როგორ ვმართოთ ქრონიკული დაავადებები

გააზიარე:

ქრონიკული დაავადებები ისეთი დაავადებებია, რომლებიც ერთ წელზე მეტხანს გრძელდება და მუდმივ სამედიცინო ჩარევას მოითხოვს. ეს დაავადებები არ იკურნება, თუმცა მათი მართვა შესაძლებელია.

ქრონიკული დაავადების მქონე ზოგ ადამიანს ყოველდღიურად უწევს ისეთ სიმპტომებთან გამკლავება, რომლებიც აქვეითებს მათი ცხოვრების ხარისხს.

არსებობს პრევენციული ღონისძიებები, რომლებიც საშუალებას გვაძლევს, თავიდან ავიცილოთ ქრონიკული დაავადებები და მათი გართულებები, ქრონიკულ დაავადებათა სწორი, ეფექტური მართვა კი ამცირებს სიმპტომების გამოვლენას, აქვეითებს გართულებათა რისკს და ამაღლებს ცხოვრების ხარისხს.

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, ქრონიკული დაავადებები (იგივე არაგადამდები დაავადებები) სიკვდილის ყველაზე ხშირი მიზეზია (ასიდან 74 შემთხვევა) და მათ წელიწადში დაახლოებით 41 მილიონი ადამიანი ეწირება. მათ შორის ლიდერობს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები (ინფარქტი, ინსულტი), კიბო, ქრონიკული რესპირატორული დაავადებები (ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება, ასთმა) და დიაბეტი. საკმაოდ გავრცელებულია ართრიტები, ალცჰაიმერის დაავადება, სიმსუქნე, ეპილეფსია და სხვა.

რისკფაქტორები

არსებობს რამდენიმე სარისკო ქცევა, რომლებიც მრავალ ქრონიკულ დაავადებასთან არის დაკავშირებული: მოწევა, არასრულფასოვანი კვება, ფიზიკური უმოქმედობა და ალკოჰოლის გადაჭარბებული მოხმარება. მათ რისკის მოდიფიცირებად ფაქტორებს მიაკუთვნებენ, რაც იმას ნიშნავს, რომ მათზე ზემოქმედება შესაძლებელია.

* მხოლოდ აშშ-ში თამბაქოს წევით გამოწვეული სიკვდილიანობა ყოველწლიურად 480 000-ს აღმატება, ხოლო 16 მილიონზე მეტ ადამიანს თამბაქოს წევით გამოწვეული რომელიმე დაავადება აქვს. მოწევა იწვევს კიბოს, გულის დაავადებებს, ინსულტს, დიაბეტს, ფილტვის დაავადებებს, მათ შორის – ფილტვების ქრონიკულ ობსტრუქციულ დაავადებას (ემფიზემასა და ქრონიკულ ბრონქიტს).

* არასრულფასოვანი, არაჯანსაღი კვება და პასიური ცხოვრების წესი სიმსუქნის, დიაბეტი ტიპი 2-ის, გულის დაავადებების, ინსულტის, ზოგიერთი კიბოსა და დეპრესიის რისკფაქტორებია.

* ალკოჰოლის ჭარბმა მოხმარებამ დროთა განმავლობაში შესაძლოა გამოიწვიოს ალკოჰოლზე დამოკიდებულება, სწავლის, მეხსიერებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, მაღალი წნევა, გულის დაავადება, ინსულტი, ღვიძლის დაავადება და ზოგიერთი სახის კიბო.

ზოგიერთ ადამიანს ქრონიკული დაავადებების განვითარების უფრო მაღალი რისკი აქვს, რადგან ავადმყოფობისადმი ორგანიზმის მოწყვლადობაზე გავლენას ახდენს გარემო, რომელშიც ადამიანი იბადება, ცხოვრობს, მუშაობს და ბერდება.

გარემოს რისკფაქტორებიდან ქრონიკული დაავადებების განვითარებაში ყველაზე მეტად ბრალი მიუძღვის ჰაერის დაბინძურებას.

ქრონიკული დაავადებების ჩამოყალიბების ალაბთობას ზრდის მეტაბოლური რისკფაქტორებიც: მომატებული არტერიული წნევა, ჭარბი წონა`სიმსუქნე, ჰიპერგლიკემია (სისხლში გლუკოზის მაღალი დონე) და ჰიპერლიპიდემია (სისხლში ცხიმების მაღალი შემცველობა).

ჩამოთვლილი რისკფაქტორების ზემოქმედების შემცირებით ჯანმრთელი ადამიანი უფრო ადვილად შეინარჩუნებს ჯანმრთელობას, ხოლო ქრონიკული დაავადების მქონე გაიუმჯობესებს თვითშეგრძნებას და თავიდან აიცილებს გართულებებს.

მკურნალობის გეგმა

თუ ქრონიკული დაავადება გაქვთ, მნიშვნელოვანია, კარგად იკვებოთ, იყოთ ფიზიკურად აქტიური და მიჰყვეთ მკურნალობის გეგმას.

როდესაც ექიმი ამ გეგმას მოგცემთ, დარწმუნდით, რომ ყველაფერი კარგად გაიგეთ: როდის და როგორ უნდა მიიღოთ მედიკამენტები, რა აღჭურვილობა დაგჭირდებათ და სხვა. თუ წამლის თაობაზე კითხვა გაგიჩნდათ, მიმართეთ ექიმს ან ფარმაცევტს.

*მიიღეთ მედიკამენტები იმ  დოზით, იმ დროს და იმ გზით, რომელიც დანიშნულებაშია მითითებული.

* დააკვირდით საკუთარი ჯანმრთელობის მდგომარეობას.

ზოგჯერ მკურნალობის გეგმა მოიცავს შაქრის, არტერიული წნევის ან სხვა პარამეტრის რეგულარულ შემოწმებას. დაიცავით გრაფიკი და მიმართეთ ექიმს, თუ რამე გაეჭვებთ. თუ თავი იჩინა ახალმა სიმპტომმა, არსებული დამძიმდა ან სხვა რამემ შეგაწუხათ. მაგალითად, სიმსივნის სამკურნალოდ ჩატარებული ქიმიოთერაპია ასუსტებს იმუნურ სისტემას და შესაძლოა, ამით ხელი შეუწყოს ინფექციების გახშირებას.

* რეგულარულად ჩაიტარეთ გამოკვლევები. ქრონიკული დაავადებები და მათი მკურნალობა ადამიანებზე სხვადასხვანაირად მოქმედებს, ამიტომ საჭიროა, რეგულარულად იაროთ ექიმთან, რათა დარწმუნდეთ, რომ მკურნალობა ეფექტიანია. ვიზიტების სიხშირესა და პერიოდულობაზე ექიმს შეუთანხმდით.

* მოიძიეთ ინფორმაცია, რათა თქვენი ჯანმრთელობის შესახებ სწორი გადაწყვეტილებები მიიღოთ. ისწავლეთ სიმპტომების მართვა, მოიწესრიგეთ კვება და ძილი, შეამცირეთ სტრესი და მისდიეთ ცხოვრების ჯანსაღ წესს.

იყავით აქტიური

ფიზიკური აქტიურობა სიცოცხლეს უხანგრძლივებს ადამიანს და ეხმარება, დიდხანს დარჩეს ჯანმრთელი. რეგულარული ვარჯიში აადვილებს ქრონიკული დაავადებების მართვას და გართულებების თავიდან აცილებას. ფიზიკური აქტიურობა ერთნაირად სასარგებლოა ჰიპერტენზიის, ინსულტის, დიაბეტი ტიპი 2-ის, ოსტეოართრიტის, დემენციისა და სხვა კოგნიტიური დარღვევების, პარკინსონის დაავადების, გაფანტული სკლეროზის, ზურგის ტვინის დაზიანების და მრავალი სხვა მდგომარეობის დროს.

