არ სჭირდება.
სხვადასხვა მოდელს სხვადასხვა რაოდენობის თარო აქვს. პატარა ზომის მოდელები უმეტესად ხუთთაროიანია.
დამატებითი კრიტერიუმები
რეგულირებადი სიმაღლის თაროები: თითქმის ყველა მოდელს აქვს, სულ მცირე, ორი რეგულირებადი თარო ან თაროების სისტემა. რეგულირებადი თაროები საშუალებას გვაძლევს, გამოვაშროთ დიდი ზომის პროდუქტი, მაგალითად, მთლიანი სოკო ან ლეღვი. ასე რომ, რაც უფრო მეტი რეგულირებადი თარო ექნება აპარატს, მით უკეთესი.
ტაიმერი: აპარატების უმეტესობა, გარდა ზოგიერთი იაფფასიანი მოდელისა, აღჭურვილია ტაიმერით. ტაიმერს მუშაობის სხვადასხვა ხანგრძლივობა აქვს: ზოგიერთს – 30 საათზე მეტი, ზოგს კი სულ 12 საათამდე.
თერმოსტატი: თერმოსტატის გარეშე აპარატი ჩვეულებრივ აშრობს საკვებს დაახლოებით 50 0ჩ ტემპერატურაზე. პროდუქტების უმეტესობისთვის ეს ნორმალურია, თუმცა ზოგიერთ ხილსა და ბოსტნეულს განსხვავებული ტემპერატურა სჭირდება, ამიტომ თერმოსტატი სასარგებლო ფუნქციაა. მოდელების უმეტესობა საშუალებას გაძლევთ, ტემპერატურა 30-დან 70 გრადუსამდე არეგულიროთ, ნახევრად პროფესიონალური აპარატები კი 90 გრადუსამდე ტემპერატურის დაყენების საშუალებასაც კი იძლევა.
სიმძლავრე: რაც უფრო მაღალია სიმძლავრე, მით უფრო ძლიერად უბერავს ჰაერს ვენტილატორი და ხანმოკლეა დეჰიდრატაციის პროცესი, ოღონდ უნდა გაითვალისწინოთ, რომ სწრაფი შრობა სულაც არ ნიშნავს უკეთეს შედეგს. მეორეს მხრივ, 1000-ვატიანი საშრობი უფრო მეტ ელექტროენერგიას მოიხმარს, ვიდრე 250-ვატიანი, ამიტომ ეცადეთ, სივრცე მაქსიმალურად გამოიყენოთ ანუ თაროები ბოლომდე შეავსოთ პროდუქტით. ბაზარზე უმთავრესად 220-დან 700 ვატამდე სიმძლავრის მოდელები გვხვდება.
დისპლეი: ზოგიერთ მოდელს, უმთავრესად – საშუალო და მაღალი კლასისას, აქვს ეკრანი, რომლის დახმარებითაც პროცესის კონტროლი უფრო მარტივია.
ხმაურის დონე: თანამედროვე ჩირის აპარატები არც ისე ძლიერ ხმაურობს. ზოგიერთ მოდელს ღამის რეჟიმიც კი აქვს.
ეკოლოგიურად სუფთა მასალა: მწარმოებლები ხშირად უსვამენ ხაზს, რომ აპარატისთვის გამოყენებულ პლასტმასაში არ არის ტოქსინები და ბისფენოლი A (BPA). BPA უმთავრესად პოლიკარბონატების წარმოებაში გამოიყენება. ის, მეტისმეტად დაბალ კონცენტრაციითაც კი, აზიანებს იმუნურ სისტემას. დოზის გადაჭარბებამ შესაძლოა გამოიწვიოს მძიმე ქცევითი დარღვევები, ღვიძლის დაზიანება, მნიშვნელოვნად გაზარდოს შაქრიანი დიაბეტის განვითარების რისკი.
ასევე მნიშვნელოვანია, აპარატი არ შეიცავდეს მძიმე ლითონებს და ჯანმრთელობისთვის საზიანო სხვა ნივთიერებებს. ესეც ეტიკეტზე ან ინსტრუქციაში იქნება მითითებული, ამიტომ ყურადღებით წაიკითხეთ.
სასარგებლო რჩევები
თავად გამოშრობის პროცესი ჩარევას არ მოითხოვს, მაგრამ ოპტიმალური შედეგის მისაღებად მნიშვნელოვანია რამდენიმე ფაქტორის გათვალისწინება:
- გამოშრობამდე საკვები კარგად დაათვალიერეთ, გაასუფთავეთ, დაზიანებული ნაწილები მოაჭერით.
- საკვები საუკეთესოდ გამოშრება, თუ 0,5-1 სანტიმეტრამდე სისქის ნაჭრებად დაჭრათ. ნაჭრები არ უნდა იყოს მეტისმეტად თხელი, თორემ სწრაფად გახმება. რაც უფრო წვნიანია ხილი ან ბოსტნეული, მით უფრო სქლად უნდა იყოს დაჭრილი.
- თავისუფლად შეიძლება სხვადასხვა სახის ხილისა და ბოსტნეულის ერთდროულად გამოშრობა. მთავარია, შრობის პროცესში ნაჭრები ერთმანეთს არ ეხებოდეს, რომ არათანაბრად არ გამოშრეს.
