მწვავე მუცელი
გააზიარე:
ვის არ გვტკივებია მუცელი აირების დაგროვების, მონელების დარღვევისა თუ მუცლის კუნთების დაჭიმვის გამო. ეს ტკივილი უწყინარია, რასაც მწვავე მუცელზე ვერ ვიტყვით.
ტერმინი “მწვავე მუცელი” გულისხმობს ამა თუ იმ პათოლოგიური პროცესის შედეგად მუცლის არეში აღმოცენებულ უეცარ ძლიერ ტკივილს, რომელიც ქირურგიულ მკურნალობას მოითხოვს.
რომელი დაავადებები ვლინდება მწვავე მუცლის სიმპტომით? როდის არის საჭირო გადაუდებელი ჩარევა? რა საფრთხეს უქადის ეს მდგომარეობა სიცოცხლეს?
რა იწვევს
მუცლის მწვავე ტკივილს იწვევს ბაქტერიული ან არაბაქტერიული ანთება, სისხლძარღვთა დახშობა, გაუვალობა. შესაბამისად, ის აღმოცენდება აპენდიციტის, მწვავე პანკრეატიტის, პეპტიკური წყლულის გახეთქვის, სიგმოიდური დივერტიკულის გახეთქვის, საკვერცხის შემოგრეხის, ნაწლავის შემოგრეხის, აორტის ანევრიზმის გახეთქვის, ელენთის ან ღვიძლის გახეთქვის, ნაწლავის იშემიის დროს.
ჩამოთვლილი მიზეზებით გამოწვეული ტკივილი განსაკუთრებით ძლიერდება მოძრაობისას, თუმცა ზოგჯერ მოსვენების დროსაც საკმაოდ ძლიერია. ტკივილს მუცელზე შეხებაც აძლიერებს. ასეთი ტკივილის შემთხვევაში გადაუდებელი მოქმედებაა საჭირო. მდგომარეობა ექიმმა უნდა შეაფასოს, მით უფრო – თუ ტკივილს თან ახლავს:
* ცხელება;
* სისხლიანი განავალი;
* მუდმივი გულისრევა და ღებინება;
* წონის კლება;
* კანის გაყვითლება;
* შებერილობა.
მკურნალობის გარეშე მწვავე მუცელი შესაძლოა გადაიზარდოს სეფსისში, ნაწლავის ნეკროზში ან განგრენაში, გამოიწვიოს ფისტულის ჩამოყალიბება და პაციენტის სიკვდილითაც კი დასრულდეს.
ტკივილი
მუცლის მწვავე ტკივილი თითქმის ყოველთვის მუცლის ღრუში მიმდინარე პროცესზე მიუთითებს. მისი შეფასება ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა ყოველთვის ადვილი არ არის, რადგან ადამიანები სხვადასხვანაირად რეაგირებენ ტკივილზე, ხოლო ჩვილებთან, მცირეწლოვან ბავშვებთან, ზოგჯერ – ხანდაზმულებთანაც ტკივილის ზუსტი ადგილმდებარეობის დადგენა ჭირს.
ვისცერული ტკივილი აღიძვრება მუცლის ღრუს რომელიმე ორგანოს კედლის გაჭიმვის ან მისი კუნთების შეკუმშვის გამო, რაც, თავის მხრივ, შეიძლება ამ ორგანოს დაავადებამ, ანთებამ, დაზიანებამ გამოიწვიოს. ვისცერულ ტკივილს აძლიერებს პერისტალტიკა – ნაწლავის კედლის ტალღისებური რხევა, მაგრამ არა ადამიანის მოძრაობა. ის ყრუა, შემოუსაზღვრელი, იწვევს გულისრევის შეგრძნებას. ტკივილის ადგილმდებარეობა მის სავარაუდო მიზეზზე მიუთითებს: მუცლის ზედა ნაწილის ტკივილი კუჭს, თორმეტგოჯა ნაწლავს, ღვიძლს ან პანკრეასს უკავშირდება, ტკივილი ჭიპის ირგვლივ – წვრილ ნაწლავს, მსხვილი ნაწლავის დასაწყისს და აპენდიქსს, მუცლის ქვედა ნაწილის ტკივილი – მსხვილი ნაწლავის ბოლო ნაწილს და შარდსასქესო სისტემას.
სომატური ეწოდება პარიესული პერიტონეუმიდან აღძრულ ტკივილს. პერიტონეუმის ეს ფურცელი შიგნიდან ამოფენს მუცლის ღრუს. ამ ტიპის ტკივილი აღიქმება სომატური ნერვებით, რომლებიც რეაგირებენ ინფექციური, ქიმიური ან სხვა ანთებითი პროცესებით გამოწვეულ გაღიზიანებაზე. სომატური ტკივილი მკვეთრია და კარგად შემოსაზღვრული. ის ძლიერდება მოძრაობისას, ხველებისას, ამიტომ პაციენტი ცდილობს, გაუნძრევლად იწვეს.
არეკლილია ტკივილი, რომელიც წყაროდან მოშორებით აღიქმება. მისი გავრცელებული მაგალითებია ბეჭის ტკივილი ნაღვლის ბუშტის შეტევისას, საზარდულის ტკივილი თირკმლის შეტევისას, მხრის ტკივილი დიაფრაგმის გაღიზიანებისას.
***
პერიტონიტი
პერიტონიტის, პერიტონეუმის ღრუს ანთების, ყველაზე საშიში მიზეზია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის პერფორაცია – მთლიანობის დარღვევა, გახვრეტა, რაც მეყსეულად იწვევს ჯერ ქიმიურ, მერე კი ბაქტერიულ (ნაწლავში არსებული ბაქტერიებით გამოწვეულ) ანთებას. თუმცა პერიტონიტის განვითარებისთვის პერიტონეუმში ნაწლავის შიგთავსის მოხვედრა არ არის აუცილებელი. ის შეიძლება გამოიწვიოს ანთებით გამოხატულმა ნებისმიერმა დაავადებამ: აპენდიციტმა, დივერტიკულიტმა, ნაწლავის ობსტრუქციამ, პანკრეატიტმა, მენჯის ღრუს ანთებითმა დაავადებამ, მეზენტერიულმა იშემიამ.
პერიტონიტს იწვევს პერიტონეუმის ღრუში ნებისმიერი წყაროდან (ანევრიზმა, ტრავმა, ოპერაცია, საშვილოსნოსგარე ორსულობა) მოხვედრილი სისხლი.
შესაძლოა, პერიტონიტის მიზეზად იქცეს ბარიუმით გამოკვლევა, ამიტომ კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის პერფორაციაზე ეჭვის არსებობისას ბარიუმს არ იყენებენ.
ინფექციური პერიტონიტის განვითარების რისკს ზრდის დრენაჟი, სადიალიზო კათეტერი, მუცელში სითხე.
პერიტონიტის დროს ორგანიზმში არსებული სითხეები პერიტონეუმის ღრუსა და ნაწლავებში გადადის. შედეგად ვითარდება მძიმე გაუწყლოება, ირღვევა სისხლში ელექტროლიტების ბალანსი. ამან შესაძლოა გამოიწვიოს საშიში ცვლილებები ფილტვების, თირკმელების, სისხლძარღვების აგებულებასა და მუშაობაში.