რეგულარული ფიზიკური აქტიურობა:

  • მეყსეულად გაგრძნობინებთ თავს უკეთ, აგავსებთ ენერგიით, გაგიუმჯობესებთ ძილს;
  • გაგიადვილებთ ყოველდღიურ საქმიანობას, თავის დამოუკიდებლად მოვლას;
  • დაგეხმარებათ წონის კონტროლში;
  • შეამცირებს შფოთვას, დეპრესიას და ალცჰაიმერის დაავადების განვითარების რისკს;
  • ართრიტის შემთხვევაში შეამცირებს სახსრების ტკივილს და გააუმჯობესებს მოძრაობას, შეგინარჩუნებთ ძვლების სიმტკიცეს.
  • არგებს გულის, სისხლძარღვების, კუნთებისა და ტვინის ჯანმრთელობას;
  • დასწევს არტერიულ წნევას, სისხლში "ცუდი" ქოლესტეროლის ოდენობას შეამცირებს, ხოლო "კარგი" ქოლესტეროლისას გაზრდის, მაშასადამე, დააქვეითებს გულის დაავადებათა რისკს;
  • შეამცირებს დიაბეტი ტიპი 2-ისა და ზოგიერთი სახის კიბოს განვითარების ალბათობას;
  • დასწევს ადრეული სიკვდილის რისკს.

უნდა ეცადოთ, კვირაში 150 წუთი (ორსაათ-ნახევარი) მაინც დაუთმოთ ზომიერი ინტენსივობის აერობულ აქტივობას (მაგალითად, კვირაში ხუთი დღე ნახევარ-ნახევარი საათი), დამატებით კვირაში 2 დღე – ძალისმიერ ანუ კუნთების გამაძლიერებელ ვარჯიშებს, რომლებშიც ჩართული იქნება ყველა დიდი კუნთი. კარგი იქნება, თუ თქვენი შესაძლებლობების შესაფერის ვარჯიშებს  ექიმთან ერთად შეარჩევთ.

აერობულ აქტივობას უწოდებენ გამძლეობის ვარჯიშებს, იმავე კარდიოვარჯიშებს. ამ ვარჯიშების დროს დიდი კუნთების ჯგუფების (მკერდის, ფეხებისა და ზურგის კუნთების) დატვირთვის გამო იმატებს გულისცემა და სუნთქვის სიხშირე. აერობული ვარჯიშების მაგალითებია სწრაფი სიარული, სირბილი, ეტლით გადაადგილება, ველოტრენაჟორზე ვარჯიში, ველოსიპედით სიარული, ცურვა, წყლის აერობიკა, ცეკვა, კალთბურთის თამაში.

ვარჯიში დაიწყეთ ზომიერი ინტენსივობის დატვირთვით და თუ ექიმის ნებართვა გექნებათ, თანდათან მოუმატეთ.

როგორ განვასხვაოთ ერთმანეთისგან ზომიერი და მაღალი ინტენსივობის ფიზიკური დატვირთვა?

ზომიერი აერობული დატვირთვისას ადამიანი მძიმედ სუნთქავს, მაგრამ თავისუფლად ლაპარაკობს, თუმცა უჭირს სიმღერა. თუ დატვირთვისას მხოლოდ რამდენიმე სიტყვის თქმას ახერხებს, ხოლო ჩასუნთქვისთვის პაუზის აღება სჭირდება, მაშინ დატვირთვა მაღალი ინტენსივობისაა.

შეარჩიეთ აქტივობები, რომლებიც უფრო სახალისო გეჩვენებათ. ეცადეთ, აიყოლიოთ მეგობარი, ოჯახის წევრი ან თანამშრომელი. ეს დაგეხმარებათ, ისიამოვნოთ აქტივობით და არ შეწყვიტოთ.

ძალისმიერი ვარჯიშები ამუშავებს სხეულის კუნთების ძირითად ჯგუფებს. ეს ვარჯიშები შეიძლება შესრულდეს გირებით, წყლის ბოთლებით, საკუთარი სხეულის სიმძიმის გამოყენებით (იატაკიდან ან ძელზე აზიდვა, თამასა). ძალისმიერია იოგას ზოგიერთი პოზა, რეზინის ლენტის გაჭიმვა, მიწის თხრა, სიმძიმეების ტარება. სწორედ ძალისმიერ აქტივობათა დამსახურებით იმატებს ძვლების სიმტკიცე და ნარჩუნდება კუნთების მასა.

ასაკოვანთათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია წონასწორობისა და მოქნილობის ვარჯიშები. წონასწორობის გასაუმჯობესებლად კარგია ტაი ჩი, ცალ ფეხზე დგომა. ეს აქტივობები აუმჯობესებს კოორდინაციას, ზრდის ძალას, ამცირებს დაცემისა და ძვლის მოტეხვის რისკს. მოქნილობის გასაუმჯობესებელი ვარჯიშები და გაჭიმვები (მაგალითად, იოგა) სხეულს მოქნილობას მატებს და დაზიანებისგან იცავს.

კვლევებმა აჩვენა, რომ როცა ადამიანი კვირაში სამ დღეს მაინც უთმობს ფიზიკურ აქტიურობას, უმჯობესდება მისი ჯანმრთელობა, მცირდება ტრავმების რისკი. თუ ყოველკვირეულ აერობულ აქტივობას რეკომენდებული 150 წუთიდან 300-მდე გაზრდით, გულის დაავადებისა და დიაბეტი ტიპი 2-ის  განვითარების ალბათობაც დაიკლებს, კვირაში 300 წუთზე ხანგრძლივი ზომიერი ინტენსივობის აერობული აქტივობა კი ზოგიერთი კიბოს რისკსაც ამცირებს.

თუ ამ მინიმუმის შესრულებასაც ვერ ახერხებთ, გახსოვდეთ, რომ ნებისმიერი აქტივობა უკეთესია, ვიდრე სრული პასიურობა.

მიირთვით ჯანსაღი საკვები

ჯანსაღი კვება ქრონიკული დაავადებების მართვისა და გართულებების პრევენციის საკმაოდ მნიშვნელოვანი ნაწილია. ეცადეთ, უმეტესად მიირთვათ ნუტრიენტებით – ვიტამინებით, მინერალებით, ბოჭკოთი – მდიდარი საკვები.

უნდა ვიცოდეთ, რომ ზოგიერთი საჭმელი და სასმელი შეიცავს ბევრ კალორიას, მაგრამ ძალიან ცოტა ნუტრიენტს. ასეთია უმთავრესად მზა პროდუქტები, რომლებსაც მომზადებისას დამატებული აქვს შაქარი და მყარი ცხიმი. მაგალითად, კრემიანი ნამცხვრები და ტკბილი გაზიანი სასმელები. რაც შეეხება მარილს, მასში კალორიები არ არის, მაგრამ თავად მარილია ბევრი მაღალკალორიულ საკვებში.

ამრიგად, უნდა ერიდოთ:

  • შაქრით დამტკბარ სასმელს და საჭმელს;
  • მყარი ცხიმით (კარაქი, მარგარინი, ღორის ქონი) მომზადებულ საჭმელს;
  • რაფინირებული ხორბლის ფქვილისგან გამომცხვარ პურსა და მაკარონს, გაწმენდილ ბრინჯს;
  • საკვებს, რომელსაც დამატებული აქვს მარილი;
  • მოუხდელ რძეს.