- მნიშვნელოვანია შრობის პროცესის ხანგრძლივობა და ჰაერის ოპტიმალური ტემპერატურა. პროდუქტი, რომელიც ნაკლებ წყალს შეიცავს, 40-45 გრადუსზე შრება, ხოლო წყლით მდიდარი – 55-60 გრადუსზე.
ზოგიერთი პროდუქტის შრობის რეკომენდებული ხანგრძლივობა
ვაშლი – 7-10 საათი 50 გრადუსზე
ბანანს – 8-12 საათი 50 გრადუსზე
ანანასს – 10–14 საათი 60 გრადუსზე
ფორთოხალს – 9-11 საათი 70 გრადუსზე
მარწყვს – 6-8 საათი 40 გრადუსზე
გარგარის – 12-დან 16 საათამდე 60 გრადუსზე
მწვანილის უმეტეს სახეობას გამოსაშრობად 35-40 გრადუსი და 2-4 საათი სჭირდება.
- ზოგიერთი ხილი და ბოსტნეული ბადეს ეწებება და ძნელად შორდება, ამიტომ საშრობი აპარატებისთვის იყიდება სპეციალური ფოლგა, რომელიც ირეცხება და მრავალჯერადად გამოიყენება. რამდენ გამოყენებას უძლებს ფოლგის ფურცელი, შეფუთვაზეა მითითებული. თუ ვერ იშოვეთ, შეგიძლიათ, მის ნაცვლად საცხობი ქაღალდი გამოიყენოთ.
დიდხანს რომ გაძლოს
* ჩირი მალე რომ არ გაფუჭდეს, აუცილებელია მისი თანაბრად გამოშრობა 30-70°ჩ-ზე. ამისთვის ნაჭრები თანაბარი სიგრძე–სიგანისა და სისქისა უნდა იყოს. ჩირის ტენიანობა არ უნდა აღემატებოდეს 35%–ს. თუ საკვებში ამაზე მეტი წყალი დარჩა, შესაძლოა, მასში მიკროორგანიზმები გამრავლდეს და ჩირი მალე გაფუჭდეს. კიდევ უფრო საშიშია ობის სოკო - ის აქტიურია 15%-მდე ტენიანობის პირობებშიც. ასე რომ, რაც უფრო უკეთ გამოშრება ჩირი, მით უფრო მეტხანს გაძლებს ის.
* შენახვამდე ჩირი კარგად უნდა გააცივოთ და ჰერმეტულად შეფუთოთ, ჰაერიდან ტენი რომ არ შეიწოვოს. ამ გზით შენახვის ვადას უფრო მეტად გაუხანგრძლივებთ.
* უმჯობესია, ჩირი მინის ქილით შეინახოთ. ჩირის ჩაყრამდე ქილას მდუღარე წყალი გამოავლეთ და კარგად გაამშრალეთ, შიგ წვეთიც რომ არ დარჩეს.
* ქილას თავსახური ჰერმეტულად უნდა ეხურებოდეს. კონტეინერში ვერ უნდა მოხვდეს ვერც ჟანგბადი, ვერც ტენი და ვერც ჩრჩილი.
* სინათლემ შესაძლოა ჩირის შემადგენლობაში შემავალი საკვები ნივთიერებები გაანადგუროს, ამიტომ უმჯობესია, ქილა მუქი მინისა შეარჩიოთ.
* შეინახეთ გრილ, მშრალ და ბნელ ადგილას. იდეალურია მარანი, საკუჭნაო. ნუ შეინახავთ 15 გრადუსზე მაღალ ტემპერატურაზე. გარდა ამისა, ეცადეთ, ოთახში, რომელშიც ჩირს ინახავთ, ტემპერატურა მკვეთრად არ იცვლებოდეს.
* ნუ შეინახავთ ჩირს გაზეთში გახვეულს, ქაღალდის პარკში ან ბამბის ტომარაში ჩაყრილს. არც ლითონის (მათ შორის – ალუმინის) ჭურჭლით შენახვაა რეკომენდებული.
* ეცადეთ, ქილა ხშირად არ გახსნათ, ხოლო თუ გახსნით, დიდხანს არ დატოვოთ თავახდილი. შენახვამდე შეამოწმეთ, მჭიდროდ ახურავს თუ არა თავსახური, ქილაში ჰაერი და ტენი რომ არ შევიდეს. ამავე მოსაზრებით ნუ აიღებთ მეტისმეტად დიდი ზომის ქილას – უმჯობესია, იყოს პატარა და ჩირით ბოლომდე იყოს სავსე.
* თუ ქილა მუქი ფერისაა, შესაძლოა, გარედან მისი შიგთავსი ვერ დაინახოთ და ამოსაცნობად ხშირად მოგიწიოთ ქილის გახსნა. თუ რამდენიმე სახის ჩირი გაქვთ, ქილებს გარედან სახეობა და გამოშრობის თარიღი დააწერეთ.
* რაკი ჩირში მაინც რჩება ცოტაოდენი ტენი, რეგულარულად ამოწმეთ, რომ არ დაობდეს ან ჭია არ გაუჩნდეს.
ჯილდა გაჩეჩილაძე