ინფორმაციის შეკრება
მწვავე მუცლის დიაგნოზის დასასმელად ექიმისთვის მნიშვნელოვანია ინფორმაცია. მაგალითად, ყრუ ტკივილი ჭიპის ირგვლივ, რომელიც მოგვიანებით მუცლის მარჯვენა ქვედა კვადრატში გადადის, ახასიათებს აპენდიციტს, მუცლის ქვედა ნაწილის ძლიერი ცალმხრივი ტკივილი ღებინების თანხლებით – საკვერცხის შემოგრეხას, მარცხენა ქვედა კვადრატში ტკივილი შესაძლოა მწვავე დივერტიკულიტზე მიუთითებდეს, მარჯვენა ზედა კვადრატში ან ეპიგასტრიუმში – ქოლეცისტიტზე. კლინიკური ნიშნების მიხედვით დიაგნოზის დასმას ის ართულებს, რომ დაავადებათა უმეტესობა კლასიკურად არ ვლინდება, ზოგ პაციენტს არასპეციფიკური სიმპტომები აქვს, ხოლო მწვავე მუცლის ადრეულ ეტაპზე კლინიკური სურათი მკაფიოდ არ არის გამოხატული. ამ დროს ექიმი კლინიკურ ნიშნებთან ერთად პაციენტის სამედიცინო ისტორიასაც ითვალისწინებს. მაგალითად, ჰიპერტენზია მუცლის აორტის ანევრიზმის რისკფაქტორია, ალკოჰოლის გადაჭარბებული მოხმარება – პანკრეატიტისა. ქალს უნდა ჰკითხონ, ხომ არ არის შანსი, ორსულად იყოს.
გასინჯვა
ყურადღება უნდა მიექცეს, ხომ არ არის პაციენტი ფერმკრთალი, კანი ოფლით ხომ არ აქვს დაცვარული, ტკივილისგან სახე ხომ არ ემანჭება. უნდა შეფასდეს მისი არტერიული წნევა, პულსი, ცნობიერების მდგომარეობა. აუცილებელია სწორი ნაწლავისა და მენჯის გამოკვლევაც.
განსაკუთრებით საყურადღებოა მწვავე, ძლიერი ტკივილი, შოკის ნიშნები (ტაქიკარდია, ჰიპოტენზია, ოფლიანობა, ცნობიერების არევა), პერიტონიტის ნიშნები, მუცლის შებერილობა.
გამოკვლევა
მიღებული მონაცემების საფუძველზე ექიმი ინსტრუმენტულ და ლაბორატორიულ კვლევებს დანიშნავს. მწავე მუცლის შემთხვევაში დრო ძალიან ძვირფასია, ამიტომ პირველადი დიაგნოსტიკა და მკურნალობა ფაქტობრივად ერთდროულად უნდა ჩატარდეს.
ტარდება სისხლის სხვადასახვა ანალიზი და გამოსახვითი გამოკვლევა. თუ პაციენტის მდგომარეობა სტაბილურია, შეიძლება, უფრო ღრმა და შედარებით გახანგრძლივებული გამოსახვითი კვლევები ჩატარდეს, თუ არასტაბილურია – შესაძლოა, საჭირო გახდეს სასწრაფო ქირურგიული ჩარევა.
რაც შეეხება გამოკვლევებს: ეკგ-თი გამორიცხავენ მიოკარდიუმის ინფარქტს; ექოსკოპიით 5 წუთზე ნაკლებ დროში შესაძლებელია ქოლეცისტიტის, ჰიდრონეფროზის (თირკმლის შარდით გადავსება და მენჯ-ფიალათა სისტემის გაფართოება), ჰემოპერიტონეუმის (სისხლის დაგროვება მუცლის ღრუში), მუცლის აორტის ანევრიზმის აღმოჩენა; ზოგიერთი მიზეზის დადგენას კომპიუტერული ტომოგრაფია (ჩთ) სჭირდება. მაგნიტურ-რეზონანსულ გამოსახვას (MღI) იშვიათად მიმართავენ, რადგან ბევრ დროს მოითხოვს.
ტაქტიკა
წინათ მწვავე მუცლის სიმპტომების მქონე პაციენტები პირდაპირ საოპერაციოში გადაჰყავდათ. ეს ყოველთვის არ იყო გამართლებული, რადგან არსებობს თერაპიული მდგომარეობები, რომლებიც მუცლის მწვავე ტკივილით ვლინდება, მაგალითად, მწვავე პანკრეატიტი, ნამგლისებრუჯრედოვანი ანემია, დიაბეტური კეტოაციდოზი, თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობა (ადისონის კრიზი), პიელონეფრიტი. დღეს, ულტრაბგერითი გამოკვლევისა და კომპიუტერული ტომოგრაფიის წყალობით, ექიმმა ზუსტად იცის, საჭიროა თუ არა ქირურგიული ჩარევა და რას ელოდოს ოპერაციის დროს.
განსაზღვრულია სხვადასხვა მდგომარეობის მკურნალობის ტაქტიკაც. მაგალითად, დადგენილია, რომ ჰიპოტენზია (დაბალი წნევა) და ტაქიკარდია სისხლის დაკარგვაზე, ჰიპოვოლემიაზე ან სეფსისზე მიუთითებს და სითხის სწრაფ აგრესიულ გადასხმას მოითხოვს. თუ პაციენტს პერიტონეალური დაბინძურება აღმოაჩნდა, შეჰყავთ ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკები, რომლებიც ნაწლავებში არსებულ გრამუარყოფით მიკრობებს ებრძვის. ტკივილის შესამსუბუქებლად ოპიოიდებს იყენებენ. საჭიროებისამებრ, პაციენტს ეძლევა ღებინების საწინააღმდეგო საშუალებაც.
ტკივილის გაყუჩება
დიდხანს მიიჩნეოდა, რომ მუცლის მწვავე ტკივილის დროს პაციენტს მანამდე არ უნდა მიეღო გამაყუჩებელი, სანამ ქირურგი დიაგნოზს არ დასვამდა და მკურნალობის ტაქტიკას არ შეარჩევდა. დამკვიდრებული წარმოდგენით, ტკივილის გაყუჩება შლიდა ავადმყოფობის კლინიკურ სურათს, აგვიანებდა დიაგნოზის დასმას და ზრდიდა პაციენტის სიკვდილის ალბათობას. ზოგიერთი ექიმი დღესაც ასე მიიჩნევს, თუმცა არსებობს მტკიცებულებები, რომ გამაყუჩებლის ზომიერი დოზა ხელს არ უშლის დიაგნოსტიკას (მით უმეტეს, მუცლის მწვავე ტკივილის დროს დიაგნოზი შესაძლოა რამდენიმე საათი ვერ დაისვას და მთელი ამ ხნის განმავლობაში პაციენტი ძლიერი ტკივილით დაიტანჯოს). მთავარია, შინ გამაყუჩებლის მიღებისა და ტკივილის შესუსტების შემდეგ კლინიკაში ვიზიტი არ გადადოთ.
***
მდგომარეობები, რომლებიც სასწრაფო ჩარევას მოითხოვს
* მწვავე სისხლდენა – მისი ყველაზე სერიოზული მიზეზია მუცლის აორტის ანევრიზმის გახეთქვა. გარდა ამისა, სისხლდენა შესაძლოა განვითარდეს საშვილოსნოსგარე ორსულობის, პეპტიკური წყლულის, ტრავმის შედეგად. დროული და სათანადო მკურნალობის გარეშე სისხლდენა შესაძლოა ჰიპოვოლემიურ შოკში (ტაქიკარდია, სიფითრე, ჰიპოტენზია) გადაიზარდოს. საყურადღებოა, რომ მწვავე სისხლდენას შესაძლოა არ ახლდეს მუცლის ტკივილი.