მარტივი და ჯანსაღი ხემსია უცხიმო ან დაბალცხიამიანი რძე, იოგურტი, მაწონი, ცოცხალი ან უშაქროდ დაკონსერვებული ხილი.

რჩევები სწორი კვებისთვის

შეამცირეთ მოხმარებული კალორიების რაოდენობა. თუ მოიხმართ უფრო მეტ კალორიას, ვიდრე ხარჯავთ ყოველდღიური ცხოვრებისა და საქმიანობის, ვარჯიშისა და სხვა აქტივობების დროს, შესაძლოა, წონა მოიმატოთ, ხოლო თუ მოიხმართ ნაკლებ კალორიას, ვიდრე ხარჯავთ, წონას დაიკლებთ.

შინ, სამსახურში თუ ავტომობილში მუდამ გქონდეთ ჯანსაღი საკვები შიმშილის მოსაკლავად. ასეთია საკვები, რომელშიც ცოტაა ან საერთოდ არ არის რაფინირებული შაქარი და სუფრის მარილი. მშრალი თუ კრემიანი ნამცხვრების ნაცვლად მიირთვით სტაფილო, ხილი, უცხიმო ან დაბალცხიმიანი იოგურტი.

ყოველდღე მიირთვით სხვადასხვა ფერადი ბოსტნეული: მწვანეფოთლოვანი (ისპანახი, კალე), წითელი და ნარინჯისფერი (სტაფილო, ტკბილი კარტოფილი, წითელი წიწაკა, პომიდორი). თუ ოდესმე თირკმელებში კენჭები გქონდათ, გაითვალისწინეთ, რომ ისპანახი და ტკბილი კარტოფილი მდიდარია ოქსალატით – ქიმიკატით, რომელიც ერწყმის შარდში კალციუმს და წარმოქმნის კალციუმის ოქსალატის შემადგენლობის მქონე თირკმლის კენჭს, ამიტომ რაოდენობა უნდა აკონტროლოთ.

  • მიირთვით მთლიანი მარცვლეულის პური, მაკარონი, ფაფა, ყავისფერი ბრინჯი.
  • ერიდეთ მყარ ცხიმს. საკვები შეაზავეთ ზეთით. საქონლისა და ფრინველის ხორცის ნაცვლად ჩართეთ რაციონში ზღვის პროდუქტები და თხილი.
  • ტაფაზე შემწვარს ამჯობინეთ გამომცხვარი ან გრილზე შემწვარი.
  • ერიდეთ ბევრი შაქრისა და მარილის შემცველ საჭმელ-სასმელს.
  • ყიდვამდე წაიკითხეთ მზა საკვების ეტიკეტი, გაარკვიეთ მისი შემადგენლობა და კალორიულობა.
  • დღე–ღამეში მისაღები კალორიების ოდენობა დამოკიდებულია წონაზე, სქესზე, ასაკზე, მეტაბოლიზმსა და აქტიურობის ხარისხზე. ზოგადად, უფრო მეტი კალორია სჭირდებათ:
  • მამაკაცებს ქალებთან შედარებით;
  • ახალგაზრდებს შუახნისა და ხანდაზმულ ადამიანებთან შედარებით;
  • ნებისმიერი ასაკის ზრდასრულებს, რომელთა ცხოვრების წესი ან საქმიანობა დიდ ფიზიკურ დატვირთვას მოითხოვს.

ჯანსაღი წონის მისაღწევად და შესანარჩუნებლად მნიშვნელოვანია საჭმლისა და სასმლის ულუფების კონტროლიც.

ჯანსაღი წონისთვის

თუ ჭარბ წონას ან სიმსუქნეს უჩივით, სასურველია, დაიკლოთ. ამას თქვენი მკურნალი ექიმიც გირჩევთ.

  • მიზნად დაისახეთ 6 თვის განმავლობაში საწყისი წონის 5-10 პროცენტის დაკლება. თუ იწონით 100 კგ-ს, უნდა დაიკლოთ 5-10 კგ. დადასტურებულია, რომ წონის ზომიერი კლება აუმჯობესებს ჯანმრთელობას, მოაქვს კარგი განწყობა და მეტი ენერგია.
  • მოხმარებული საჭმლისა და სასმლის მონიტორინგისთვის შეგიძლიათ აწარმოოთ დღიური.
  • შეადგინეთ საყიდლების სია და მისდიეთ მას. ნუ წახვალთ მაღაზიაში მშიერი.
  • არ იქონიოთ ცხიმიანი, შაქრიანი, მარილიანი საკვები სახლში, სამსახურსა თუ მანქანაში. თან ატარეთ ჯანსაღი ხემსი.
  • რესტორანში მოითხოვეთ მცირე ულუფები. მიირთვით მხოლოდ ნახევარი ულუფა, დანარჩენი სახლში წაიღეთ.
  • სუფრასთან ჯდომის დროს გამორთეთ ტელევიზორი და ყველა სხვა მოწყობილობა, რომ ყურადღება არ გაგეფანტოთ და ზედმეტი არ ჭამოთ.
  • ჩართეთ პროცესში ოჯახი და მეგობრები.
  • თუ რამდენიმე კილოგრამი დაგიბრუნდათ, ეს ნუ შეგაშინებთ. გააანალიზეთ შეცდომები და შეიტანეთ თქვენს გეგმაში კორექტივები.
  • გეგმაში შეიტანეთ ზომიერი ან მაღალი ინტენსივობის აერობული  აქტივობაც – ისეთი, რომელიც აძლიერებს გულისცემას და მოგადენთ ოფლს, მაგალითად, სწრაფი სიარული, ცურვა და ცეკვა.

მოიპოვეთ სიმშვიდე

იზრუნეთ ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე, აკონტროლეთ სტრესი. ქრონიკულმა სტრესმა შესაძლოა დააზიანოს ტვინი, კერძოდ, მისი ის ნაწილები, რომლებიც სწავლასა და მეხსიერებასთან არის დაკავშირებული.

სტრესის მართვაში დაგეხმარებათ რეგულარული ვარჯიში, მედიტაცია, მეგობრებსა და ოჯახის წევრებთან ურთიერთობა.

მარტოობის, სოციალური იზოლაციის შეგრძნება საზიანოა ფიზიკური, ემოციური და კოგნიტიური ჯანმრთელობისთვის. ნუ ჩაიკეტებით, ეცადეთ, შეინარჩუნოთ და შექმნათ ძლიერი სოციალური კავშირები – ხშირად ესტუმრეთ მეგობრებს, ნათესავებს, განცალკევებით მცხოვრებ ოჯახის წევრებს, იქონიეთ ურთიერთობა იმავე დაავადების მქონე ადამიანებთან.

ავარჯიშეთ გონება. ტვინის ვარჯიში ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც სხეულისა. ისწავლეთ ახალი ენა, საქმიანობა, თამაში, იარეთ მუზეუმებში, დრო დაუთმეთ საყვარელ საქმიანობას – კითხვას, დაკვრას, კერძების მომზადებას.

გავრცელებული ჩივილები

სხვადასხვა ქრონიკული დაავადების მქონე ადამიანებს შესაძლოა ერთამენთის მსგავსი პრობლემები ჰქონდეთ, კერძოდ, უჩიოდნენ ტკივილს, დაღლილობას, ენერგიის ნაკლებობას, სუნთქვის გაძნელებას, მაღალ ან დაბალ არტერიულ წნევას, სისხლში გლუკოზის მომატებას ან დაკლებას, მოძრაობის შეზღუდვას, მეხსიერებისა თუ კონცენტრაციის დაქვეითებას, გულისრევას, საჭმლის მონელებისა თუ ძილის დარღვევას, შფოთვას, დეპრესიას, სტრესს, რომლებიც ყოველდღიურ ცხოვრებაზე  მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს.

