ღვიძლის გაცხიმოვნება ბავშვებთან

ღვიძლი მრავალფუნქციური ორგანოა: ფილტრავს სისხლს, აუვნებლებს ტოქსინებს, აქტიურად მონაწილეობს ნივთიერებათა ცვლაში, გამოიმუშავებს ნაღველს, წარმოქმნის ცილებს... ღვიძლის ნორმალური მუშაობა არაერთმა მიზეზმა შეიძლება შეაფერხოს, მათ შორის – ღვიძლის გაცხიმოვნებამ, რომელიც ბოლო დროს ბავშვებთანაც საკმაოდ გახშირდა.

რა იწვევს ღვიძლის გაცხიმოვნებას ბავშვებთან, რის საფუძველზე შეიძლება ვიეჭვოთ მისი არსებობა და სად არის გამოსავალი? – ამ და სხვა კითხვებით თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის გივი ჟვანიას სახელობის პედიატრიის აკადემიური კლინიკის პედიატრ-გასტროენტეროლოგ მარიამ ღუღუნიშვილს მივმართეთ.

რა არის

– დღეს სიმსუქნე მთელ მსოფლიოში ჯანდაცვის ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური პრობლემაა როგორც ზრდასრულებს, ისე ბავშვებსა და მოზარდებს შორის. სიმსუქნის გავრცელებას თან სდევს მისი თანმხლები დაავადებების გახშირებაც. ერთი მათგანია სტეატოზი – ღვიძლის გაცხიმოვნება. ეს არის ნივთიერებათა ცვლის დარღვევით განპირობებული პათოლოგიური მდგომარეობა, როდესაც ღვიძლის უჯრედებში, ჰეპატოციტებში, გროვდება ცხიმი.

მსუბუქი სტეატოზის დროს ღვიძლის უჯრედების მხოლოდ 5% განიცდის ცხიმოვან ინფილტრაციას.

როდესაც ღვიძლის უჯრედებში ცხიმის დაგროვებასთან ერთად ანთებითი პროცესიც მიმდინარეობს, მდგომარეობას ვუწოდებთ სტეატოჰეპატიტს, ხოლო როდესაც სახეზეა მხოლოდ მსუბუქი`საშუალო სიმძიმის გაცხიმოვნება, რაშიც ალკოჰოლის მოხმარებას ბრალი არ მიუძღვის, ღვიძლის არაალკოჰოლურ ცხიმოვან დაავადებაზე – არაალკოჰოლურ სტეატოზზე ვსაუბრობთ.

ღვიძლის გაცხიმოვნება საკმაოდ გავრცელებულია ბავშვებთან. თუ 2021 წელს კალიფორნიაში ჩატარებული ყველაზე მასშტაბური კვლევის მონაცემებს მოვიშველიებთ, სტეატოზი აღენიშნება 2-დან 19 წლამდე ასაკის მოსახლეობის 9.6%-ს. შედარებით ხშირად აქვთ ვაჟებს (11,1%, მაშინ როდესაც გოგონებთან მისი გავრცელება 8%-ს არ აღემატება). ეთნიკური ჯგუფების მიხედვით, გავრცელება ყველაზე მაღალია ჰისპანური (ამერიკის ესპანურენოვანი მოსახლეობა) წარმომავლობის ბავშვებთან (11,8%), შემდეგ – აზიელებთან (10,2%), დაბოლოს, თეთრკანიანებთან (8,6%); ასაკის მიხედვით, აღირიცხება უმთავრესად 15-დან 17 წლამდე, 5 წლამდე კი თითქმის არ გვხვდება (0,7%).

რისი ბრალია

– ღვიძლის არაალკოჰოლური ცხიმოვანი დაავადება მულტიფაქტორული დაავადებაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მისი განვითარებისთვის საჭიროა რამდენიმე ფაქტორის ერთობლიობა. შინაგანი ფაქტორებიდან აღსანიშნავია ჭარბი წონა და სიმსუქნე, ინსულინრეზისტენტობა, არაჯანსაღი ცხიმების (ტრიგლიცერიდების) ჭარბი მიღება საკვებიდან, არასაკმარისი ფიზიკური აქტივობა.

უკანასკნელ ხანს ჩატარებული და ამჟამად მიმდინარე სამეცნიერო კვლევები მოწმობს, რომ არსებობს გენები, რომელთა დაზიანებაც გავლენას ახდენს ინსულინისადმი უჯრედების მგრძნობელობაზე, ცხიმის მეტაბოლიზმსა და ანთებითი პროცესების განვითარებაზე, შედეგად სათავეს უდებს ღვიძლის გაცხიმოვნებას და საბოლოოდ – ღვიძლის არაალკოჰოლური სტეატოჰეპატიტის ჩამოყალიბებას. ასეთი გენია, მაგალითად, PNPLA3, რომელიც როგორც მოზარდ, ისე ზრდასრულ პოპულაციაში ღვიძლის სტეატოზთან არის ასოცირებული.