* პერფორაცია – ორგანოს კედლის გახვრეტა მოსალოდნელია პეპტიკური წყლულის, გაუვალობის, დივერტიკულური დაავადების, ნაწლავის ანთებითი დაავადების დროს. დაზიანების ზომისა და ადგილის მიხედვით, პერფორაციამ შესაძლოა გამოიწვიოს პერიტონეუმის ლოკალიზებული გაღიზიანება ან გენერალიზებული პერიტონიტი, ტაქიკარდია და მაღალი ცხელება. გენერალიზებული პერიტონიტის დროს მუცლის ფარი გამაგრებულია.
* ნაწლავის იშემია – მწვავე მეზენტერიული იშემია არის მდგომარეობა, რომელიც მეზენტერიული სისხლძარღვის დახშობის შედეგად ვითარდება. სისხლძარღვის დახშობა იწვევს ქსოვილის ინფარქტს. ვლინდება მუცლის ძლიერი, მუდმივი ტკივილით, დიაგნოსტირდება საკონტრასტო ნივთიერებით ჩატარებული ჩთ-ით და თითქმის ყოველთვის მოითხოვს სასწრაფო ქირურგიულ ჩარევას.
დამატებით
არსებობს მდგომარეობები, რომლებიც დამატებით კვლევას მოითხოვს. მაგალითად, კოლიკა – მუცლის ტკივილი, რომელიც საკმაოდ მწვავეა, მაგრამ რამდენიმე ხნის შემდეგ გაივლის. მისი ყველაზე გავრცელებული სახეებია ბილიარული კოლიკა (გამოწვეული ნაღვლის სადინარში გაჭედილი კენჭით), შარდსაწვეთის კოლიკა და ნაწლავის კოლიკა (გაუვალობის გამო). მათი დიფერენცირება შესაძლებელია, მაგრამ თითქმის ყოველთვის საჭიროა შემდგომი კვლევა.
დახურული მეთოდი
ბოლო ხანს მუცლის ღრუს გადაუდებელი შემთხვევების მართვისთვის უფრო და უფრო ხშირად ირჩევენ ლაპაროსკოპიას. ტარდება ლაპაროსკოპიული ოპერაციები მწვავე აპენდიციტის, მწვავე ქოლეცისტიტის, პეპტიკური წყლულის პერფორაციის და სხვა მდგომარეობათა სამკურნალოდ.
კვლევებით დადასტურებულია, რომ ლაპაროსკოპიული ოპერაცია ისეთივე უსაფრთხო და ეფექტურია, როგორიც ღია. ამასთან, ნაკლები გართულება ახასიათებს და ოპერაციის შემდეგ გამოჯანმრთელებაც უფრო სწრაფად ხდება.
ლაპაროსკოპია ეფექტურად გამოიყენება დიაგნოსტიკის დამატებით საშუალებად, როდესაც გამოსახვითი კვლევა (რენტგენი, CT, ულტრაბგერა, MRI) საკმარის ინფორმაციას არ იძლევა დიაგნოზის დასადასტურებლად.
ლაპაროსკოპია ზოგადი ანესთეზიის ფონზე ტარდება. ღია ოპერაციისგან განსხვავებით, რომლის დროსაც მუცელზე დიდი განაკვეთი კეთდება, ლაპაროსკოპიის დროს კეთდება მცირე ჭრილობა ჭიპის ახლოს, საიდანაც მუცლის ღრუში უშვებენ ნახშირორჟანგს, რათა ორგანოებს შორის სივრცე გაიზარდოს და ექიმს მოქმედება გაუადვილდეს, მერე კი შეჰყავთ ლაპაროსკოპი – გრძელი მილი, რომელსაც ბოლოზე კამერა აქვს მიმაგრებული. სხეულის შიგნიდან ამ კამერით მიღებული გამოსახულება ეკრანზე ჩანს, ექიმი კი ლაპაროსკოპს გარედან მართავს.
თუ ექიმი დარწმუნდა, თუ საჭიროა ოპერაცია, გააკეთებს კიდევ რამდენიმე პატარა განაკვეთს მუცლის ღრუში ქირურგიული იარაღების შესატანად. ოპერაციის შემდეგ მუცელზე მცირე ჭრილობები რჩება.
ლაპაროსკოპიიდან რამდენიმე დღის განმავლობაში ნაოპერაციები ადამიანი შესაძლოა უჩიოდეს მუცლის სუსტ ტკივილს ან დისკომფორტს. ზოგიერთს ამ პერიოდში კისრის ან მხრის ტკივილიც აწუხებს, რომელიც მუცელში აირის შეყვანის გამო მხარზე გამავალი ნერვების გაღიზიანებით არის გამოწვეული.
***
“აპენდიციტი” აპენდიქსის ანთებას ნიშნავს. აპენდიქსი, იგივე ჭიანაწლავი, პატარა, 5-10 სანტიმეტრი სიგრძის თითის ფორმის ტომარა, ბრმა ნაწლავის დამატებაა. თავად ბრმა ნაწლავი კი მარჯვენა თეძოს ფოსოში მდებარე მსხვილი ნაწლავის ყრუ დაბოლოებაა, რომელსაც გვერდიდან წვრილი ნაწლავი უერთდება. რა არის მისი ფუნქცია, ზუსტად არავინ იცის, თუმცა დადგენილია, რომ მისი ამოკვეთა ადამიანისთვის საზიანო არ არის.
როგორ ვლინდება
ხშირად აპენდიციტის პირველი ნიშანია ტკივილი ჭიპის მიდამოში, რომელიც რამდენიმე საათში ჩადის მუცლის ქვედა მარჯვენა ნაწილში და მუდმივი და ძლიერი ხდება. ზოგჯერ კი ტკივილი პირდაპირ მარჯვენა თეძოს არეში აღმოცენდება. მას აძლიერებს ხელის დაჭერა მუცელზე, მარჯვენა მხარეს, ხველა, სიარული. თან ახლავს უმადობა, გულისრევა, ღებინება, ყაბზობა ან დიარეა, შებერილობა.
რა იწვევს
აპენდიციტის სავარაუდო მიზეზია აპენდიქსის შესასვლელის დაბლოკვა, მაგალითად, განავლოვანი მასებით ან ინფექციის გამო გადიდებული ლიმფური კვანძით. დახშულ ჭიანაწლავში სწრაფად მრავლდება ბაქტერიები, ვითარდება ანთება, ნაწლავი შუპდება და ჩირქით ივსება. თუ მკურნალობა დაგვიანდა, შესაძლოა, აპენდიქსი გასკდეს. ამიტომ მუცლის ტკივილის დროს, რომელიც თანდათან ძლიერდება, დაუყოვნებლივ უნდა დაუკავშირდეთ ექიმს.
ვინაიდან აპენდიციტის ზუსტი მიზეზი დაუდგენელია, არც მისი პრევენციის უტყუარი გზა არსებობს.
რით რთულდება
ჩირქით სავსე ჭიანაწლავი შესაძლოა გასკდეს, ინფექცია მუცლის ღრუში გავრცელდეს და მუცლის ფარის ანთება – პერიტონიტი გამოიწვიოს. ეს მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, ამიტომ ტარდება სასწრაფო ოპერაცია აპენდიქსის ამოსაკვეთად და მუცლის ღრუს გასაწმენდად.
აპენდიციტის გართულებაა აბსცესი, აპენდიქსის გახეთქვის შემდეგ წარმოქმნილი ჩირქოვანი პარკი. უმეტესად აბსცესის დრენირებას მიმართავენ, რისთვისაც მუცლის კედლიდან მასში მილი იდგმება. მილს მუცელში დაახლოებით ორი კვირით ტოვებენ. პარალელურად პაციენტს ანტიბიოტიკებით მკურნალობენ.