***

ტკივილი

ტკივილი თან ახლავს მრავალ ქრონიკულ დაავადებას, მათ შორის – ართრიტს, დიაბეტს, კიბოს. ის ხელს გვიშლის მუშაობასა და თავის მოვლაში, გვირღვევს ძილისა და კვების რეჟიმს, იწვევს დეპრესიას, შფოთვას, გვიბიძგებს სოციალური იზოლაციისკენ... ტკივილით ორგანიზმი გვაფრთხილებს, რომ რაღაც ისეთი ხდება, რაც უყურადღებოდ არ უნდა დაგვრჩეს.

მწვავე ტკივილი მოულოდნელად იწყება, ცოტა ხანს გრძელდება და გამოჯანმრთელებისას ქრება. ასეთია ოპერაციის შემდგომი, მოტეხილობის, ინფიცირებული კბილის, თირკმლის კენჭების გავლის ტკივილი.

ქრონიკული ტკივილი სამ თვეზე მეტხანს გრძელდება. მას ხშირად იწვევს ართრიტი. შესაძლოა, ქრონიკულში გადაიზარდოს ტრავმით, ქირურგიული ჩარევით, ჰერპეს ზოსტერით ან სხვა ამგვარი მიზეზით გამოწვეული მწვავე ტკივილი.

როგორ აღვწეროთ

ბევრს უჭირს ტკივილის აღწერა. თუ ტკივილს გრძნობთ, ეცადეთ, უპასუხოთ შემდეგ კითხვებს:

* სად გტკივათ?

* როდის დაგეწყოთ ტკივილი?

* მუდმივია თუ პერიოდული?

* მსუბუქია, ზომიერი თუ ძლიერი?

* როგორი ხასიათისაა? მფეთქავი (მოპულსირე), მჭრელი (ბასრი), ყრუ, მწველი? იქნებ სხვა სიტყვა უფრო შეეფერება?

* გაქვთ თუ არა სხვა სიმპტომები?

* უფრო მეტად როდის გრძნობთ ტკივილს: დილით? საღამოს? ჭამის შემდეგ?

* რა ამსუბუქებს ან აძლიერებს ტკივილს? მაგალითად, სითბო, ყინულის პაკეტის დადება, პოზიციის შეცვლა (წამოჯდომა)?

* რა საშუალებით გიცდიათ მისი შემსუბუქება? როგორი იყო ეფექტი?

ხშირად პაციენტს სთხოვენ, ტკივილი 0-დან 10–მდე ქულით შეაფასოს. 0 ტკივილის გარეშე მდგომარეობას შეესაბამება, ხოლო 10 – ყველაზე ძლიერ ტკივილს, რომლის წარმოდგენაც კი შეუძლია. შესაძლოა, სთხოვონ ყოველდღიური ჩანაწერების წარმოებაც, სადაც აღნიშნავს, როდის რა სახის ტკივილს გრძნობს.

ტკივილისადმი დამოკიდებულება

ტკივილზე ყველა სხვადასხვანაირად რეაგირებს. ზოგი ცდილობს, არ შეიმჩნიოს, ზოგი მალევე ითხოვს დახმარებას, ზოგი ტკივილის გამო უარს ამბობს აქტიურ ცხოვრებაზე, ზოგს მიაჩნია, რომ ხანში შესულ ადამიანს რაღაც აუცილებლად ეტკინება.

ეს მცდარი დამოკიდებულებაა. თუ ადამიანს პირველად ასტკივდა რაღაც, ექიმს უნდა შეატყობინოს. ტკივილის მართვის გზების პოვნა დასაწყისში უფრო ადვილია.

მკურნალობა

მკურნალობის გეგმა თქვენს საჭიროებებს უნდა შეესაბამებოდეს. მისი მიზანია ტკივილის შემცირება და ცხოვრების ხარისხის შეძლებისდაგვარად შენარჩუნება. შესაძლოა, გარკვეული ხანი გავიდეს, სანამ თავს უკეთ იგრძნობთ, ამიტომ ზედმიწევნით უნდა მისდიოთ მკურნალობის გეგმას. აუცილებლად აცნობეთ ექიმს ყოელგვარი გვერდითი ეფექტის შესახებ. შესაძლოა, თქვენთვის შესაფერისი მკურნალობის მიგნებას დრო და სხვადასხვა მეთოდის მოსინჯვა დასჭირდეს. ტკივილის შემცირება კვლავ გაგააქტიურებთ, აგიმაღლებთ განწყობას და გაგიუმჯობესებთ ძილს.

წამლები

ტკივილის შესამსუბუქებლად შესაძლოა დაგინიშნონ ერთი ან მეტი წამალი:

* პარაცეტამოლი – გამოიყენება ყოველგვარი სახის ტკივილის, განსაკუთრებით – მსუბუქისა და ზომიერის დროს. მისთვის, ვისაც ღვიძლის დაავადება აქვს ან დღეში სამ ჭიქაზე მეტ ალკოჰოლურ სასმელს სვამს, პარაცეტამოლის მიღება არ შეიძლება.

* ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებები (ასპირინი, ნაპროქსენი, იბუპროფენი) – ზოგიერთი მათგანის ხანგრძლივი გამოყენებისას შესაძლოა განვითარდეს შინაგანი სისხლდენა ან დაზიანდეს თირკმელები. იბუპროფენს შეუძლია, არტერიული წნევის მომატება გამოიწვიოს.

* ოპიოიდები (კოდეინი, მორფინი, ოქსიკოდონი) – გამოიყენება ზომიერი ან ძლიერი ტკივილის დროს. გაიცემა მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით. შეუძლიათ, დამოკიდებულება გამოიწვიონ, ზიანი მიაყენონ ორგანიზმს ალკოჰოლიან სასმელსა და ზოგიერთ სხვა წამალთან ერთად მიღებისას.

* სხვა წამლები – ტკივილის გასაყუჩებლად ზოგჯერ ინიშნება ანტიდეპრესანტები, ანტიკონვულსიური მედიკამენტები, ადგილობრივი ტკივილგამაყუჩებლები – ნერვული ბლოკადები, მალამოები, კრემები.

მნიშვნელოვანია, წამალი მიიღოთ ზუსტად იმ დოზით, რომლითაც ექიმმა დაგინიშნათ. თუ მთლიანად გადასაყლაპია, არ დაღეჭოთ და არ დააქუცმაცოთ. არ მიიღოთ ალკოჰოლსა და სხვა წამლებთან ერთად – საშიშია. თუ გეჩვენებათ, რომ წამალი არ გშველით, დამოუკიდებლად არ შეცვალოთ – ესაუბრეთ თქვენს ექიმს.

სხვა მკურნალობა

ტკივილის მოხსნის ალტერნატიული მეთოდებია აკუპუნქტურა, ბიოუკუკავშირი, ჩBთ (კოგნიტიურ–ბიჰევიორისტული თერაპია), ნერვის ელექტრული სტიმულაცია, ჰიპნოზი, მასაჟი, მედიტაცია, იოგა, ფიზიკური თერაპია.