– მაშასადამე, ვის ემუქრება ეს დაავადება?

– ღვიძლის არაალკოჰოლური ცხიმოვანი დაავადების განვითარება მჭიდროდ უკავშირდება სიმსუქნეს და მეტაბოლურ სინდრომს, რომელიც სხვადასხვა ქრონიკულ სამედიცინო პრობლემას აერთიანებს. ეს პრობლემებია:

* ცხიმოვანი ქსოვილის განაწილება მუცლის არეში;

* სისხლში გლუკოზის დონის მომატება – ინსულინისადმი მგრძნობელობის დაქვეითება ან დიაბეტი ტიპი 2;

* ჰიპერტენზია – მაღალი არტერიული წნევა;

* დისლიპიდემია – ორგანიზმში სხვადასხვა ტიპის ცხიმების ბალანსის დარღვევა. მაგალითად, ტრიგლიცერიდების მომატება ან მაღალი სიმკვრივის ქოლესტეროლის (HDL) დაქვეითება;

* პოლიცისტური საკვერცხის სინდრომი;

* ძილის ობსტრუქციული აპნოე.

თუმცა აღსანიშნავია, რომ ღვიძლის არაალკოჰოლური ცხიმოვანი დაავადება არათუ ნორმალური წონის, არამედ ისეთ ბავშვებთანაც კი შეიძლება შეგვხვდეს, რომლებსაც აღენიშნებათ დისლიპიდემია ან ლიპოდისტროფიული სინდრომი – ცხიმოვანი ქსოვილის უქონლობა ან დეფიციტი.

ღვიძლის გაცხიმოვნების სხვა მიზეზებია:

* ცელიაკია (მარცვლეულ კულტურებში არსებული ცილა გლუტენის აუტანლობით გამოწვეული ნაწლავის ანთებითი დაავადება);

* მალნუტრიცია (არასაკმარისი ან დაუბალანსებელი კვებით გამოწვეული მდგომარეობა);

* ზოგიერთი მენტალური დარღვევა;

* მოწამვლა;

* იშვიათი გენეტიკური დაავადებები.

სიმპტომები

– პაციენტების უმრავლესობა თავდაპირველად უსიმპტომოა. ბავშვების მხოლოდ მცირე ნაწილს აღენიშნება მუცლის ტკივილი ზედა მარჯვენა კუთხეში ან ისეთი ზოგადი ჩივილები, როგორიცაა დისკომფორტი მუცლის არეში, სწრაფად დაღლა, შებერილობა, კუნთების ტკივილი, გულისრევის შეგრძნება, კანის გამუქება კიდურების მომხრელ ზედაპირებზე. იშვიათია ღვიძლის ძლიერი დაზიანება ბავშვებსა და მოზარდებთან და ამის გამოხატულება: ხელისგულების სიწითლე, სიყვითლე, კანზე სისხლჩაქცევების მსგავსი ცვლილებები, მუცლის გარშემოწერილობის მატება სითხის დაგროვების გამო (ასციტი) და სხვა.

გართულებები

– რით შეიძლება გართულდეს ჰეპატოზი და შესაძლებელია თუ არა გართულებების თავიდან აცილება?

– თუ დიაგნოზი დროულად დაისვა, საბედნიეროდ, შესაძლებელია ღვიძლის გაცხიმოვნების არათუ მართვა, არამედ უკუგანვითარებაც კი. დაავადების პროგრესირება და ღვიძლის ფიბროზის (დანაწიბურება) ან ციროზის (დანაწიბურების ბოლო სტადია) განვითარება იშვიათია.

თუ ბავშვს აქვს თირკმლის ქრონიკული დაავადება, შაქრიანი დიაბეტი ტიპი 2 ან ჰიპერტენზია, მნიშვნელოვანია, მისი მდგომარეობა საწყის სტადიაშივე ყურადღებით შეფასდეს.

დიაგნოზი

– როგორ და რის საფუძველზე ისმება დიაგნოზი?