როგორ სვამენ დიაგნოზს
დიაგნოზის დასასმელად საჭიროა პაციენტის გამოკითხვა და გულდასმით გასინჯვა. თუ მტკივან ადგილზე ზეწოლის შემდეგ ხელის სწრაფად აღება ტკივილს აძლიერებს, სავარაუდოა პერიტონეუმის ანთება ჭიანაწლავის მიმდებარედ.
აპენდიციტისთვის დამახასიათებელია ერთგვარი დამცავი რეფლექსიც – მუცლის კუნთების გამაგრება ზეწოლის საპასუხოდ ანთების საპროექციო არეში.
სისხლის ანალიზში ლეიკოციტების მომატება ბაქტერიულ ინფექციაზე მიუთითებს, შარდის ანალიზით გამოვლინდება საშარდე გზების ინფექცია, თირკმელში კენჭები.
დიაგნოზის დასაზუსტებლად შესაძლოა ჩატარდეს მუცლის ღრუს რენტგენოგრაფია, მუცლის ულტრაბგერითი გამოკვლევა, კომპიუტერული ტომოგრაფია (CT), მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია (MRI).
როგორ მკურნალობენ
აპენდიციტის მკურნალობის ერთადერთი გზა ჭიანაწლავის ამოკვეთაა. ამ ოპერაციას აპენდექტომია ეწოდება. ის ღია მეთოდითაც შეიძლება ჩატარდეს და ლაპაროსკოპიულითაც. მართალია, ლაპაროსკოპიული ქირურგია უფრო სწრაფი გამოჯანმრთელების საშუალებას იძლევა, მაგრამ ის ყველასთვის არ არის შესაფერისი. გახეთქილი აპენდიქსის შემთხვევაში, წესისამებრ, ტარდება ღია ოპერაცია, რათა მუცლის ღრუ კარგად გაიწმინდოს.
პაციენტის სამახსოვრო
აპენდექტომიის შემდეგ სრულ გამოჯანმრთელებას რამდენიმე კვირა სჭირდება. ამ ხნის განმავლობაში:
- ერიდეთ ფიზიკურ დატვირთვას (ლაპაროსკოპიული ოპერაციის შემდეგ – 3-5 დღე მაინც, ღია აპენდექტომიის შემდეგ – 10-14 დღე).
- როგორც კი ადგომას შეძლებთ, დაიწყეთ მოკლე მანძილზე სიარული და თანდათან მოუმატეთ დატვირთვას.
- ხველების, სიცილის, მოძრაობის დროს ტკივილის შესამცირებლად შეგიძლიათ მუცელზე ბალიში მიიჭიროთ.
- თუ ტკივილგამაყუჩებელი არ მოქმედებს, დაურეკეთ ექიმს. ტკივილი სხეულისთვის დამატებითი სტრესია და შეხორცების პროცესს ანელებს.
- დაიძინეთ, თუ დაღლილობას გრძნობთ.
- სამსახურსა თუ სკოლაში დაბრუნების თაობაზე შეუთანხმდით ექიმს. ბავშვებს ოპერაციიდან ერთ კვირაში და უფრო ადრეც კი შეუძლიათ სკოლაში დაბრუნება, მაგრამ სპორტული აქტივობა ერთი თვე არ შეიძლება.
***
დივერტიკული საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის კედელზე არსებული პატარა, ბუშტისმაგვარი ტომარაა. დივერტიკულები ყველაზე ხშირად მსხვილ ნაწლავში ჩნდება, შედარებით იშვიათად – საყლაპავში, უფრო იშვიათად – კუჭში.
დივერტიკულიტი ერთი ან მეტი დივერტიკულის ანთებაა. ვითარდება უმეტესად სიგმოიდურ ნაწლავზე – მსხვილი ნაწლავის ბოლო ნაწილზე, რომელიც სწორი ნაწლავის წინ მდებარეობს – და უმეტესად 40 წელს გადაცილებულებთან, ასაკთან ერთად – უფრო და უფრო ხშირად.
დივერტიკულიტის განვითარების ალბათობას ზრდის აივ-ინფექცია, ქიმიოთერაპია, კორტიკოსტეროიდებისა და იმუნიტეტის დამთრგუნველი სხვა მედიკამენტების მიღება. რისკის სხვა ფაქტორებია სიმსუქნე, მოწევა, პასიური ცხოვრების წესი, რაციონში ცხოველური ცხიმების სიჭარბე და ბოჭკოს ნაკლებობა, სტეროიდების, ოპიოიდებისა და ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებების მიღება.
სიმპტომები
დივერტიკულიტის ნიშნებია:
* პერიოდული ან მუდმივი ტკივილი, უმეტესად – მუცლის ქვედა მარცხენა მხარეს, რომელიც შეიძლება რამდენიმე დღე გაგრძელდეს;
* გულისრევა და ღებინება;
* ცხელება;
* შეხებისას – მტკივნეულობა;
* ყაბზობა, იშვიათად – დიარეა.
კუჭ-ნაწლავიდან სისხლდენას დივერტიკულიტი იშვიათად იწვევს.
დივერტიკულიტის გართულებებია: ფისტულა (პათოლოგიური ხვრელი ორგანოებს შორის), აბსცესი (ჩირქით სავსე პარკის), პერიტონიტი, შეხორცების გამო ნაწლავის სანათურის შევიწროება.
ფისტულა უმეტესად წარმოიქმნება სიგმოიდურ ნაწლავსა და შარდის ბუშტს შორის, უფრო ხშირად – მამაკაცებთან. ამ დროს ნაწლავის შიგთავსი შედის შარდის ბუშტში და საშარდე გზების ინფექციას იწვევს.
დიაგნოზი და მკურნალობა
თუ ექიმმა იცის, რომ ადამიანს დივერტიკულოზი აქვს, დივერტიკულიტის დიაგნოზი შეიძლება მთლიანად სიმპტომებს დაეფუძნოს, თუმცა მსგავსი სიმპტომებით ბევრი სხვა დაავადებაც მიმდინარეობს, მათ შორის – აპენდიციტი, მსხვილი ნაწლავის კიბო, საკვერცხის კიბო... დიფერენცირებისთვის ტარდება კომპიუტერული ტომოგრაფია. შეიძლება მაგნიტურ-რეზონანსული გამოსახვითი კვლევის ჩატარებაც. ამასთან ერთად, იკვლევენ სისხლს, შარდს, განავალს. საეჭვო შემთხვევებში ტარდება ორსულობის ტესტი.
მდგომარეობის გაუმჯობესებიდან განსაზღვრული ხნის შემდეგ რეკომენდებულია კოლონოსკოპიის ჩატარება, რათა მსხვილი ნაწლავის კიბო გამოირიცხოს.
მსუბუქ დივერტიკულიტს ბინაზე მკურნალობენ. კვების შეზღუდვა არ არის საჭირო. მუცლის ტკივილის, სხეულის ტემპერატურის მომატების (38,3°ჩ-ზე მეტად) და სერიოზული ინფექციის ან გართულების სხვა ნიშნების არსებობისას კლინიკაში აწვენენ, სადაც ინტრავენურად უსხამენ სითხეებსა და ანტიბიოტიკებს, სიმპტომების გაქრობის შემდეგ აძლევენ რბილ საკვებს, მოგვიანებით კი – ბოჭკოთი მდიდარ პროდუქტებს. რეციდივის რისკის შესამცირებლად პაციენტმა თავი უნდა არიდოს ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებების გამოყენებას.
პერფორაციისა და პერიტონიტის შემთხვევაში აუცილებელია სასწრაფო ოპერაცია. ქირურგიული ჩარევის ჩვენებაა მზარდი ტკივილი, ცხელება და დივერტიკულიტის მძიმე სიმპტომები, რომლებიც, კონსერვატიული მკურნალობის მიუხედავად, 3-5 დღეზე მეტია გრძელდება. ოპერაციის დროს ამოკვეთენ ნაწლავის დაზიანებულ ნაწილს.
პრევენცია
დივერტიკულიტის განვითარებისგან გვიცავს:
- რეგულარული ვარჯიში, რომელიც ხელს უწყობს ნაწლავის ნორმალურ ფუნქციობას და ამცირებს წნევას მსხვილ ნაწლავში;
- ბოჭკოვანი პროდუქტებით (ხილი, ბოსტნეული, მთლიანი მარცვლეული) მდიდარი დიეტა – ბოჭკო მსხვილ ნაწლავს დროულად დაცლაში ეხმარება (თესლეული და თხილეული დივერტიკულიტს არ იწვევს);
- ბევრი სითხის მიღება;
- მოწევაზე უარის თქმა.
***
აბსცესი ბაქტერიული ინფექციით გამოწვეული შემოსაზღვრული ჩირქგროვაა. მუცლის აბსცესი შეიძლება ჩამოყალიბდეს როგორც უშუალოდ მუცლის ღრუში, – მის ზედა, შუა ან ქვედა ნაწილში, – ისე მუცლის ღრუს უკან ან მის გარშემო (თირკმელებში, ელენთაში, პანკრეასში, ღვიძლში). მკურნალობის გარეშე აბსცესი იზრდება, აზიანებს მიმდებარე სისხლძარღვებსა და ორგანოებს და შესაძლოა გამოიწვიოს სეფსისი – სისხლში, სისხლიდან კი შორეულ ორგანოებსა და ქსოვილებში ბაქტერიების გავრცელება, რაც ხშირად ფატალურად სრულდება.
ხშირად აბსცესი აპენდიციტის, დივერტიკულიტის, კრონის დაავადების, პანკრეატიტის ან მენჯის ღრუს ანთებითი დაავადების გართულებაა. მის ჩამოყალიბებას იწვევს ნაწლავის პერფორაციაც კიბოს, წყლულის ან ტრავმის შედეგად, ზოგჯერ კი აბსცესი მუცლის ტრავმის ან მუცლის ღრუში ჩატარებული ოპერაციის შედეგია.
სიმპტომები
სიმპტომები აბსცესის მდებარეობაზეა დამოკიდებული, თუმცა ნებისმიერ აბსცესს შეიძლება ახლდეს თან მუდმივი დისკომფორტი ან ტკივილი, სისუსტე, ხშირი ცხელება, გულისრევის შეგრძნება, უმადობა, წონის კლება.
დიაფრაგმის ქვემოთ ანუ მუცლის ზედა ნაწილში მდებარე აბსცესისთვის დამახასიათებელია ხველა, მტკივნეული სუნთქვა, გულმკერდის ტკივილი, ცალი მხრის ტკივილი (არეკლილი ტკივილი). მენჯის აბსცესის სიმპტომებია დიარეა, შარდვის შეუკავებლობა, შარდვის გახშირება. მუცლის ღრუს უკანა ნაწილში მდებარე, ე.წ. რეტროპერიტონეალური აბსცესის შემთხვევაში ტკივილი უფრო წელის მიდამოში აღინიშნება. მენჯ-ბარძაყის სახსარში მოძრაობა მას აძლიერებს. პანკრეასის აბსცესი იშვიათია, ყალიბდება მწვავე პანკრეატიტის შეტევიდან ერთი კვირის ან მეტი ხნის შემდეგ და ვლინდება ცხელებით, მუცლის ტკივილით, გულისრევითა და ღებინებით. ღვიძლის აბსცესი შესაძლოა გამოიწვიოს ბაქტერიამ ან ამებამ, ერთუჯრედიანმა პარაზიტმა. მისი სიმპტომებია უმადობა, გულისრევა და ცხელება. მუცლის ტკივილი ყოველთვის არ ახლავს თან. ელენთის აბსცესის შემთხვევაში ტკივილი აღინიშნება მარცხენა მხარეს, ზურგში ან მარცხენა მხარზე.
დიაგნოზი და მკურნალობა
კლინიკური ნიშნების საფუძველზე აბსცესის დიაგნოზი ვერ დაისმება. დიაგნოსტიკისთვის საჭიროა გამოსახვითი კვლევა (მუცლისა და მენჯის კომპიუტერული ტომოგრაფია, ულტრაბგერა, მუცლისა და გულმკერდის რენტგენოგრაფია ან მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია). მისი საშუალებით ადგენენ აბსცესის წყაროს, ზომასა და მდებარეობას. საბოლოო დიაგნოზისთვის ზოგჯერ საჭიროა აბსცესის შიგთავსის ნემსით ამოღება და ლაბორატორიული გამოკვლევა, რომლის პასუხის მიხედვითაც ყველაზე ეფექტურ ანტიბიოტიკს არჩევენ.
ანტიბიოტიკოთერაპიასთან ერთად თითქმის ყოველთვის საჭიროა ჩირქის გამოდევნა გაკვეთით ან სადრენაჟო კათეტერით. დრენაჟით აბსცესის დაცლას რამდენიმე დღიდან რამდენიმე კვირამდე სჭირდება. იმავდროულად, მკურნალობენ მის გამომწვევ მიზეზსაც, მაგალითად, მსხვილი ნაწლავის პერფორაციას.
***
წყლული
სისხლდენა და პერფორაცია
პეპტიკური წყლული კუჭის ან თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანზე განვითარებული დეფექტია. მას იწვევს კუჭის მჟავას მიერ ლორწოვანი გარსის დაზიანება. წყლულის განვითარების ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია ბაქტერია Helicobacter pylori-თ ინფიცირება და ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებების (ასპირინი, იბუპროფენი, ნატრიუმის ნაპროქსენი, კეტოპროფენი) გამოყენება. სტრესი და ცხარე საკვები არ იწვევს პეპტიკურ წყლულს, თუმცა სიმპტომებს ამძიმებს.
წყლულის სიმპტომები
პეპტიკური წყლულის ყველაზე გავრცელებული სიმპტომია კუჭის წვა, განსაკუთრებით – უზმოზე. ტკივილს ამცირებს საკვების ან მჟავიანობის დამაქვეითებელი მედიკამენტების მიღება, მაგრამ რამდენიმე ხნის შემდეგ ის შესაძლოა ისევ აღმოცენდეს. ტკივილმა შესაძლოა იმატოს კვებათა შორის პერიოდშიც და ღამითაც.
წყლულის არსებობისას ზოგი უჩივის კუჭის სისავსის შეგრძნებას, შებერილობას, ბოყინს, ცხიმოვანი საკვების აუტანლობას, გულძმარვას, გულისრევას, ზოგს კი არაფერი აწუხებს. მათთან წყლული პირდაპირ გართულებით: შინაგანი სისხლდენით, პერფორაციით, პილოროსტენოზით (კუჭის გამავალი ნაწილის შევიწროებით), – გამოვლინდება.
შინაგანი სისხლდენა
შინაგანი სისხლდენა კუჭის წყლულის ყველაზე გავრცელებული გართულებაა. სისხლდენა ვითარდება, როდესაც წყლული სისხლძარღვის საპროექციო ადგილზე ჩნდება. ის შეიძლება იყოს:
* მცირე და ხანგრძლივი – ასეთი სისხლდენა იწვევს ანემიას და დაღლილობას, ქოშინს, კანის სიფერმკრთალეს;
* უეცარი და ძლიერი – ასეთი სისხლდენა ვლინდება სისხლიანი ღებინებით და შავი, წებოვანი, კუპრის მსგავსი განავლით.
ძლიერი სისხლდენის დროს ადამიანს სასწრაფო დახმარება სჭირდება. ზოგჯერ სისხლდენის შეჩერებას გასტროსკოპიით ახერხებენ, ზოგჯერ კი აუცილებელია ოპერაცია. შესაძლოა, საჭირო გახდეს სისხლის გადასხმაც დანაკარგის შესავსებად.
პერფორაცია
პერფორაცია წყლულის გახეთქვაა. ეს საკმაოდ მძიმე გართულებაა, რადგან კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის შიგთავსი გადადის მუცლის ღრუში, მასში არსებული ბაქტერიები აინფიცირებენ პერიტონეუმს, მუცლის ღრუს ამომფენ სეროზულ გარსს, და მის ანთებას იწვევენ.
პერიტონიტის დროს ინფექცია შესაძლოა სწრაფად გავრცელდეს სისხლსა (სეფსისი) და სხვა ორგანოებში, გამოიწვიოს მათი უკმარისობა და სიკვდილი.
პერიტონიტის ყველაზე გავრცელებული სიმპტომია მუცლის უეცარი, მკვეთრი ტკივილი, რომელსაც ხანჯლის ჩაცემას ადარებენ. ის სტაბილურად ძლიერდება, შესაძლოა, გადაეცეს მხარს. ავადმყოფს უჩქარდება გული, ასხამს ოფლი, შეხებისას მუცელი მტკივნეული და რიგიდული აქვს, აღენიშნება გულისრევა, ღებინება და უმადობა.
ამ დროს აუცილებელია ჰოსპიტალიზაცია. დიაგნოზი ისმება რენტგენოგრაფიის ან კომპიუტერული ტომოგრაფიის მონაცემების საფუძველზე. ნაწლავების გარეთ აირების არსებობა პერფორაციის ნიშანია.
პერფორაციის დიაგნოზის დასმის შემთხვევაში აუცილებელია სასწრაფო ოპერაცია. მისი მიზანია, შეჩერდეს ნაწლავის შიგთავსის მუცლის ღრუში ჩაღვრა.
***
გაუვალობა
ნაწლავის გაუვალობა ანუ ობსტრუქცია ნაწლავის დახშობას ნიშნავს. ამ დროს მთლიანად ან ნაწილობრივ იბლოკება ნაწლავებში საკვების, სითხის, საჭმლის მომნელებელი ნივთიერებებისა და აირის გავლა.
ობსტრუქცია – ნაწილობრივი ან სრული – შეიძლება წვრილი ან მსხვილი ნაწლავის ნებისმიერ ნაწილში განვითარდეს. ობსტრუქციის ზემოთ ნაწლავი ფართოვდება, რადგან საკვებით, სითხით, საჭმლის მომნელებელი ნივთიერებებით და აირებით ივსება. მისი ლორწოვანი გარსი შუპდება და ანთებადი ხდება. მკურნალობის გარეშე ნაწლავი შესაძლოა გასკდეს, მისმა შიგთავსმა მუცლის ღრუში გაჟონოს და პერიტონიტი გამოიწვიოს.
ნაწლავის გაუვალობას სხვადასხვა მიზეზი აქვს. ახალშობილებთან მას იწვევს თანდაყოლილი დეფექტი – ნაწლავის ნაწილის შევიწროება ან არარსებობა (ატრეზია), ნაწლავის მარყუჟის შემოგრეხა, ნაწლავის ერთი სეგმენტის მეორეში შეტანა (ინვაგინაცია). მოზრდილებთან ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია ნაწიბუროვანი ქსოვილის განვითარება ოპერაციის შემდეგ (ადჰეზია), თიაქარი და სიმსივნე.
წვრილი ნაწლავის პირველი სეგმენტის (თორმეტგოჯა ნაწლავის) ობსტრუქცია შესაძლოა გამოწვეული იყოს პანკრეასის კიბოთი, წყლულოვანი ნაწიბურით, კრონის დაავადებით. იშვიათად წვრილი ნაწლავის სხვა ნაწილების დახშობას იწვევს ნაღვლის კენჭები, მოუნელებელი საკვების მასა, პარაზიტული ჭიები. მსხვილი ნაწლავის ობსტრუქციის მიზეზად შესაძლოა იქცეს კიბო, დივერტიკულიტი ან განავლის მყარი მასა.
ობსტრუქციის გამო ნაწლავს შესაძლოა სისხლის მიწოდება შეუწყდეს. ამ მდგომარეობას სტრანგულაციას, ცირკულატორულ ზეწოლას უწოდებენ. ის წვრილი ნაწლავის ობსტრუქციის მქონე ადამიანების თითქმის მეოთხედს უვითარდება. მისი მიზეზია ნაწლავის ჩაჭედვა პათოლოგიურ ხვრელში, შემოგრეხა ან ინვაგინაცია. ამ დროს ექვს საათში მოსალოდნელია განგრენის განვითარება. ნაწლავის კედელი კვდება, ვითარდება პერიტონიტი, შოკი. მკურნალობის გარეშე ადამიანი კვდება.
გაუვალობის მთავარი ნიშანია მუცლის მოვლითი ტკივილი, რომელსაც თან ახლავს შებერილობა და უმადობა. ტკივილი თანდათან მუდმივი ხდება. ღებინება ხშირია წვრილი ნაწლავის გაუვალობისას, ხოლო მსხვილი ნაწლავის გაუვალობისას – შედარებით იშვიათია და უფრო გვიან იწყება. სრული ობსტრუქცია მძიმე ყაბზობას იწვევს, ნაწილობრივმა კი შესაძლოა დიარეა გამოიწვიოს. სტრანგულაციის დროს ტკივილი ძლიერი და სტაბილურია, ხშირია ცხელება, რაც ნაწლავის მთლიანობის დარღვევაზე მიუთითებს. შემოგრეხის დროს ტკივილი უეცრად იჩენს თავს.
რაც შეეხება სადიაგნოზო ნიშნებს, ობსტრუქციის დროს მუცელი თითქმის ყოველთვის შებერილია და ზეწოლისას არც ისე მტკივნეული, თუ პერიტონიტით არ არის გართულებული. დიაგნოზის დასაზუსტებლად ტარდება რენტგენოგრაფია ან კომპიუტერული ტომოგრაფია. ეკრანზე ჩანს ნაწლავის გაფართოებული ნაწილი, რაც ობსტრუქციის ადგილმდებარეობაზე მიუთითებს.
ნაწლავის გაუვალობაზე ეჭვის დროს აუცილებელია ჰოსპიტალიზაცია. პაციენტს ცხვირიდან უდგამენ ზონდს, რომლითაც იღებენ ობსტრუქციის ზემოთ დაგროვილ მასას, ხოლო ღებინების ან დიარეის შედეგად დაკარგული წყლისა და მარილების მარაგის აღსადგენად ინტრავენურად უსხამენ სითხესა და ელექტროლიტებს. ზოგჯერ ობსტრუქცია შემდგომი მკურნალობის გარეშეც გაივლის, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ნაწიბურებით არის გამოწვეული. ზოგიერთი პრობლემა ენდოსკოპიურად გვარდება, ზოგს კი ღია ოპერაცია სჭირდება. თუ ეჭვი გაჩნდა სტრანგულაციაზე, სასწრაფოდ ტარდება ოპერაცია.
***
ილეუსი
ილეუსი არის ნაწლავის კუნთების შეკუმშვის დროებითი უკმარისობა, მათი პარალიზი.
ილეუსის დროსაც, როგორც ობსტრუქციის შემთხვევაში, შეფერხებულია ნაწლავში საკვების, სითხის, საჭმლის მომნელებელი წვენებისა და აირების გავლა, თუმცა, ობსტრუქციისგან განსხვავებით, გაუვალობა ამ დროს ნაწლავის ფიზიკური ბლოკირებით (სიმსივნით, ნაწიბუროვანი ქსოვილით) არ არის გამოწვეული და ნაწლავის კედლის მთლიანობის დარღვევამდე საქმე იშვიათად მიდის.
ილეუსის ყველაზე გავრცელებული მიზეზი მუცლის ღრუს ოპერაციაა – პრობლემა ოპერაციიდან 24-72 საათში იჩენს თავს. სხვა მიზეზებია წამლები, განსაკუთრებით – ოპიოიდური ანალგეტიკები და ანტიქოლინერგული საშუალებები. გარდა ამისა, ილეუსი შეიძლება გამოიწვიოს მუცლის ღრუში მიმდინარე ინფექციურმა პროცესმა, მაგალითად, აპენდიციტმა ან დივერტიკულიტმა, თირკმელების უკმარისობამ, ფარისებრი ჯირკვლის უკმარისობამ, გულის ინფარქტმა, სისხლში ელექტროლიტების ბალანსის დარღვევამ (მაგალითად, კალიუმის დონის დაქვეითებამ ან კალციუმის დონის აწევამ).
ილეუსის სიმპტომებია მუცლის შებერილობა და ტკივილი, რომელიც გამოწვეულია აირებისა და სითხეების დაგროვებით, გულისრევა, ღებინება, ყაბზობა, უმადობა და კუნთების კრამპი – უნებლიე მტკივნეული შეკუმშვა. ზოგჯერ ამ ნიშნებს ერთვის წყლიანი განავალიც.
დიაგნოზი ისმება გასინჯვით და მუცლის ღრუს რენტგენოგრაფიით. პაციენტს ეზღუდება პირის ღრუდან საკვებისა და სითხის მიღება.
1-3 დღის შემდეგ ილეუსი, წესისამებრ, თავისთავად გაივლის. ამ ხნის განმავლობაში პაციენტს ვენაში უსხამენ სითხეებს და ელექტროლიტებს. ძლიერი ღებინება იშვიათია, მაგრამ თუ განვითარდა, ნაზოგასტრალური მილით იღებენ ნაწლავში დაგროვილ შიგთავსს. თუ მსხვილი ნაწლავია გადიდებული, შესაძლოა ჩატარდეს დეკომპრესია – ანუსში ჩაიდგას სპეციალური მილი, რომელიც მსხვილ ნაწლავს წნევისგან ათავისუფლებს.
ექიმმა შესაძლოა გამოწეროს მედიკამენტები, რომლებიც იწვევს კუნთების შეკუმშვას და ამგვარად საჭმელს და სითხეს ნაწლავებში გადაადგილებაში ეხმარება. თუ პარალიზური გაუვალობა დაავადებით ან მედიკამენტებით არის გამოწვეული, მკურნალობენ ძირითად დაავადებას ან უწყვეტენ მედიკამენტებს, შეძლებისდაგვარად, აღარ აძლევენ ძლიერ ტკივილგამაყუჩებლებს (ოპიოიდურ ანალგეტიკებს) ან უმცირებენ მათ დოზებს. იშვიათად საჭირო ხდება ოპერაცია.
***
თიაქარი
მუცლის კედლის თიაქარი მუცლის ღრუს რომელიმე ორგანოს კანქვეშ გამოსვლაა. თიაქარს სახელი იმ ადგილის მიხედვით ჰქვია, სადაც გამოდის: ჭიპის (ჭიპის გარშემო), ეპიგასტრალური (ჭიპის ზემოთ), ჭრილობის... უფრო ქვემოთ გამოდის საზარდულის, ბარძაყის თიაქრები.
თიაქარი უმეტესად მხოლოდ გამობურცვით ვლინდება. ზოგჯერ ის თავს იჩენს მხოლოდ სიმძიმის აწევისას, ხველებისას, ჭინთვისას. თიაქარი უმეტესად არ იწვევს დისკომფორტს და ადამიანი თავადაც ადვილად ჩაასწორებს მას, მაგრამ არც ის არის გამორიცხული, ჩაიჭედოს და გაუვალობა, სტრანგულაცია, ნაწლავში სისხლის მიწოდების შეწყვეტა გამოიწვიოს. ამის შედეგად ნაწლავის კედელი კვდება და ვითარდება პერიტონიტი.
ჩაჭედილი თიაქარი მტკივნეულია, გამობურცულობა არ მცირდება. სტანგულაციური თიაქარი იწვევს მუდმივ, მზარდ ტკივილს, თან ახლავს გულისრევა და ღებინება, შეხებისას მტკივნეულია.
თიაქრის დიაგნოზის დასასმელად უმეტესად პაციენტის გასინჯვაც საკმარისია. დამატებით შესაძლოა ჩატარდეს ულტრაბგერითი გამოკვლევა ან კომპიუტერული ტომოგრაფია.
მკურნალობა ქირურგიულია. ჩაჭედილი თიაქრის შემთხვევაში ოპერაცია დაუყოვნებლივ კეთდება. ის მიზნად ისახავს თიაქრის ხვრელის ისე დახურვას, რომ მუცლის შიგთავსი გარეთ აღარ გამოვიდეს. ჩვილებთან ჭიპის თიაქარი მკურნალობის გარეშე ქრება.
***
ნაწლავის მწვავე იშემია
მწვავე მეზენტერიული იშემია არის ნაწლავში სისხლის მიწოდების უეცარი დაბლოკვა, რაც იწვევს ნაწლავის კედლის განგრენას და პერფორაციას. მეზენტერიული იშემიის ყველაზე ხშირი მიზეზია თრომბი ან არტერიაში მოხვედრილი ემბოლი (სისხლში მოცირკულირე თრომბი ან ცხიმის ნაწილაკების გროვა). ზოგჯერ სისხლძარღვი მთლიანად არ იბლოკება, მაგრამ ვიწროვდება. თუ სისხლის ნაკადი ექვს საათზე მეტი ხნით დაიბლოკა, ნაწლავის უბანმა შესაძლოა შეუქცევადი დაზიანება განიცადოს, მოკვდეს, განვითარდეს სეფსისი – სისხლში ბაქტერიები გავრცელდეს. სიცოცხლისთვის საშიშ ამ მდგომარეობასთან გასამკლავებლად სისხლში სხვადასხვა ქიმიური ნივთიერება გადადის. ორგანიზმი მათზე გადაჭარბებით რეაგირებს, რაც მრავალი ორგანოს უკმარისობას იწვევს. შედეგი შესაძლოა ლეტალური აღმოჩნდეს.
მწვავე მეზენტერიული იშემია ვლინდება მუცლის ძლიერი, მკვეთრი ტკივილით, ნაწლავის მოქმედების გადაუდებელი მოთხოვნილებით, ცხელებით, გულისრევითა და ღებინებით. მრავალი სხვა მწვავე მდგომარეობისგან (აპენდიციტი, დივერტიკულიტი) განსხვავებით, ამ დროს მუცლის ტკივილი ზეწოლისას არ ძლიერდება.
დიაგნოზი ისმება ჩთ-ანგიოგრაფიის, მუცლის ღრუს რენტგენოგრაფიის ან მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის (MRI) საფუძველზე. ტარდება დოპლეროგრაფიაც, რომლის საშუალებითაც ფასდება არტერიების შვიწროება. თუ დიაგნოზი მწვავე მეზენტერიული იშემიის ადრეულ სტადიაშივე დაისვა, ადამიანი გამოჯანმრთელდება. თუ მკურნალობის დაწყება დაზიანებული ნაწლავის ინფარქტის განვითარებამდე ვერ მოხერხდა, ათი პაციენტიდან 7-9 კვდება.