 ***

ძილის დარღვევა

ძილის დარღვევა შესაძლოა გამოიწვიოს ავადმყოფობამ, ტკივილმა, ზოგიერთმა წამალმა. გამოუძინებელი ადამიანი გაღიზიანებულია, შესაძლოა, დაუქვეითდეს მეხსიერება, დაუეფლოს დეპრესიული განწყობა, ადვილად დაეცეს.

ინსომნიის ანუ უძილობის დროს ადამიანს უჭირს ჩაძინება და დილამდე გაუღვიძებლად ძილი. უძილობა შესაძლოა გაგრძელდეს დღეების, თვეების, წლების განმავლობაშიც კი.

ინსომნიაა, როცა ადამიანს:

* ბევრი დრო სჭირდება ჩასაძინებლად;

* ღამით ბევრჯერ ეღვიძება;

* ადრიანად ეღვიძება და ძილს ვეღარ იბრუნებს;

* ეღვიძება დაღლილს;

* დღის განმავლობაში ძალიან ეძინება.

სრულფასოვანი ძილის შეუძლებლობა ბევრს ჩვევაში გადასდის. ზოგიერთი დაწოლამდე იწყებს იმაზე ნერვიულობას, რომ არ დაეძინება. ასეთმა განწყობამ შეიძლება თავისთავად გაართულოს ჩაძინებაც და ძილის შენარჩუნებაც.

კარგი ძილისთვის

ძილის მოსაწესრიგებელი წამლები შესაძლოა მცირე ხნით დაგეხმაროთ, მაგრამ მედიკამენტებით უძილობა არ იკურნება, გაცილებით მნიშვნელოვანია ადამიანის ქცევა:

  • დაიცავით ძილის რეჟიმი. ყოველდღე დაწექით და ადექით ერთსა და იმავე დროს, უქმე დღეებშიც, მოგზაურობის დროსაც.
  • თუ დღისით თვალის მოტყუება გჩვევიათ, ნუ წათვლემთ გვიან ნაშუადღევს ან საღამოს – შესაძლოა, ღამით გაგეღვიძოთ.
  • შეიმუშავეთ ძილისწინა რუტინა – ყოველ საღამოს, ძილის წინ, გამოყავით დრო დასასვენებლად და მოსადუნებლად. ამ დროს იკითხეთ, მოუსმინეთ მშვიდ მუსიკას, მიიღეთ თბილი აბაზანა.
  • ეცადეთ, არ იქონიოთ საწოლ ოთახში ტელევიზორი, კომპიუტერი, მობილური ტელეფონი თუ სხვა ციფრული მოწყობილობა. მათ მიერ გამოსხივებულმა სინათლემ შესაძლოა ხელი შეგიშალოთ ჩაძინებაში, ხოლო მძაფრი ემოციების მომგვრელი შოუს ან ფილმის ყურებამ აგაფორიაქოთ და მოგვიანებით გამოგაღვიძოთ.
  • ეცადეთ, საწოლ ოთახში გქონდეთ კომფორტული ტემპერატურა – არც სიცხე, არც სიცივე.
  • თუ შესაძლებელია, ეცადეთ, საწოლ ოთახში არ შემოდიოდეს ხმაური.
  • საღამოს და ძილისთვის მომზადების პერიოდში გამოიყენეთ დაბალი განათება.
  • ყოველდღე ივარჯიშეთ, მაგრამ მეორიდეთ ფიზიკურ აქტიურობას დაწოლამდე სამი საათის განმავლობაში.
  • ძილის წინ ბევრს ნუ შეჭამთ.
  • მოერიდეთ კოფეინის (ყავის, ჩაის, გაზიანი სასმელების, შოკოლადის) მიღებას შუადღის შემდეგ – შესაძლოა, ღამით გამოგეღვიძოთ.
  • ალკოჰოლი ძილს ვერ მოგიწესრიგებთ. მისი მცირე ულუფაც კი ხელს უშლის სრულფასოვანი ძილის შენარჩუნებას.

რჩევები ჩაძინებისთვის

ალბათ, ბევრი რჩევა მიგიღიათ იმის თაობაზე, როგორ გაიადვილოთ ჩაძინება. ცხვრების დათვლა ნამდვილად არ არის აუცილებელი, საკმარისია, ნელა დაითვალოთ ასამდე.

ზოგიერთ ადამიანს ჩაძინებაში წარმოსახვითი თამაშები ეხმარება. მაგალითად, წარმოიდგენს, რომ ადგომამდე 5 წუთია დარჩენილი და უბრალოდ ცდილობს, ცოტა მეტხანს იძინოს.

ზოგისთვის საუკეთესო მეთოდია რელაქსაცია – სხეულის მოდუნება: ჯერ ფეხის თითებზე ვკონცენტრირდებით და ვადუნებთ, მერე ტერფებზე, კოჭებზე, წვივებზე და ასე შემდეგ. შესაძლოა, მანამდე დაგეძინოთ, ვიდრე თავამდე მიაღწევთ.

გამოიყენეთ საწოლი ოთახი მხოლოდ ძილისთვის. სინათლის გამორთვის შემდეგ საკუთარ თავს დაახლოებით 20 წუთი მიეცით ჩასაძინებლად. თუ ამ ხნის შემდეგაც გღვიძავთ, ადექით. როცა ძილი მოგერევათ, ისევ დაბრუნდით საწოლში.

თუ სამ კვირაზე მეტია უჩივით დაღლილობის შეგრძნებას და გიჭირთ მუშაობა, შესაძლოა, ეს არასრულფასოვანი ძილის ბრალი იყოს.

ძილი ალცჰაიმერის დაავადებისას

ძილი განსაკუთრებული გამოწვევაა ალცჰაიმერის დაავადების მქონე ადამიანებისთვის, რადგან ეს დააავადება ხშირად ცვლის ძილის ჩვევებს. ზოგს მეტისმეტად ბევრი სძინავს, ზოგს მეტისმეტად ცოტა; ზოგს ღამით ხშირად ეღვიძება, ზოგი ბორგავს, ყვირის. ხშირად ამის გამო გამოუძინებელი რჩება მომვლელიც.

თუ ალცჰაიმერის დაავადების მქონე ოჯახის წევრზე ზრუნავთ, დაძინებამდე დარწმუნდით, რომ იატაკზე არ ყრია საშიში საგნები, საიმედოდ არის ჩაკეტილი წამლები. კარგი იქნება, თუ სააბაზანოში დაამაგრებთ ხელის მოსაჭიდებელ მოაჯირებს, ხოლო კიბის თავსა და ბოლოს ჩაკეტავთ.

 ***

დაღლილობა

დაღლილობა ენერგიის ნაკლებობის შეგრძნებაა. დაღლილობა სხეულის ნორმალური პასუხია ფიზიკურ აქტიურობაზე, ემოციურ სტრესზე, მოწყენილობაზე, ძილის ნაკლებობაზე, თუმცა არსებობს ისეთი დაავადებებიც, რომლებსაც თან ახლავს დაღლილობის შეგრძნება.

მიზეზები

ზოგჯერ დაღლილობა პათოლოგიის პირველი ნიშანია. მაგალითად, ავადმყოფობის დასაწყისში მას ხშირად უჩივიან რევმატოიდული ართრიტით და კიბოთი დაავადებულები.