– როდესაც ღვიძლის გაცხიმოვნებას ვეჭვობთ, უნდა ჩატარდეს როგორც ლაბორატორიული, ისე მუცლის ღრუს ექოსკოპიური კვლევა. ღვიძლის ფუნქციობასა და მისი დაზიანების ხარისხზე ინფორმაციას გვაწვდის ღვიძლის ფერმენტების: ALT-ს, AST-ს, ALP-ს, GGT-ს – განსაზღვრა, ხოლო ღვიძლის ზომისა და ცხიმოვანი ქსოვილის გავრცელების შესაფასებლად მუცლის ღრუს ექოსკოპიას მივმართავთ. იმისდა მიხედვით, რა დარღვევები გამოვლინდება, შესაძლოა, საჭირო გახდეს უფრო ღრმა გამოკვლევა – უზმოზე გლუკოზის დონის, გლიკოზირებული ჰემოგლობინის, ლიპიდური სპექტრის (ტრიგლიცერიდები, საერთო ქოლესტერინი, მაღალი და დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინები), ინსულინრეზისტენტობის განსაზღვრა და სხვა. შესაძლოა, დაგვჭირდეს მაგნიტურ-რეზონანსული გამოსახვითი კვლევის ან კომპიუტერული ტომოგრაფიის მოშველიებაც.

არის შემთხვევები, როდესაც ღვიძლის ბიოფსია ინიშნება. მას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, როდესაც ღვიძლის დაზიანების მიზეზი არ არის აშკარა და სხვადასხვა დაავადების გამორიცხვა ან დადასტურება გვჭირდება. ბიოფსია გვაწვდის ინფორმაციას სტეატოზის ხარისხსა და ფორმაზე, ფიბროზისა და სტეატოჰეპატიტის შემთხვევაში მათი სიმძიმის შეფასებაში გვეხმარება. არსებობს არაინვაზიური მეთოდებიც, მაგალითად, ღვიძლის ელასტოგრაფია, რომლის მეშვეობითაც ასევე ვადგენთ ღვიძლის ფიბროზის დონეს და დაზიანებული ქსოვილის წილს.

– მშობლებს ხშირად აშინებთ ბიოფსია. მართლა საშიშია ეს პროცედურა?

– მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელ წლებში ბიოფსიის ჩატარების ტექნიკა ზედმიწევნით დაიხვეწა და გამარტივდა, რა თქმა უნდა, ამ გამოკვლევას მაინც ახლავს რისკი. მაგალითად, სისხლდენის. თუმცა ყოველთვის ტარდება წინასწარი გამოკვლევა, რაც გართულების ალბათობას ამცირებს.

მკურნალობა

–  შესაძლოა თუ არა, არაალკოჰოლური ჰეპატოზის დროს საკმარისი აღმოჩნდეს ცხოვრების წესის შეცვლა?

– ბავშვებთან ღვიძლის არაალკოჰოლური ცხიმოვანი დაავადების სპეციფიკური მკურნალობა არ არსებობს. პრობლემის მართვა, უწინარეს ყოვლისა, სწორედ ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვას გულისხმობს. ბავშვი ფიზიკურად უნდა დავტვირთოთ, – რასაკვირველია, ასაკის შესაბამისად, – შევუდგინოთ კვების დაბალანსებული რაციონი, ჭარბი წონის ან სიმსუქნის შემთხვევაში ეტაპობრივად, მაგრამ უწყვეტად ვიზრუნოთ წონის მოწესრიგებაზე. მნიშვნელოვანია, ბავშვს გააზრებული ჰქონდეს ჯანსაღი კვების მნიშვნელობა, იცოდეს, რომელი საკვებია ჯანსაღი და რომელი – არა და სწორი კვება ფსიქოლოგიურ ტრავმას არ აყენებდეს. უნდა მოვარიდოთ დამტკბარ სასმელებს, შაქრით, სახამებლითა და ცხიმით მდიდარ ფასტფუდს, შევუმციროთ ულუფები, ყურადღება მივაქციოთ, რომ საკმარისად და სრულფასოვნად ეძინოს.

აუცილებელია იმ დაავადებებისა და მდგომარეობების მკურნალობა, რომლებთანაც ასოცირებულია ჰეპატოსტეატოზი, მაგალითად, ინსულინრეზისტენტობის, დისლიპიდემიის, მეორე ტიპის შაქრიანი დიაბეტის, ჰიპერტენზიის.

ზოგი ექიმი მკურნალობის სქემაში რთავს ანტიოქსიდანტებს: E ვიტამინს, ომეგა მჟავებს, – თუმცა ასეთი მკურნალობა არ არის მოწოდებული და დადასტურებული მტკიცებითი მედიცინის მიერ.

პრევენცია

– ამ მდგომარეობის პრევენციის გზა ცხოვრების ჯანსაღი წესია, რაც ისევ და ისევ გულისხმობს წონის კონტროლს, მუდმივ ფიზიკურ აქტიურობას, სრულფასოვან ძილს. თუ ოჯახის სხვა წევრს მეტაბოლური სინდრომი აქვს დადასტურებული, ბავშვს დროულად უნდა ჩაუტარდეს დიაგნოსტიკა, რათა აღნიშნული დიაგნოზი გამოირიცხოს ან საწყის სტადიაშივე დადასტურდეს.

მარი აშუღაშვილი