თუ მეზენტერიული იშემია ოპერაციის დროს აღმოაჩინეს, ცდილობენ, სისხლძარღვის გამავლობა აღდგინონ ან გააკეთონ შუნტი – შემოვლითი გზა. თუ დიაგნოზი გამოკვლევის შედეგად დაისვა, სისხლძარღვში შეჰყავთ გამაფართოებელი საშუალება ან ატარებენ ბალონირებასა და სტენტირებას. თუ ეს ანგიოგრაფიულად ვერ მოხერხდა, ტარდება ოპერაცია. ოპერაციის დროს ან სისხლის მომარაგებას აღადგენენ, ან ნაწლავის დაზიანებულ ნაწილს ამოკვეთენ.
***
იშემიური კოლიტი
იშემიური კოლიტი ვითარდება მსხვილ ნაწლავში სისხლის ნაკადის დროებით შემცირებისას. იშემია შესაძლოა მსხვილი ნაწლავის ნებისმიერ ნაწილში განვითარდეს, მაგრამ იშემიური კოლიტი ყველაზე ხშირია მუცლის მარცხენა მხარეს, სადაც განივი კოლინჯი დასწვრივში გადადის.
მსხვილ ნაწლავში სისხლის ნაკადის შემცირების მიზეზი ყოველთვის არ არის ნათელი. მას ხელს უწყობს არტერიებზე ათეროსკლეროზული ფოლაქების გაჩენა, დაბალი არტერიული წნევა, ნაწლავის დახშობა თიაქრით, ნაწიბუროვანი ქსოვილით ან სიმსივნით, გადატანილი ოპერაცია, ვასკულიტი (სისხლძარღვთა ანთება), კოკაინის ან მეტამფეტამინის გამოყენება და სხვ.
იშემიური კოლიტი უმეტესად 60 წელს გადაცილებულ ადამიანებს ემართებათ. სისხლის ნაკადის შემცირება აზიანებს მსხვილი ნაწლავის ლორწოვან გარსს, რაც სისხლმდენი წყლულების გაჩენას იწვევს.
იშემიური კოლიტის სიმპტომებია:
* ტკივილი მუცლის ნებისმიერ ნაწილში, უფრო ხშირად – მარცხენა მხარეს;
* განავალში ბაცი ან მუქი წითელი სისხლი, ზოგჯერ – მხოლოდ სისხლის დენა განავლის გარეშე;
* ნაწლავის მოქმედების მოთხოვნილება;
* დიარეა;
* გულისრევა;
* დაბალი (<37,7°ჩ) ცხელება.
მძიმე გართულებების რისკი უფრო მაღალია, როცა სიმპტომები მუცლის მარჯვენა მხარეს აღინიშნება.
2-3 დღეში მდგომარეობა, წესისამებრ, თავისთავად უმჯობესდება და 1-2 კვირაში ადამიანი სრულად ჯანმრთელია, მაგრამ მძიმე შემთხვევებში შესაძლოა განვითარდეს განგრენა, ქსოვილის სიკვდილი, ნაწლავის პერფორაცია, მუდმივი სისხლდენა, გაუვალობა.
დიაგნოსტიკისთვის მიმართავენ კომპიუტერულ ტომოგრაფიას ან კოლონოსკოპიას (მსხვილი ნაწლავის ენდოსკოპიურ გამოკვლევას), რათა იშემიური კოლიტი ანთების სხვა ფორმებისგან განასხვაონ. მნიშვნელოვანია მწვავე მეზენტერიული იშემიისგან მისი დიფერენცირებაც.
იშემიურ კოლიტს კლინიკაში მკურნალობენ. შესაძლოა, ნაწლავის დასასვენებლად პაციენტს რამდენიმე დღით შეუზღუდონ სითხე და საკვები. ელექტროლიტებს, ანტიბიოტიკებს, ნუტრიენტებს ვენაში უსხამენ.
საჭიროებისამებრ, ტარდება ოპერაცია პერფორაციის კორექციისთვის, მკვდარი ქსოვილის ან ნაწიბურებით შევიწროებული მსხვილი ნაწლავის ნაწილის ამოსაკვეთად.
***
საკვერცხის შემოგრეხა
საკვერცხის შემოგრეხა საკვერცხის ან ფალოპის მილის შემოტრიალებაა, რის შედეგადაც წყდება ამ ორგანოების სისხლით მომარაგება. შემოიგრიხება იოგის მსგავსი საკვერცხის დამჭერი ქსოვილი. ქალებთან ეს ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მდგომარეობაა, რომელიც გადაუდებელ სამედიცინო ჩარევას მოითხოვს. წესისამებრ, ვითარდება საკვერცხის რომელიმე პრობლემის ფონზე, თუმცა არც ჯანმრთელი საკვერცხის შემოგრეხაა გამორიცხული, უფრო მეტად – ბავშვებსა და მოზარდებთან.
საკვერცხის შემოგრეხის რისკს ზრდის ორსულობა (ყვითელი სხეულის დიდი ცისტის არსებობისას), ჰორმონების გამოყენება ოვულაციის გასააქტიურებლად, საკვერცხის გადიდება კეთილთვისებიანი სიმსივნის ან ცისტების გამო და სხვა. დადგენილია, რომ კეთილთვისებიანი სიმსივნეები უფრო მეტად იწვევს შემოგრეხას, ვიდრე ავთვისებიანი.
შემოიგრიხება მხოლოდ ერთი საკვერცხე, ხანდახან – ფალოპის მილიც. თუ მათ დიდი ხნით შეუწყდათ სისხლის მიწოდება, ქსოვილებმა შესაძლოა კვდომა დაიწყოს და ორგანომ ნორმალურად ფუნქციობა ვეღარ შეძლოს.
საკვერცის შემოგრეხის ნიშანია უეცარი ძლიერი ტკივილი, რომელიც ზოგჯერ მენჯის მხოლოდ ცალ მხარეს მოიცავს, ზოგჯერ კი – მთელ მენჯის ღრუს. ტკივილს თან ახლავს გულისრევა და ღებინება. ასეთი ტკივილის აღმოცენებამდე ქალს შესაძლოა რამდენიმე დღის ან რამდენიმე კვირის განმავლობაშიც კი ჰქონდეს პერიოდული, კრუნჩხვითი ხასიათის ტკივილები. მათი მიზეზი ის არის, რომ საკვერცხე პერიოდულად ტრიალდება და კვლავ სწორდება. ზოგი ქალი ამ პერიოდში ცხელებას ან გულისცემის აჩქარებას უჩივის.
დიაგნოზი ემყარება სიმპტომებს, მენჯის ღრუს გასინჯვის მონაცემებს, ულტრასონოგრაფიას. ფერადი დოპლერით განისაზღვრება, შეწყდა თუ არა საკვერცხეში სისხლის მიმოქცევა. დიაგნოზის დადასტურების ერთადერთი გზაა ოპერაციის ჩატარება საკვერცხეების დათვალიერების მიზნით. ოპერაციის მსვლელობის დროსვე ხდება პრობლემის აღმოფხვრა. უმეტესად ლაპაროსკოპიული ოპერაცია ტარდება, იშვიათად – ღია. თუ საკვერცხის ან ფალოპის მილის ქსოვილი მოკვდა, აუცილებელია მისი ამოკვეთა, სიმსივნის არსებობის შემთხვევაში კი მთელ საკვერცხეს ამოკვეთენ.
მოამზადა მარი აშუღაშვილმა