დაღლილობის მიზეზად შესაძლოა იქცეს:

  • ქიმიოთერაპია, რადიაციული თერაპია, დიდი ქირურგიული ჩარევა;
  • ინფექცია;
  • დიაბეტი, გულის, თირკმლის, ღვიძლის, ფარისებრი ჯირკვლის, ფილტვების ქრონიკული დაავადება, ფიბრომიალგია, ანემია;
  • ძილის აპნოე და ძილის სხვა დარღვევები;
  • ახალგადატანილი ინსულტი;
  • პარკინსონის დაავადება;
  • ანტიდეპრესანტების, ანტიჰისტამინების, გულისრევისა და ტკივილის სამკურნალო საშუალებების მიღება.
  • თუ გამუდმებით დაღლილობას უჩივით, ესაუბრეთ თქვენს ექიმს. ჯანმრთელობის პრობლემის მოგვარებამ შესაძლოა დაღლილობაც შეამციროს.
  • ზოგჯერ დაღლილობას იწვევს ცხოვრების წესიც, მაგალითად:
  • გვიან ადგომა;
  • ბევრი ჩაისა და ყავის სმა – კოფეინი ხელს უშლის ღამის სრულფასოვან ძილს;
  • ბევრი ალკოჰოლიანი სასმლის სმა – ალკოჰოლი თრგუნავს ცენტრალურ ნერვულ სისტემას, ცვლის აზროვნებასა და ქცევას;
  • მოძრაობის უკმარისობა ან, პირიქით, მეტისმეტად ინტენსიური ფიზიკური დატვირთვა. ზომიერი ვარჯიში შეგმატებთ ენერგიას, გადაჭარბებულმა კი შესაძლოა სტრესი და დაღლილობა გამოიწვიოს.
  • მოწყენილობა, განსაკუთრებით – პენსიაზე გასვლის შემდეგ. თუ ადამიანი წლების განმავლობაში მუშაობდა, სამუშაოდან ერთბაშად მოწყვეტის შემდეგ უჭირს გამოთვისუფლებული დროის შევსება. ეცადეთ, გამოძებნოთ თქვენთვის სახალისო სოციალური ან სხვა ტიპის საქმიანობები.

ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი

დაღლილობის შეგრძნებისას არ უნდა გამოგვეპაროს ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი (მიალგიური ენცეფალომიელიტი), რომლის დროსაც დაღლილობა გრძელდება ექვს თვეზე მეტხანს და არავითარი დაავადებით ან მდგომარეობით არ არის გამოწვეული. ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის მქონე ადამიანს უჭირთ თავის მოვლა (ჩაცმა, ბანაობა) და ყოველდღიური საქმიანობა (დალაგება, საჭმლის მომზადება) ძლიერ დაღლილობას დასვენებაც კი არ შველის. შესაძლოა, მას დაერთოს ძილის, მეხსიერებისა და კონცენტრაციის პრობლემები, ტკივილი, თავბრუხვევა, ლიმფური კვანძების მტკივეულობა შეხებისას.

როგორ გავუმკლავდეთ

ცხოვრების წესს ოდნავ თუ შეცვლით, შესაძლოა, დაღლილობამ ნაკლებად შეგაწუხოთ:

რეგულარულად ივარჯიშეთ. თითქმის ყველა ადამიანს – ნებისმიერ ასაკში, ნებისმიერი დაავადების დროს – შეუძლია რაიმე სახის ფიზიკური აქტივობის შესრულება. ოღონდ დააზუსტეთ ექიმთან, არსებობს თუ არა აქტივობა, რომელსაც თქვენი ავადმყოფობის გამო უნდა მოერიდოთ. ზომიერი ვარჯიში მატებს მადას, აძლევს ენერგიას და აუმჯობესებს პაციენტის მდგომარეობას. შემჩნეულია, რომ წონასწორობისა და სუნთქვის ვარჯიშების ერთდროული შესრულება ენერგიას მატებს.

თუ დღისით ძილი მოგერიათ, შეეცადეთ, არ ჩათვლიმოთ 30 წუთზე მეტი ხნით. ხანგრძლივმა თვლემამ შესაძლოა დაგიტოვოთ დაღლილობის შეგრძნება და დაგირღვიოთ ღამის ძილი.

თავი დაანებეთ მოწევას. მოწევა იწვევს კიბოს, გულის დაავადებებს, სუნთქვის გაძნელებას, რაც თავისთავად დაღლილობას განაპირობებს.

თუ მეტისმეტად გადატვირთული ხართ, ითხოვეთ დახმარება. სხვებთან ერთად საქმეს უფრო სწრაფადაც დაასრულებთ და იხალისებთ კიდეც.

მიიღეთ მონაწილეობა აქტივობებში, რომლებიც მოგწონთ. მეგობრებსა და ოჯახთან ურთიერთობა, მოხალისეობა შრომის ნაყოფიერების ამაღლებაში დაგეხმარებათ.

იკვებეთ კარგად და ერიდეთ ალკოჰოლს. საკვები მთელი დღის სამყოფი ენერგიით მოგამარაგებთ, სასმლისგან თავის შეკავებით კი დაზღვეული იქნებით მედიკამენტებთან მისი უარყოფითი ურთიერთქმედებისგან.

აწარმოეთ დაღლილობის დღიური – შესაძლოა, მისი დახმარებით მიაგნოთ თქვენი დაღლილობის მიზეზს და დაგეგმოთ ისეთი აქტივობები, რომლებიც მეტი ენერგიით აგავსებთ.

თუ დაღლილობას ან ენერგიის ნაკლებობას ზედიზედ რამდენიმე კვირის განმავლობაში აღნიშნავთ, დაუკავშირდით ექიმს. მკურნალობა დაეფუძნება თქვენი ჯანმრთელობის ისტორიას, გამოკვლევების შედეგებს. მაგალითად, ექიმმა შესაძლოა დაგინიშნოთ წამლები ანემიის სამკურნალოდ, ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის გასაუმჯობესებლად, დეპრესიის, შფოთვის შესამცირებლად. ცხოვრების წესის კონკრეტულ ცვლილებებსაც ექიმი გირჩევთ.

***

მაღალი წნევა

ჰიპერტენზია, მაღალი წნევა, იწვევს და ამძიმებს კორონარულ დაავადებას, ინფარქტს, ინსულტს, თირკმლის დაზიანებას, ამიტომ მან, ვისაც რომელიმე ეს დაავადება ან მისი განვითარების მომატებული ალბათობა აქვს, წნევის ნორმალური მაჩვენებლები უნდა შეინარჩუნოს.

თავად მაღალი წნევის მიზეზი კი შესაძლოა იყოს მეტაბოლური სინდრომი, თირკმელების დაავადება, ფარისებრი ჯირკვლის დაავადება.

ჰიპერტენზიის ჩამოყალიბების ალბათობა ასაკთან ერთად იმატებს. მამაკაცებს ის 55 წლამდეც კი უვითარდებათ, ქალებს – უფრო ხშირად მენოპაუზის შემდეგ. მნიშვნელოვანია ჰიპერტენზიის ოჯახური ისტორიაც.

ჰიპერტენზია უმეტესად უსიმპტომოა, მხოლოდ ძალიან მაღალმა წნევამ შეიძლება გამოიწვიოს თავის ტკივილი, ხედვის დაბინდვა, გულმკერდის ტკივილი და სხვა სიმპტომები, ამიტომ არტერიული წნევის გაზომვა საუკეთესო გზაა იმის გასაგებად, მომატებული ხომ არ გაქვთ წნევა.

არტერიული წნევა არის ძალა, რომლითაც სისხლი არტერიების კედლებს აწვება. მას ორი რიცხვით გამოსახავენ. პირველი, უფრო დიდი რიცხვი სისტოლური წნევის მაჩვენებელია (სისტოლურია წნევა გულის შეკუმშვის მომენტში), მეორე, უფრო პატარა – დიასტოლურისა (დიასტოლურია წნევა გულის მოდუნებისას). ზრდასრულთა უმეტესობისთვის ნორმალურია 120 მმ ვწყ სვ-ზე დაბალი სისტოლური და 80 მმ ვწყ სვ-ზე დაბალი დიასტოლური წნევა. 110-129 მომატებულად მიიჩნევა, ხოლო 130-ზე მაღალი – უკვე მაღალ წნევად. მიუხედავად ამისა, ჰიპერტენზიის მქონე ადამიანებისთვის მკურნალობის სამიზნე მაჩვენებელი შესაძლოა ნორმაზე მაღალი იყოს. ნებისმიერ შემთხვევაში, ის არ უნდა აღემატებოდეს 140`90-ს, ხოლო გულ-სისხლძარღვთა დაავადების ან მისი განვითარების ალბათობის, დიაბეტის, თირკმელების ქრონიკული დაავადების დროს – 130`80-ს.

ხანდაზმულებს ხშირად აღენიშნებათ ნორმალური ან ნორმაზე მაღალი სისტოლური წნევა მაშინ, როდესაც დიასტოლური 80 ან უფრო დაბალი აქვთ. ამ პრობლემას იზოლირებული სისტოლური ჰიპერტენზია ეწოდება და არტერიების გამკვრივებით არის გამოწვეული.

როგორ დავარეგულიროთ

არტერიული წნევის დასაწევად ხშირად ყოველდღიური ჩვევების შეცვლაც საკმარისია. საჭიროების შემთხვევაში ინიშნება მედიკამენტები.

ცხოვრების წესის შეცვლა გულისხმობს:

* ჯანსაღი წონის მიღწევას. ჭარბი წონა ზრდის არტერიული წნევის რისკს. ჰკითხეთ ექიმს, გჭირდებათ თუ არა წონის დაკლება. წონის შესანარჩუნებლად კი უნდა დაწვათ იმავე რაოდენობის კალორია, რასაც საკვებიდან იღებთ.

* ვარჯიშს. ზომიერმა აქტივობამ (სწრაფმა სიარულმა, ცურვამ) შესაძლოა ხელი შეუწყოს მაღალი წნევს დაწევას. ვარჯიშს კვირაში 150 წუთი მაინც უნდა დაეთმოს.

* გულისთვის სასარგებლო კვებას. დაბალანსებული რაციონი უნდა შედგებოდეს ბოსტნეულისგან, ხილისგან, მარცვლეულისგან, ცილოვანი საკვებისგან, რძის ნაწარმისა და მცენარეული ცხიმისგან.

* მარილის შემცირებას. ასაკის მატებასთან ერთად ორგანიზმი უფრო და უფრო მგრძნობიარე ხდება მარილის (ნატრიუმის) მიმართ, რომელსაც მომზადებისას ამატებენ ბევრ საკვებს. მარილის ყოველდღიური ოდენობის შეზღუდვა შესაძლოა წნევის დარეგულირებაში დაგეხმაროთ.

* ალკოჰოლის შეზღუდვას. მაღალი წნევის რისკის შესამცირებლად მამაკაცებმა უნდა მიიღონ არა უმეტეს ორი ჭიქა ალკოჰოლური სასმლისა დღეში, ხოლო ქალებმა – არა უმეტეს ერთისა.

* მოწევაზე უარის თქმას. მოწევა ზრდის ჰიპერტენზიის, გულის დაავადებების, ინსულტის და ჯანმრთელობის სხვა დარღვევების განვითარების რისკს.

* ძილის მოწესრიგებას. აცნობეთ ექიმს, თუ ვინმემ გითხრათ, რომ ხვრინავთ ან ძილის დროს სუნთქვას წყვეტთ – ეს შესაძლოა ძილის აპნოეს ნიშანი იყოს. კარგი ღამის ძილი მაღალი წნევის დაწევას უწყობს ხელს.

* სტრესის მართვას. სტრესის შემცირება ასევე უწყობს ხელს წნევის მოწესრიგებას.

გარდა ცხოვრების წესთან დაკავშირებული რეკომენდაციებისა, ექიმი, სავარაუდოდ, წამლებსაც დაგინიშნავთ არტერიული წნევის უსაფრთხო დონემდე დასაწევად. შესაძლოა, რამდენიმე მედიკამენტის ან მათი კომბინაციის მოსინჯვა დაგჭირდეთ, სანამ თქვენთვის საუკეთესო ვარიანტს მიაგნებთ.

მედიკამენტებით რეგულირდება არტერიული წნევა, მაგრამ ჰიპერტენზია არ იკურნება, ამიტომ წამლების მიღება ხანგრძლივად მოგიწევთ.

გახსოვდეთ, წნევის წამალი უნდა მიიღოთ ყოველდღე ერთსა და იმავე დროს, მაგალითად, დილით საუზმეზე ან საღამოს კბილების გახეხვამდე. ყოველთვის იქონიეთ წამლის მარაგი. თუ ოპერაციას იკეთებთ, ექიმს ჰკითხეთ, უნდა მიიღოთ თუ არა წნევის წამალი ოპერაციის დღეს.

 ***

დაბალი წნევა

წნევა, რომლის მაჩვენებლებიც 90`60 მმ-ზე ნაკლებია, დაბალ წნევად ითვლება. მედიცინაში დაბალ წნევას ჰიპოტენზია ეწოდება.

ქრონიკული დაავადებების დროს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ადამიანს დიდხანს წოლა უწევს, ხშირად აღირიცხება ორთოსტატიკური ჰიპოტენზია, იგივე პოსტურალური ჰიპოტენზია: წამოჯდომისას ან წამოდგომისას არტერიული წნევა ერთბაშად ეცემა. მას იწვევს დეჰიდრატაცია, ხანგრძლივი წოლითი რეჟიმი, ზოგიერთი სამედიცინო მდგომარეობა, ზოგიერთი მედიკამენტი.

დაბალი წნევის მიზეზად შესაძლოა იქცეს გულის შეტევა, გულის უკმარისობა, სარქველთა დაავადება, ენდოკრინული დაავადება (ადისონის დაავადება), სისხლში გლუკოზის დაბალი დონე, გაუწყლოება (ცხელების, ღებინების, დიარეის, შარდმდენი მედიკამენტების გადაჭარბებული გამოყენების, ძლიერ ინტენსიური ვარჯიშის გამო), სისხლის დაკარგვა, ინფექცია, ანაფილაქსია, ვიტამინ B-12-ის, ფოლიუმის მჟავას ან რკინის დეფიციტით გამოწვეული ანემია, არტერიული წნევის დამწევი ნებისმიერი წამალი, პარკინსონის დაავადების სამკურნალო მედიკამენტი, ტრიციკლური ანტიდეპრესანტი, ერექციული დისფუნქციის სამკურნალო საშუალება.

სიმპტომები

დაბალმა წნევამ შესაძლოა გამოიწვიოს თავის სიმსუბუქე, მხედველობის დაბინდვა, თავბრუხვევა, სისუსტე, მუცელში დისკომფორტის შგრძნება, კონცენტრაციის გაძნელება, გონების დაკარგვა.

საშიშია არტერიული წნევის უეცარი დაცემა. ერთბაშად 20 მმ-ით დაქვეითებისას თავბრუხვევა და გონების დაკარგვაა მოსალოდნელი. წნევის ასეთი ვარდნა შესაძლოა მოჰყვეს ძლიერ სისხლდენას, ინფექციას ან ალერგიულ რეაქციას და შოკი გამოიწვიოს.

შოკის ნიშნებია:

* დაბნეულობა, განსაკუთრებით – ხანდაზმულებთან;

* ცივი, ნოტიო, ფერმკრთალი კანი;

* სწრაფი, ზედაპირული სუნთქვა;

* სუსტი და სწრაფი მაჯისცემა.

დროდადრო სუსტ თავბრუხვევას ან თავის სიმსუბუქეს ბევრი რამ იწვევს, მათ შორის – მზეზე ან ცხელ აბაზანაში დიდხანს ყოფნა.

თუ ხშირად გაქვთ წნევის დაბალი მაჩვენებლები, მაგრამ თავს კარგად გრძნობთ, შესაძლოა, მკურნალობა არ დაგჭირდეთ.

მკურნალობა

თუ დაბალი წნევა სიმპტომურად გამოვლინდა, მკურნალობის მიზანია, აღმოიფხვრას მისი გამომწვევი ფაქტორი (მაგალითად, შეიცვალოს წამალი) ან`და აიწიოს წნევა.

არტერიული წნევის ასაწევად:

* გამოიყენეთ მეტი მარილი, ოღონდ სიფრთხილით – ჭარბმა მიღებამ შესაძლოა გულის უკმარისობა გამოიწვიოს.

* სვით მეტი წყალი. სითხე ზრდის სისხლის მოცულობას და თავიდან გვაცილებს დეჰიდრატაციას.

* ატარეთ კომპრესიული წინდები, რომლებიც აადვილებს ფეხებიდან გულისკენ სისხლის დენას.

* ექიმის დანიშნულებით მიიღეთ წამლები, მაგალითად, ფლუდროკორტიზონი, რომელიც ზრდის სისხლის მოცულობას, ან მიდოდრინი (ორვატენი), რომელიც ამცირებს სისხლძარღვების გაფართოების უნარს.

სხვა რჩევები:

ნუ მიიღებთ ალკოჰოლს – ის დეჰიდრატაციას იწვევს. თუ ზიხართ ან წევხართ, ფრთხილად წამოდექით. ნუ იჯდებით ფეხებგადაჯვარედინებული. თუ დაბალი წნევის სიმპტომები ფეხზე დგომისას გამოვლინდა და ვერ წვებით, ბარძაყები გადააჯვარედინეთ და მოუჭირეთ ან ცალი ფეხი სკამზე შემოდგით და რაც შეიძლება მეტად დაიხარეთ წინ. ეს მოძრაობები ხელს უწყობს ფეხებიდან გულისკენ სისხლის გადასროლას.

ცოტ-ცოტა და ხშირ-ხშირად მიირთვით დაბალნახშირწყლოვანი საკვები, ხოლო ნახშირწყლებით მდიდარს (კარტოფილი, ბრინჯი, მაკარონი, პური) ერიდეთ. შესაძლოა, მოგიხდეთ საუზმეზე ერთი-ორი ფინჯანი კოფეინის მაღალი შემცველობის ყავა ან ჩაი, თუმცა კოფეინს გაუწყლოების გამოწვევაც შეუძლია, ამიტომ წყალიც ბევრი უნდა სვათ.

რეგულარულად ივარჯიშეთ.

 ***

სუნთქვის გაძნელება

დისპნოეს, სუნთქვის გაძნელებას, თან სდევს ჰაერის უკმარისობის, მოხრჩობის შეგრძნება, გულმკერდის შებოჭილობა. ადამიანს ისეთი შეგრძნება ეუფლება, თითქოს არ შეუძლია საკმარისად სწრაფად ან საკმარისად ღრმად სუნთქვა, მეტი ძალისხმევა სჭირდება გულმკერდის გასაფართოებლად ჩასუნთქვისას ან ჰაერის გამოსადევნად ამოსუნთქვისას.

ჯანმრთელ ადამიანებთან შესაძლოა დისპნოე გამოიწვიოს ინტენსიურმა ვარჯიშმა, ექსტრემალურმა სიცხემ, სიმაღლეზე ასვლამ. სხვა შემთხვევაში ის, სავარაუდოდ, სამედიცინო პრობლემის შედეგია.

სუნთქვის გაძნელების ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია:

  • ასთმა;
  • პნევმონია;
  • ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება (COPD);
  • ინფარქტი ან სტენოკარდია;
  • გულის უკმარისობა;
  • ფიზიკური სისუსტე (კუნთებისა და გულის დასუსტება უმოქმედობის გამო);
  • წონის მომატება;
  • ორსულობა;

ნაკლებად გავრცელებული – ფილტვის ემბოლია, ანემია, ნეკნების მოტეხილობა, შფოთვითი დარღვევა და სხვა.

საჭიროა დახმარება

თუ სუნთქვა უეცრად გაგიჭირდათ, სასწრაფოდ დარეკეთ 112–ზე ან მიმართეთ კლინიკას. მეტადრე, თუ სუნთქვის გაძნელებას თან ახლავს გულმკერდის ტკივილი, სისუსტე, გულის წასვლის შეგრძნება, გულისრევა, ტუჩების ან ფრჩხილების გალურჯება, ცნობიერების დაბინდვა: ეს ნიშნები შესაძლოა გულის შეტევაზე ან ფილტვის ემბოლიაზე მოუთითებდეს.

ექიმთან ვიზიტი დანიშნეთ, თუ სუნთქვის გაძნელებას თან ახლავს ტერფებისა და კოჭების შეშუპება, სუნთქვა წოლის დროსაც გიჭირთ, გაქვთ მაღალი სიცხე, გამცივნებთ, გახველებთ, გაქვთ ხიხინი, ჰაერის უკმარისობა ადრინდელთან შედარებით დამძიმდა.

თავის მოვლა

სუნთქვის ქრონიკული გაძნელების თავიდან ასაცილებლად:

* თავი დაანებეთ მოწევას – ამან შესაძლოა შეანელოს დაავადების პროგრესირება და თავიდან აგაცილოთ მისი გართულება.

* ერიდეთ გარემოს დამაბინძურებლებს (ქიმიური ორთქლს, თამბაქოს კვამლს).

* ერიდეთ ძლიერ სიცხეს და ძლიერ სიცივეს – მეტისმეტად დაბალ და მეტისმეტად მაღალ ტემპერატურაზე შესაძლოა გაძლიერდეს ფილტვების ქრონიკული დაავადებით გამოწვეული ქოშინი.

* გქონდეთ სამოქმედო გეგმა. ექიმთან განიხილეთ, როგორ მოიქცეთ, თუ სიმპტომები დამძიმდა.

* თუ სიმაღლეზე ასვლა მოგიწიათ, დაუთმეთ დრო ადაპტაციას.

* რეგულარულად ივარჯიშეთ, რომ სხეულის ამტანობა გაზარდოთ.

* არ გამოტოვოთ წამლის მიღება – ამან შესაძლოა დისპნოეზე კონტროლი დაგაკარგვინოთ.

* რეგულარულად შეიმოწმეთ აღჭურვილობა. თუ დამატებით ჟანგბადს მოიხმართ, დარწმუნდით, რომ მარაგი ადეკვატურია და სასუნთქიც  გამართულად მუშაობს.

გახსოვდეთ, ქრონიკული დაავადებების მართვა შესაძლებელია. რა თქმა უნდა, ძნელია, როცა სამედიცინო პროცედურები ყოველდღიური რუტინის ნაწილი ხდება, მაგრამ გახსოვდეთ, თქვენი ძალისხმევა თქვენსავე კეთილდღობას ემსახურება.

მოამზადა მარი აშუღაშვილმა

გააზიარე: